Της Μαργαρίτας Κουλεντιανού
Πριν από λίγες μέρες δόθηκαν στη δημοσιότητα τα βίντεο από τις φυλακές που απεικονίζουν την άγρια δολοφονία του Ιλί Καρέλι από μια ομάδα φυλάκων. Ενώ η Δικαιοσύνη επιλήφθηκε αμέσως, παρέπεμψε ήδη μερικούς και θα συνεχίσει παραπέμποντας και τους υπόλοιπους, για αδικήματα όπως πρόκληση βαριάς σωματικής βλάβης, κατάχρηση εξουσίας και υπέρβαση καθήκοντος, με αποτέλεσμα τον θάνατο του θύματος, εμείς σπεύσαμε να διατρανώσουμε τον αποτροπιασμό μας για το φριχτό έγκλημα. Ετσι διαχωρίσαμε τη θέση μας. Ο αποτροπιασμός της κοινής γνώμης στράφηκε μονοδιάστατα προς τους κατηγορούμενους φύλακες, που (ελπίζουμε πως) θα τιμωρηθούν παραδειγματικά για το έγκλημά τους. Κι όμως, το έγκλημα στη Νιγρίτα είναι δικό μας έγκλημα, το αίμα του δολοφονημένου μάς βαρύνει όλους και καταρρακώνει την έννοια της ευνομούμενης κοινωνίας.
Γι’ αυτό θα ήταν χρήσιμο να σκεφτούμε πώς έφτασαν οι κατηγορούμενοι στο έγκλημα αυτό. Γιατί πίστεψαν ότι έχουν δικαίωμα να βασανίσουν και να σκοτώσουν τον κρατούμενό τους; Υπάρχει αναμφίβολα μια ατομική ευθύνη που θα επιμεριστεί στους κατηγορούμενους. Ομως, ας μην ξεχνάμε πως δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει παρόμοιο έγκλημα. Αντίθετα, μάλιστα. Συχνά έχουμε δει εικόνες κρατουμένων με μαυρισμένα μάτια, βουρδουλιές στην πλάτη, πρησμένα πόδια. Πολλές φορές έχουν φτάσει στον «έξω κόσμο» καταγγελίες για βασανισμούς, κατεξευτελισμούς, θανάτους ενίοτε, ατόμων που «έπεσαν στα χέρια» της εξουσίας. Σημαίνει αυτό ότι όλοι οι φύλακες είναι δυνάμει εγκληματίες; Οχι δα. Θα πρέπει, Δικαιοσύνη και διοίκηση, αλλά και όλοι οι πολίτες, να αναλογιστούν -και να επιμερίσουν- τη συλλογική ευθύνη, αυτήν που εκπορεύεται από την κοινωνία συνολικά ή από την ομάδα, των φυλάκων στη συγκεκριμένη περίπτωση, των αστυνομικών αλλού, και γενικά όσων βρίσκονται να έχουν κάποια φυσική εξουσία πάνω σε άλλους.
Οι κατηγορούμενοι πήραν, κατά το κοινώς λεγόμενο, τον νόμο στα χέρια τους και προχώρησαν στον βασανισμό και τη δολοφονία του Ιλί Καρέλι για να εκδικηθούν για τον θάνατο του συναδέλφου τους. Μόνο που η ερμηνεία που έδωσαν στον νόμο οι κατηγορούμενοι δεν συνάδει με τον ίδιο τον νόμο, που προβλέπει πώς και με ποιες διαδικασίες επιβάλλεται στους παρεκκλίνοντες μια τιμωρία (η ποινή), με πολλούς στόχους, οι οποίοι απέχουν από την ανταπόδοση. Η κοινωνία, με τους νόμους της, δεν θέλει να εκδικηθεί. Θέλει να διαφυλάξει την κοινωνική τάξη και, ταυτόχρονα, να δώσει την ευκαιρία στον παρεκκλίνοντα να επανέλθει στην τάξη αυτή. Ακόμη όμως κι αν ήθελε να εκδικηθεί η κοινωνία, η εκδίκηση θα περνούσε μέσα από τους θεσμούς της. Δεν μπορεί ο καθένας να αρπάζει μια κουμπούρα για να λύνει τις διαφορές του· κι αυτό δεν ισχύει επιλεκτικά, αλλά για όλους. Το γεγονός ότι οι φύλακες που δολοφόνησαν τον κρατούμενο δεν εφάρμοσαν τους νόμους αυτούς σημαίνει, κυρίως, ότι γι’ αυτούς ισχύουν άλλοι νόμοι. Που δεν διατυπώνονται ρητά, αλλά διαμορφώνονται από τις πράξεις και τις παραλείψεις της ηγεσίας τους και επιβάλλονται ουσιαστικά σε μια χώρα όπου τα δικαιώματα των φυλακισμένων είναι ένα από τα πιο σύντομα ανέκδοτα.
Είδαμε με φρίκη τη βαρβαρότητα που επέδειξαν οι κατηγορούμενοι, όπως απαθανατίστηκε στο βίντεο που κυκλοφορεί. Ποιος μπορεί να πιστέψει ότι άνθρωποι που έργο τους είναι να προστατεύουν την ακεραιότητα ενός κρατούμενου έφτασαν μαζικά και ταυτόχρονα σε τέτοια υπέρβαση του ρόλου τους; Είναι μάλλον προφανές ότι δεν κατάλαβαν ποτέ ποιος είναι ο ρόλος τους, δεν εκπαιδεύτηκαν σωστά για τον ρόλο αυτόν ή ίσως, ακόμα χειρότερα, δεν τους ανατέθηκε αυτός ο ρόλος, αλλά κάποιος άλλος. Ολοι συμφωνούμε να τιμωρηθούν οι βασανιστές και δολοφόνοι. Ισως όμως θα έπρεπε να αναζητηθούν και οι ευθύνες εκείνων που κινούν τα νήματα. Οι δικές μας ευθύνες.
