Το τελευταίο διάστημα βρίσκεται στο στόχαστρο του οικονομικού επιτελείου, αφού το καλοβλέπουν επίδοξοι επενδυτές λόγω της επίκαιρης θέσης του δίπλα στο λιμάνι του Πειραιά. Εργο ευρωπαϊκών προδιαγραφών της περιόδου του Μεσοπολέμου, έχει εξαιρετικό αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον, τόσο για τη δωρική όψη του όσο και για την εντυπωσιακή μεταλλική οροφή του.
«Το δίκτυο του Ηλεκτρικού βρισκόταν στα χέρια των ιδιωτικών εταιρειών έως το 1976 που ιδρύθηκε ο ΗΣΑΠ
Της Χαράς Τζαναβάρα
Είναι ο πιο εντυπωσιακός σταθμός στο δίκτυο του Ηλεκτρικού, αλλά και ο παλιότερος, αν συνυπολογιστεί και το αρχικό κτίσμα, που είχε λειτουργήσει πριν από 145 χρόνια για να εξυπηρετήσει τους επιβάτες του πρώτου ατμήλατου αστικού σιδηρόδρομου στο τμήμα Πειραιάς-Θησείο. Κάλυπτε μόλις 8,5 χλμ. αλλά ήταν το πρώτο μέσο σταθερής τροχιάς στην Ελλάδα και ο τρίτος σταθμός στον κόσμο μετά του Λονδίνου (1863) και της Νέας Υόρκης (1867).
Το ιστορικό flash back έχει ιδιαίτερη αξία στις μέρες μας, που προβάλλονται -με τη μορφή διαρροών- ιδέες για εκχώρηση του δικτύου του μετρό – Ηλεκτρικού, με «προίκα» τους σταθμούς τους αλλά και αδόμητα ακίνητα που βρίσκονται σε διπλανούς χώρους.
Από τις αντιδράσεις στους ιδιώτες
Οι πρώτες συζητήσεις για τον αστικό σιδηρόδρομο είχαν ξεκινήσει από το 1835, αλλά «σκόνταψαν» στις αντιδράσεις ορισμένων που θεωρούσαν την ατμοκίνηση… επικίνδυνη. Δεν ομολογούσαν βεβαίως ότι οι κίνδυνοι ήταν για τους ιδιώτες που διαχειρίζονταν τα υποτυπώδη δίκτυα μεταφορών. Οι ζυμώσεις κράτησαν μια εικοσαετία και κατέληξαν σε άλλους… ιδιώτες. Με σύμβαση που κυρώθηκε από τη Βουλή, το δικαίωμα εκμετάλλευσης της γραμμής για 55 χρόνια ανατέθηκε στον Γάλλο μηχανικό Φ. Φεράλντι. Πολύ γρήγορα και με «συνταγές» που αξιοποιούνται ώς σήμερα, ο χρόνος παραχώρησης αυξήθηκε στα 75 χρόνια. Παρά τα «δωράκια» προς τους επίδοξους επενδυτές, δύο διαδοχικά σχήματα κηρύχθηκαν έκπτωτα και τελικά το έργο ξεκίνησε το 1868 όταν ανατέθηκε στον Αγγλο Εντ. Πίκερινγκ, επικεφαλής ομίλου στον οποίο μετείχαν σημαντικοί οικονομικοί παράγοντες, όπως ο τραπεζίτης Γ. Σκουζές. Με τη δύναμη που διέθεταν στον πολιτικό κόσμο, κατάφεραν να αυξήσουν την «προίκα» και να αναλάβουν την αξιοποίηση της παραλίας του Φαλήρου, όπου είχαν δικαίωμα να δημιουργήσουν θαλάσσια λουτρά, ξενοδοχείο, θέατρο κ.λπ.
Ο πρώτος σταθμός του Ηλεκτρικού στον Πειραιά λειτούργησε το 1882. Ηταν ένα ισόγειο κτίριο, με ενδιαφέροντα διακοσμητικά στοιχεία στο πνεύμα του εκλεκτικισμού που κυριαρχούσε εκείνη την εποχή. Η θέση του ήταν στην ουσία μέσα στο λιμάνι, αφού με παρέμβαση του τότε δημάρχου Πειραιά Δ. Μουτζουρόπουλου ακυρώθηκαν τα αρχικά σχέδια που τον χωροθετούσαν στο Πασαλιμάνι. Κατεδαφίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1920, όταν λειτούργησε ο σημερινός σταθμός του ΗΣΑΠ.
Λιτό και λειτουργικό
Η κατασκευή του τελευταίου διήρκεσε μια διετία (1928-29) και συνδέθηκε με την ηλεκτροκίνηση του δικτύου στα τέλη του 1904, μέσω του οποίου το πρώτο δίκτυο σταθερής τροχιάς στο Λεκανοπέδιο «βαφτίστηκε»- και είναι ο- Ηλεκτρικός. Είναι η εποχή που αναλαμβάνει τη γραμμή η περίφημη εταιρεία Power, η οποία απορρόφησε τα δύο σχήματα που είχαν μοιράσει την εκμετάλλευση της γραμμής. Το δίκτυο πέρασε στο Δημόσιο μόλις το 1976, χρονιά που ιδρύθηκε ο ΗΣΑΠ.
Από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του ο σταθμός έγινε σημείο αναφοράς για ολόκληρο τον Πειραιά. Κατασκευάστηκε με βάση τις μελέτες των αδελφών Αξελού. Ο Ιωάννης Αξελός (1874-1940) είχε αποφοιτήσει από την Ecole Royale des Beaux Arts των Βρυξελλών και στο βιογραφικό του περιλαμβάνονται το πρώτο κτίριο της Αρχαιολογικής Εταιρείας στην οδό Πανεπιστημίου καθώς και το εντυπωσιακό μεγαλοαστικό μέγαρο στην πλατεία Λυκαβηττού. Ο αδελφός του Μιχάλης ήταν πολιτικός μηχανικός, που είχε επίσης σπουδάσει στις Βρυξέλλες.
Η εξωτερική όψη του κτιρίου είναι ιδιαίτερα λιτή και λειτουργική, με εξαίρεση τη στρογγυλεμένη γωνία προς την πλευρά της πλατείας Οδησσού, που σηματοδοτείται από παλιά πινακίδα στα ελληνικά και τα ρωσικά. Κοσμείται ώς τις μέρες μας από το ρολόι και τις επιγραφές που σηματοδοτούσαν τον σταθμό από τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του. Διατηρείται και το ιδιαίτερα εμπνευσμένο λογότυπο ΕΗΣ, που έχει χαραχθεί σε μαρμάρινη πινακίδα και σηματοδοτούσε την εταιρεία ώς την ένταξή της στο σύστημα των αστικών συγκοινωνιών. Αναπτύσσεται σε σχήμα «Π» προς τη νότια πλευρά του οικοπέδου, όπου υπάρχουν διώροφα κτίρια για τη στέγαση των υποστηρικτικών υπηρεσιών του σταθμού.
Η ανακαίνιση και το μουσείο
Ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το εσωτερικό του και κυρίως η μεταλλική οροφή του, που αποτελεί προσαρμογή των ευρωπαϊκών προτύπων της εποχής στα ελληνικά δεδομένα και δίνει την αίσθηση στεγασμένου forum. Ο αψιδωτός θόλος αποτελείται από μεταλλικά στοιχεία, που φτάνουν ώς το έδαφος και πακτώνονται με μπουλόνια. Το μεταλλικό πλέγμα της οροφής είναι το υπόβαθρο για το διαφανές στέγαστρο. Παλιά ήταν γυάλινο, αλλά κατά την τελευταία ανακαίνιση (2001-2) αντικαταστάθηκε από πολυκαρβονικό υλικό που έχει καλύτερη «συμπεριφορά» τους μήνες με την έντονη ηλιακή ακτινοβολία. Την ίδια εποχή αντικαταστάθηκαν τα ξύλινα γκισέ, τεχνοτροπίας art deco, σε συνδυασμό με την αναβάθμιση της εσωτερικής πλατείας που δημιουργείται ανάμεσα και πίσω από τις αποβάθρες των συρμών.
Ιδιαίτερη γωνιά στο κτίριο είναι το μουσείο των ΗΣΑΠ, που λειτουργεί από το 2005 και διαθέτει πάνω από 2.000 πολύτιμα τεκμήρια της ιστορίας του Ηλεκτρικού και περίπου 3.000 έντυπα. Περιλαμβάνει ειδική γωνιά με τον πρώτο σταθμό, ενώ λειτουργεί και ως έκθεση με τις στολές των εργαζομένων. Είναι επισκέψιμο χάρη στον δυναμικό σύλλογο των συνταξιούχων των ΗΣΑΠ.
…………………………………………………………………………….
Θύμα των συμμαχικών βομβαρδισμών
Το κτίριο του Ηλεκτρικού δεν ξέφυγε από τον βομβαρδισμό του Πειραιά τον Ιανουάριο του 1944 από αγγλικά αεροπλάνα. Η επίθεση είχε στόχο τους Γερμανούς, αλλά άφησε πίσω της 5.500 θύματα, από τα οποία μόνον 8 ήταν Γερμανοί. Λόγω των ζημιών, ο σταθμός δεν λειτούργησε για μία εβδομάδα ώστε να γίνουν επισκευές.
Με έργα τέχνης
Μετά την τελευταία ανακαίνιση και με τη συνεργασία της Σχολής Καλών Τεχνών ορισμένοι εσωτερικοί τοίχοι φιλοξενούν κατά καιρούς έργα νέων καλλιτεχνών.
Η πλατεία με τα πολλά ονόματα
Οι περισσότεροι αγνοούν το όνομα της διπλανής πλατείας Οδησσού. Κατά καιρούς έφερε διάφορα ονόματα. Πολλοί την αποκαλούν πλατεία Σιδηροδρόμου. Παλιότερα είχε ονομαστεί πλατεία Ρούσβελτ, προς τιμήν του Αμερικανού προέδρου, ενώ κατά τη δικτατορία του Μεταξά είχε πολιτογραφηθεί ως πλατεία 4ης Αυγούστου.
