Ο βραβευμένος με Οσκαρ δημιουργός χρησιμοποιεί στη νέα του ταινία μια ιστορία από τη Βίβλο, που, όπως λέει, την καταλαβαίνουν οι πάντες. Δεν είναι τυχαίο ότι Κατακλυσμός υπάρχει σχεδόν σε κάθε αρχαία μυθολογία. Γιατί αναφέρεται στην προστασία του Κήπου που χάρισε ο Θεός στον άνθρωπο. Κι αυτός, ειδικά τα τελευταία 40-50 χρόνια, κάνει ό,τι μπορεί για να τον καταστρέψει

Της Ερσης Δάνου

Μετά την πρώτη του ταινία «π» (1998), o Ντάρεν Αρονόφσκι ανέτειλε στο προσκήνιο ως ένα νέο αστέρι της κατηγορίας των «auteurs»: δημιουργός με πολλά ταλέντα και βάθος σκέψης, που επιμένει στην παράδοση του καλλιτεχνικού κινηματογράφου. Το «Ρέκβιεμ για ένα όνειρο» (2000) επιβεβαίωσε τις προσδοκίες πολλών. Με τις τρεις επόμενες ταινίες του, «Η πηγή της ζωής» (2006), «Ο παλαιστής» (2008) και «Μαύρος κύκνος» (2010) πορεύτηκε στο ίδιο περίπου μονοπάτι επιμένοντας σε ένα περισσότερο καλλιτεχνικό και λιγότερο εμπορικό σύνολο, περισσότερο διεισδυτικός και λιγότερο φαντασμαγορικός, προσεγγίζοντας όμως και τα μεγαλεία του Χόλιγουντ, ειδικά με τον «Μαύρο κύκνο»: ακριβοπληρωμένους ηθοποιούς, βραβεία και σύμβολα της ποπ κουλτούρας του καλού και του κακού.

Αυτή η τελευταία τάση ολοκληρώνεται στην τωρινή του δημιουργία «Νώε», με πρωταγωνιστή τον Ράσελ Κρόου, που βασίζεται στον βιβλικό μύθο έχοντας μεταφερθεί όμως σε έναν τόπο που θυμίζει τις ανήλιαγες χώρες του Βορρά μιας προϊστορικής εποχής και κάνοντας άφθονη χρήση των σπέσιαλ εφέ. Η ταινία απευθύνεται φανερά στο πλατύ κοινό. Παρ' όλα αυτά η προσωπική επένδυση του σκηνοθέτη και η αναφορά του στην εβραϊκή παράδοση παραμένουν ζωντανές, όπως θα δείτε πιο κάτω.

• Εξηγήστε μας, γιατί διαλέξατε έναν βιβλικό μύθο;

«Είναι η πρώτη φορά που γίνεται ένα βιβλικό έπος εδώ και 50 χρόνια, από τη “Βίβλο” του Τζον Χιούστον και τις “Δέκα εντολές” του Σεσίλ Ντεμίλ… Δεν νομίζω ότι καταλαβαίνει ο κόσμος γιατί με απασχολεί αυτή η ταινία εδώ και τριάντα χρόνια και έχει γίνει πάθος μου τα τελευταία δέκα. Η μεταφορά στη μεγάλη οθόνη ήταν δύσκολη γιατί το πρωτότυπο κείμενο είναι πολύ μικρό. Αισθανόμασταν σαν ερευνητές, εξετάζοντας την κάθε λέξη με πολλή προσοχή. Υπάρχει μια πολύ παλιά εβραϊκή παράδοση που λέγεται Μιντράς, σύμφωνα με την οποία ψάχνεις για το νόημα της Αγίας Γραφής ανάμεσα στις λέξεις και προσπαθείς να το εφαρμόσεις στη σύγχρονη ζωή. Οταν μιλάς για τον Ικαρο, π.χ., δεν μιλάς για το αν είναι δυνατόν να φτιάξεις φτερά από κερί και πούπουλα, αλλά όλοι καταλαβαίνουμε ότι το πέταγμα προς τον ήλιο, η έπαρση, είναι ύβρις που καταστρέφει. Οι ιδέες πίσω από τους μύθους είναι η δύναμη που μας συνδέει ακόμα με αυτούς. Και οι ιδέες στον μύθο του Νώε αφορούν την καταγωγή μας από το προπατορικό αμάρτημα αλλά και την ελεύθερη βούληση –δηλαδή, ότι πάντα μπορούμε να επιλέξουμε ανάμεσα στο καλό και το κακό. Την εποχή του Νώε οι άνθρωποι διάλεξαν το κακό κι ο κόσμος καταστράφηκε. Τώρα ζούμε τη δεύτερη ευκαιρία που χάρισε ο Νώε στην ανθρωπότητα. Kαθώς λοιπόν η στάθμη του νερού έχει αρχίσει να ανεβαίνει, στην κυριολεξία, ο μύθος του Νώε μάς εφιστά την προσοχή. Είμαστε οι επόπτες της δημιουργίας, όπως είπε o Πάπας Φραγκίσκος στο πρώτο κήρυγμά του. Ασχετα με το αν τελικά θα τα καταφέρουμε ή όχι να σώσουμε τον κόσμο, όλοι είμαστε υπεύθυνοι για το περιβάλλον. Η επιλογή είναι δική μας».

• Τα αρχέτυπα του καλού και του κακού απεικονίζονται έντονα στην ταινία, αλλά ταυτόχρονα εκφράζετε τις ανταγωνιζόμενες δυνάμεις σε ψυχολογικό εσωτερικό επίπεδο, που συνυπάρχουν στον κάθε χαρακτήρα. Από αυτή την άποψη η ταινία συνεχίζει την ενασχόλησή σας με τη θεματική που προβάλατε και στον «Μαύρο κύκνο».

«Απόλυτα. Στη Βίβλο έχουμε πρώτα τον μύθο της δημιουργίας, έπειτα του προπατορικού αμαρτήματος, της πρώτης δολοφονίας -ο Κάιν σκοτώνει τον Αβελ. Ακολουθεί ένα μεγάλο διάστημα χρόνου, δέκα γενιές για τις οποίες δεν ακούμε τίποτα, και ξαφνικά φτάνουμε στην εποχή του Νώε, οπότε ο Θεός θέλει να καταστρέψει τη δημιουργία του. Ωστόσο, μετά την ιστορία του Νώε έρχεται ο Πύργος της Βαβέλ, δηλαδή η ύβρις του ανθρώπου που προσπαθεί να εξομοιωθεί με τον Θεό συνεχίζεται και ο Θεός έρχεται πάλι και τον χτυπά. Τότε, λοιπόν, γιατί να καταστραφεί η δημιουργία, αφού το ίδιο μέλλεται να ξαναγίνει;».

• Και τι εξήγηση δίνετε εσείς και οι βιβλικοί μύθοι σ' αυτό;

«Τη δύναμη της ανθρώπινης φύσης. Υπάρχει οπωσδήποτε κάτι που μας διαφοροποιεί από τα υπόλοιπα ζώα της Εδέμ –τι είναι αυτό; Ο εφτάχρονος γιος μου μού έλεγε ότι ο άνθρωπος είναι ο μόνος που σκοτώνει άλλους του είδους του. Τι είναι αυτό που μας κάνει να σκοτώνουμε; Αλλα ζώα παλεύουν μεταξύ τους, αλλά σπάνια σκοτώνουν το δικό τους είδος. Ηταν λοιπόν σημαντικό για μένα να δείξω ότι όλοι οι χαρακτήρες, ακόμα και ο Νώε, έχουν τις δυνάμεις του καλού και του κακού μέσα τους. Το ότι η Βίβλος παρουσιάζει τον Νώε σαν άνθρωπο με ήθος, δεν σημαίνει ότι ήταν μόνο καλός. Η λέξη “ήθος” ενέχει τις έννοιες της δικαιοσύνης και του ελέους. Ενα καλό παράδειγμα είναι ο γονέας: ο υπερβολικά αυστηρός γονέας κινδυνεύει να καταστρέψει το παιδί του, ενώ ο υπερβολικά ελεήμων κινδυνεύει να καλομάθει το παιδί του στη μαλθακότητα. Ο καλός γονέας βρίσκει μια ισορροπία μεταξύ των δύο. Αυτό πιστεύω ότι είναι το κεντρικό νόημα του μύθου του Νώε. Στην αρχή είναι θυμωμένος και αναζητά τη δικαιοσύνη. Στο τέλος ανακαλύπτει τη δύναμη της συγχώρεσης και του ελέους. Οσο για μένα, αυτός ο διάλογος και το πώς εφαρμόζεται στην καθημερινή μας ζωή έχει μεγάλη αξία».

• Τι επίδραση είχε η ταινία, το πώς βλέπετε εσείς προσωπικά το μέλλον της ανθρωπότητας; Ζούμε σε μια εποχή του κακού -κι ας θέλουμε να πιστεύουμε το αντίθετο.

«Ζούμε σε μια φοβερή εποχή. Πριν από λίγα χρόνια δούλευα σε μια ταινία γουέστερν εποχής 1860. Συνειδητοποίησα ότι αν εξαφανιζόμασταν τότε, σε 200 χρόνια δεν θα είχε μείνει τίποτα πίσω εκτός από κάποια μέταλλα, πέταλα αλόγων, κομμάτια όπλων. Σήμερα, κοιτάς γύρω σου, το κάθε μπουκάλι θέλει περίπου 10.000 χρόνια να διαλυθεί. Μόνο τα τελευταία 40-50 χρόνια έχουμε αλλάξει τον πλανήτη μας ριζικά. Το μέλλον όλων των θηλαστικών και των οικολογικών συστημάτων απειλείται, όχι μόνο από το φαινόμενο του θερμοκηπίου, αλλά και από όλη τη μόλυνση του κόσμου μας. Είναι καθοριστικό ότι ο Πάπας Φραγκίσκος μίλησε για την ευθύνη μας απέναντι στο περιβάλλον στο πρώτο του κήρυγμα. Νομίζω ότι όλοι έχουμε αρχίσει να καταλαβαίνουμε το νόημα της Αγίας Γραφής, που μας λέει ότι ο άνθρωπος πρέπει να προσέχει τον Κήπο. Λέει, επίσης, ότι πρέπει να κυριαρχούμε στον Κήπο, κι αυτό το έχουμε προφανώς καταφέρει, αλλά δεν έχουμε καταφέρει να τον φροντίζουμε όπως πρέπει. Στο Λευιτικόν, παραδείγματος χάρη, αναφέρεται πως κάθε έβδομο χρόνο ο άνθρωπος πρέπει να αφήνει την καλλιέργεια της γης για να ανανεώνεται το χώμα. Πότε όμως κάναμε κάτι τέτοιο; Ελπίζω ότι η μυθολογική δύναμη του Νώε θα μας θυμίσει ότι η ιστορία της ανθρώπινης κακεντρέχειας, που έφερε την εξαφάνιση της ανθρωπότητας, ειπώθηκε πολύ παλιά».

• Πείτε μας, πόσο διαφέρει η ταινία από το αρχικό σας όραμα;

«Μια ταινία εξελίσσεται μέχρι την τελευταία στιγμή. Οταν διαλέγεις τους ηθοποιούς, αλλάζει. Οσον αφορά το εικαστικό μέρος, θέλαμε να την τοποθετήσουμε σε ένα διαχρονικό σκηνικό, έναν κόσμο πολύ διαφορετικό από τον δικό μας, σαν αυτόν που περιγράφει η Παλιά Διαθήκη, όταν δεν υπήρχε ουράνιο τόξο, οι άνθρωποι ζούσαν εκατοντάδες χρόνια, ο Λεβιάθαν ζούσε στις θάλασσες και γιγαντιαίοι άγγελοι περπατούσαν στον πλανήτη, πριν αρχίσει ο κατακλυσμός. Θέλαμε, λοιπόν, να φτιάξουμε ένα φανταστικό κόσμο. Και ζήτησα από τους συνεργάτες μου να δημιουργήσουν εικόνες που να μοιάζουν ότι ανήκουν σε κάποιον μακρινό γαλαξία του παρελθόντος ή στο μακρινό κι άγνωστο μέλλον. Ηθελα αυτή τη διφορούμενη, διαχρονική ατμόσφαιρα, ξεφεύγοντας από το κλισέ του άνδρα με τον χιτώνα και τα σανδάλια στην ιουδαϊκή έρημο…».

• Ζούμε σε μια εποχή που καθορίζεται από την επιστημονική, λογική σκέψη. Νομίζετε ότι ο μύθος του Νώε μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο σκέψης στην εποχή μας;

«Ναι. Για τους ίδιους λόγους που ακόμα κάνουμε ταινίες γύρω από την ελληνική, νορβηγική ή εβραϊκή μυθολογία. Αν κάνεις μια ταινία για τον Οδυσσέα δεν μπορείς να μη μιλήσεις για τους Κύκλωπες, θα έχανες μια απίστευτα δυναμική μεταφορά. Υπάρχει κάτι στοιχειώδες στην ιστορία του Νώε, που μπορεί να το καταλάβουν όλοι, ακόμα κι αυτοί που δεν ανήκουν στην εβραιο-χριστιανική-μουσουλμανική παράδοση. Οι ιθαγενείς της Αυστραλίας και του Αμαζονίου, οι Κινέζοι, οι Ιάπωνες, οι Μάγιας, όλοι έχουν ιστορίες κατακλυσμού. Το νερό μπορεί να είναι απίστευτα καταστροφικό και χαοτικό, αλλά και ζωοποιό –όλη η ζωή από εκεί έρχεται. Πρέπει, λοιπόν, να απομακρυνθούμε από την αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας –αν ο κατακλυσμός έγινε ή δεν έγινε και πώς η Κιβωτός χώρεσε όλα τα ζώα. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι μπορούμε να αντλήσουμε δύναμη από αυτές τις ιστορίες. Ο μύθος του Νώε μάς προειδοποιεί ότι αν δεν σταματήσουμε να καταστρέφουμε αλλήλους και τον κόσμο, θα τιμωρηθούμε. Πάντα υπάρχει μια ερμηνεία των μύθων. Δεν υπάρχει στη Βίβλο η στιγμή όπου αγγίζουν τα δάχτυλα, όπως το απεικονίζει ο Μικελάντζελο (γέλια). Ομως όλοι καταλαβαίνουμε την ομορφιά της ερμηνείας αυτής».

• Με λίγα λόγια, ο «Νώε» σας είναι μια ταινία για το σήμερα;

«Είναι μια ερμηνεία της βιβλικής ιστορίας αποκλειστικά για το κοινό του 21ου αιώνα. Πρόσφατα επιστήμονες είδαν σε τηλεσκόπιο ίχνη των βαρυτικών κυμάτων από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας του σύμπαντος που μας οδηγούν σε απίστευτες θεωρίες για το μέγεθος και το πλάτος του. Φαντάζομαι, όμως, ότι σε 1.000 χρόνια από τώρα δεν θα έχουν πρόβλημα να καταλάβουν πράγματα που για μας σήμερα είναι ασύλληπτα. Αυτό που θα έχει σημασία, πάντως, είναι ότι θα σκέφτονται τη δική μας εποχή και θα διαπιστώνουν ή ότι αναλάβαμε την ευθύνη των πραγμάτων και σωθήκαμε ή ότι ήμασταν άθλιοι εγωιστές και τα καταστρέψαμε όλα».

* INFO: Η ταινία «Νώε» προβάλλεται σε πολλές αίθουσες.