Ο Παύλος Κοντέλλης, ο άνθρωπος που έφερε στην Ελλάδα τα πρώτα γεωργικά μηχανήματα, είναι και συλλέκτης των ξεχασμένων αγροτικών εργαλείων. Ευτυχώς, οι παιδικές εικόνες από το χωριό αλλά και τα λόγια του σπουδαίου φωτογράφου Τάκη Τλούπα έπιασαν τόπο

Τα χειροποίητα εργαλεία, μικρά έργα τέχνης απαράμιλλης ομορφιάς και ακρίβειας για τις εργασίες των αγροτών, θέρισαν, όργωσαν, κάρπισαν τη γη κι εγκαταλείφθηκαν εδώ και δεκαετίας δίνοντας τη θέση τους στα σύγχρονα μηχανήματα. Ο Παύλος Κοντέλλης, ο άνθρωπος που εισήγαγε από τη δεκαετία του ΄50 τα πρώτα τρακτέρ και είδε από κοντά τις αλλαγές που συντελέστηκαν στην αγροτική ζωή με την εκμηχάνιση της γεωργίας, συγκέντρωσε εργαλεία για διαφορετικές εργασίες από όλη την Ελλάδα, τα οποία απαρτίζουν πλέον την εξαιρετική συλλογή «Εργαλεία της Παράδοσης». Ενα αυθεντικό κομμάτι του ελληνικού παρελθόντος.

Από παιδί λάτρεψε τη γη, τη μύρισε και τη θαύμασε να καρποφορεί, όταν μαζί με άλλους συνομηλίκους του στο χωριό του, στον Ασώματο της Λέσβου, τα καλοκαίρια χάζευαν τις εργασίες στα χωράφια. «…Ιδιαίτερη εντύπωση μου έκανε το όργωμα. Ηταν πολύ ενδιαφέρον να παρατηρώ το άλογο που τραβούσε πίσω του ένα περίεργο ξύλινο εργαλείο, το αλέτρι, που καθώς σερνόταν από το ζώο δημιουργούσε αυλακιές στο χώμα».

Χρόνια αργότερα θα περισυλλέξει όχι μόνο συρόμενα αλέτρια αλλά και δρεπάνια του θερισμού, εργαλεία αλωνίσματος και λιχνίσματος, φτυάρια για το φούρνισμα του ψωμιού ακόμα και ένα ξύλινο πιεστήριο για τη συμπίεση του ελαιοπολτού, σπάνιο δείγμα, καθώς δεν σώζονται πλέον τόσο παλαιές πρέσες. «Συγκεντρώνοντας τα πρώτα εργαλεία, συνειδητοποίησα την ομορφιά τους, το μεράκι που είχαν πολλοί από τους κατασκευαστές για να τα φτιάξουν αρμονικά, εύχρηστα, εργαλεία ακριβείας, χρησιμοποιώντας υλικά που διέθετε ο κάθε τόπος».

Αυτά και άλλα πολλά εργαλεία μαζί με φωτογραφίες από την αγροτική ζωή της Ελλάδας του Τάκη Τλούπα, περιλαμβάνονται στην εξαιρετική δίγλωσση έκδοση «Εργαλεία της Παράδοσης» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Καπόν». Η επιστημονική επιμέλεια είναι της Μιμίκας Γιαννοπούλου και φωτογραφίες των αντικειμένων του Σωκράτη Μαυρομάτη.

Ο πατέρας του, Ιωάννης Κοντέλλης, όταν επέστρεψε από την Αμερική το 1918 έφερε στη Μυτιλήνη το πρώτο αμάξι, ένα Ford T. Στη συνέχεια ασχολήθηκε με το εμπόριο αυτοκινήτων αρχικά στη Μυτιλήνη και μετέπειτα στον Πειραιά όπου μετακόμισε η οικογένεια. Ωστόσο «μετά τον πόλεμο, το 1945, γυρίσαμε πάλι στη Μυτιλήνη. Αρκετές φορές έβρισκα ζευγάδες που όργωναν τα κτήματα πίσω από ένα άλογο ή ένα βουβάλι. Ηταν τόσο έντονες αυτές οι εικόνες στο μυαλό μου που από τόσο μικρός αποφάσισα ότι αυτό που θα ήθελα να κάνω ήταν να ασχοληθώ με τα γεωργικά μηχανήματα και όχι με τα αυτοκίνητα που ήταν η δουλειά που κληρονομήσαμε από τον πατέρα μας», λέει ο Παύλος Κοντέλλης.

Ετσι, όταν επέστρεψε από την Αγγλία το 1950, ασχολήθηκε με τα σύγχρονα γεωργικά εργαλεία. Ο ίδιος μάλιστα γύριζε στα χωράφια του θεσσαλικού κάμπου κι έπειθε τους αγρότες να καλλιεργήσουν τη γη με τα εκσυγχρονισμένα μηχανήματά του. Τότε ήταν που γνώρισε τον Τάκη Τλούπα «αυτό τον θαυμάσιο άνθρωπο. Οταν του είπα ότι πηγαίνω σχεδόν κάθε μέρα στα χωριά, μου ζήτησε να τον παίρνω μαζί μου για να βγάζει φωτογραφίες… Μια μέρα τον ρώτησα γιατί βγάζει φωτογραφίες από αγροτικές δουλειές και μου απάντησε πολύ απλά: «Με τα σίδερα που πουλάς σε λίγο καιρό δεν θα γίνονται οι δουλειές όπως τώρα – ούτε το όργωμα, ούτε ο θερισμός, ούτε τα αλώνια…». Τα λόγια του με έκαναν να σκεφτώ ότι πράγματι τα σύγχρονα μηχανήματα και εργαλεία θα καταργούσαν τα προβιομηχανικά και καλό θα ήταν να μαζέψω ορισμένα εργαλεία, για να βλέπουν οι επόμενες γενιές την εξέλιξη του ανθρώπινου μόχθου και της αγροτικής μας ιστορίας». Η συλλογή αριθμεί 230 εργαλεία τα οποία έχουν ταξινομηθεί σε τέσσερις ενότητες, ανάλογα με τη χρήση τους και παραπέμπουν στην καλλιέργεια της γης, στον οικιακό εξοπλισμό, στις οικιακές δραστηριότητες και σε ξεχασμένα πλέον επαγγέλματα. O διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη Αγγελος Δεληβορριάς στο εισαγωγικό του σημείωμα παροτρύνει τον επιχειρηματία και συλλέκτη «να την επεκτείνει και στον ελλειμματικό τομέα της ποιμενικής ζωής, που σχετίζεται, εκτός από την παραγωγή των κτηνοτροφικών προϊόντων, και με την υφαντική. Μόνο έτσι θα συμπληρωθεί κάποτε η τραυματικά διατηρημένη εικόνα ενός από τα καθόλου υποδεέστερα ιστορικά πεδία, τα οποία συνιστούν οι επίπονες βιοτικές εμπειρίες του νεότερου ελληνικού κόσμου».

Βασιλική Τζεβελέκου