To «Situation Rooms», που φέρνει η Στέγη στον Ελληνικό Κόσμο, είναι μια πρωτόγνωρη, συναρπαστική εμπειρία. Κάτι σαν ένα video game, που εξελίσσεται σε ένα λαβύρινθο είκοσι δωματίων. Πρωταγωνιστούν, μέσα από οθόνες iPad, πραγματικοί άνθρωποι. Eχουν ο καθένας έναν ρόλο, καλό ή κακό, στην αλυσίδα των πολέμων, μεγάλων ή καθημερινών, που βασανίζουν τον πλανήτη. Ενα θέατρο πολέμου στο οποίο ο θεατής έχει… δουλειά να κάνει.
Της Βένας Γεωργακοπούλου
Νοέμβριος του 2013. Φρανκφούρτη. Εγώ και άλλοι δεκαεννέα θεατές. Περιμένουμε. Μας συμβουλεύουν να αφήσουμε στο φουαγέ τσάντες, παλτά, σκουφιά, κασκόλ, γιατί μέσα κάνει ζέστη. Ωχ, κι αν με πιάσει λιποθυμία; Πριν αρχίσει η παράσταση μας μοιράζουν από ένα iPad με χερούλι, να το κρατάμε εύκολα μπροστά μας, και φοράμε κι ένα ζευγάρι ακουστικά. Μας δίνουν έναν αριθμό, σε ποια… πόρτα δηλαδή θα κατευθυνθούμε, και μας λένε διάφορες λεπτομέρειες: βασικά σε τι χρησιμεύουν τα μαραφέτια που κρατάμε-φοράμε. Στεκόμαστε ο καθένας μπροστά στην κλειστή μας πορτούλα. Δίνεται το σύνθημα (στ’ αυτιά μας), κάνουμε ένα βήμα. Εγώ ήδη ψιλοτρομοκρατημένη. Θα τα κατάφερνα άραγε να κοιτάω μέσα στο iPad, να ακούω και να κινούμαι συγχρόνως; Και η καταπληκτική περιπέτεια, που λέγεται «Situations Rooms», αρχίζει. Η παράσταση, ας την πούμε έτσι για να συνεννοούμαστε, των περίφημων Rimini Protokoll έρχεται στην Αθήνα (27 Απριλίου- 3 Μαΐου). Την φέρνει η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Αλλά θα φιλοξενηθεί στον «Ελληνικό Κόσμο». Επειδή αυτά τα τρομερά και με την αυτοπεποίθηση στα ουράνια παιδιά θέλουν μεγάλη άπλα. Τι να τα κάνουν τα θέατρα -Πειραιώς και Ηρώδεια- ή τα δωματιάκια του Bios;
Εχουν κατασκευάσει ένα τεράστιο «σκηνικό», ένα σύμπλεγμα με σκάλες, διαδρόμους, ασανσέρ, αυλές, ταράτσες, έναν λαβύρινθο που σε οδηγεί (αν είσαι έξυπνο παιδί) σε είκοσι διαφορετικά δωμάτιο. Πού να στηθεί αυτός ο κολοσσός στη Στέγη;
Σε κάθε δωμάτιο σε περιμένουν τα εξής δύο: ένας υπέροχος σε αισθητική και ρεαλιστικές λεπτομέρειες διάκοσμος και ένας άνθρωπος, πραγματικός, με όνομα και επίθετο. Μόνο που δεν τον βλέπεις με σάρκα και οστά. Είναι στην οθόνη του iPad σου. Από αυτή σου διηγούνται είκοσι άνθρωποι τις διαφορετικές ιστορίες τους στις οποίες εσύ μπορείς πάντα να συμμετάσχεις με κάποιο τρόπο (αν έχεις τέλεια αντανακλαστικά, παίρνει στροφές το μυαλό σου, ξεψαρώσεις και καταφέρεις να βρεις γρήγορα τα κουμπιά, τις τρύπες, τα γκάτζετ). Ολες οι ιστορίες αφορούν τον σύγχρονο, άγριο κόσμο των όπλων και του πολέμου. Από την Ευρώπη μέχρι την Ασία και την Αφρική. Κάθε «πρωταγωνιστής» έχει τον δικό του, καλό ή «κακό» ρόλο (α, διδάγματα και ηθικολογίες δεν υπάρχουν στους Rimini) στην αλυσίδα εξοπλισμών, επιθέσεων, θανάτων, πολιτικών αγώνων…
Αξιοθαύμαστη η ερευνητική δουλειά της ομάδας να βρουν τα αντιπροσωπευτικά άτομα, να τα πείσουν να μιλήσουν μπροστά σε μια κάμερα. Θα ’λεγα ότι δεν λείπει κανείς, αλλά η μόνη μορφή βίας που δεν χώρεσε στα «Situations Rooms» είναι η τρομοκρατία, οι φονταμενταλιστές. «Ηταν δύσκολο να βρούμε τέτοιους ανθρώπους», εξήγησε στη μικρή δημοσιογραφική αποστολή μας λίγο αργότερα ο Στέφαν Καέγκι των Rimini. Δεν πολυπείστηκα, αλλά, τελοσπάντων. Είχα ήδη δει και ζήσει τόσα πολλά και σημαντικά.
Εναν Ισραηλινό στρατιώτη, ελεύθερο σκοπευτή, να διηγείται με μεγάλη καρδιά τι νιώθει όταν ξαπλωμένος στο σκοτάδι περιμένει τον εχθρό και ξέρει ότι έχει τη δύναμη να πάρει ανθρώπινες ζωές. Εναν Ινδό στρατιωτικό, που στοχεύει στο Πακιστάν στρατόπεδα τρομοκρατών, πατάει ένα κουμπί, στέλνει ένα drone (μη επανδρωμένο ιπτάμενο όχημα) και όποιον πάρει ο χάρος -μουτζαχεντίν ή παιδάκια που παίζουν- περήφανος αυτός για τη δουλειά του. Είδα, όμως, κι έναν Πακιστανό δικηγόρο, που έχει αφιερώσει τη ζωή του να υπερασπίζεται στα δικαστήρια τα θύματα των drones.
Ακουσα κατασκευαστές όπλων και λομπίστες πολεμικών βιομηχανιών να εξηγούν τη δουλειά τους. Είδα κι έναν βουλευτή του Die Linke να θέλει να τους στείλει στην ανεργία -στα διαλείμματα των δοκιμών, μας λέει ο Στέφαν, αυτοί οι αντίπαλοι έκαναν ένα τσιγαράκι και κουβέντιαζαν πολιτισμένα. Μπήκα στον πρόχειρο χώρο που ένας Γιατρός Χωρίς Σύνορα σώζει ζωές σε ζώνες φρίκης.
Κάθισα σε φτωχικούς καναπέδες μεταναστών από Αφρική. Εφαγα μια ρώσικη σούπα (δεν πολυθυμάμαι σε πoιο δωμάτιο), ξάπλωσα δυο φορές χάμω, γνώρισα έναν έμπορο ναρκωτικών, φόρεσα ένα τόσο βαρύ αλεξίσφαιρο παλτό, που κόντεψα να σωριαστώ, δεν μπορούσα να το βγάλω, είπα να το πάρω μαζί μου στο επόμενο δωμάτιο, αλλά ένας Γερμανός θεατής με αγριοκοίταξε. Χάθηκα σε διαδρόμους, μέχρι και έξω από τον λαβύρινθο τα κατάφερα να βγω, αλλά ένας τεχνικός με επανέφερε στον ίσιο δρόμο, έχασα δωμάτια, «μα πού το είδατε αυτό;», ρώταγα μετά ντροπιασμένη.
Τρέξτε στο «Situations Rooms». Είναι ένας τεχνικός άθλος των Rimini. Και μια πρωτόγνωρη, μοναδική εμπειρία σαν ένα βίντεο-γκέιμ με ζωντανούς ανθρώπους. Και βαθύτατα πολιτική και χρήσιμη. Βγαίνεις καλύτερος άνθρωπος.
*INFO: Rimini Protokoll: Situation Rooms (27 Aπριλίου – 3 Μαΐου). Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος», Πειραιώς 254. Ωρες παραστάσεων: 2 μ.μ., 4 μ.μ., 6 μ.μ., 8 μ.μ. και 10 μ.μ. Τιμές: 15 ευρώ, φοιτ. 10, άνεργοι 5. Αν θέλετε να δείτε και τα 20 δωμάτια, γιατί στα 90 λεπτά της κάθε παράστασης δεν περιλαμβάνονται όλα, βγάλτε εισιτήριο και για άλλη «διαδρομή». Κάντε ερωτήσεις για να μπείτε προετοιμασμένοι και ικανοί να τα βγάλετε πέρα χωρίς απώλειες. Και κυρίως βιαστείτε για κρατήσεις – κάθε παράσταση δέχεται μόνο 20 άτομα.
…………………………………………………………………………………………………………………..
Ο Στέφαν Καέγκι των Ρίμινι λύνει απορίες μας
«Ο Οστερμάιερ είναι ο Dolce & Gabbana του θεάτρου»
• Γιατί διαλέξατε αυτό το θέμα;
«Πρώτα αναπτύξαμε τη φόρμα, γιατί σ’ αυτή την παράσταση η φόρμα έχει μεγάλη σημασία, υπηρετεί έναν σκοπό. Δεν είναι η φόρμα για τη φόρμα. Δηλαδή, κάποια στιγμή αποφασίσαμε ότι θέλουμε να χτίσουμε έναν συνδυασμό 20 μικρών δωματίων, το καθένα με τον δικό του “πρωταγωνιστή” και τη δική του προβολή. Αλλα, για να είμαι ειλικρινής, τότε είχαμε στο μυαλό μας το θέμα της πορνείας και λίγο αργότερα το θέμα των ανθρώπων που δουλεύουν τη νύχτα σε όλες τις χώρες του κόσμου. Νομίζω, όμως, ότι το θέμα που τελικά διαλέξαμε αφορά τους πάντες. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, υπάρχει κάτι πολύ παράδοξο. Δεν παράγετε πολλά πράγματα, αλλά δίνετε υπέρογκα ποσά για να αγοράζετε όπλα. Μίλησα με τον συνιδιοκτήτη της κύριας εταιρείας κατασκευής τανκς στη Γερμανία και μου είπε ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα που έχουν είναι πώς θα αυξήσουν τους πελατές τους. Και ότι υπάρχει ένας ολόκληρος κύκλος, στον οποίο συμμετέχει η κυβέρνηση κι ένα συμβούλιο ειδικών, που αποφασίζει με κάθε μυστικότητα αν θα πουλήσουν και πού. Γιατί κάποιες χώρες επιτρέπεται να εξοπλίζονται, άλλες όχι. Και υπάρχουν αυτοί που θέλουν να καταργήσουν τη βιομηχανία όπλων στη Γερμανία, όπως ο βουλευτής του Die Linke Γιαν βαν Ακεν, που είδατε στην παράσταση. Υπάρχουν κι αυτοί που τη θέλουν, γιατί δίνει δουλειά στον κόσμο. Μια πολιτική διαμάχη, που δεν σταματά στη Γερμανία, αφορά όλη την Ευρώπη».
• Πώς βρήκατε τους 20 ήρωές σας:
«Ξεκινήσαμε από Γερμανία και Ευρώπη. Προσπαθήσαμε πρώτα να προσεγγίσουμε ανθρώπους από τους δύσκολους τομείς (πολεμική βιομηχανία, εμπόριο όπλων, στρατός). Δεν τα καταφέραμε πάντα. Ο κορυφαίος λομπίστας της πολεμικής βιομηχανίας, που μιλάει με πολιτικούς και τους λέει “αν δεν εγκρίνετε τις πωλήσεις μας, τέρμα η οικονομική ενίσχυση στα κόμματά σας”, δήλωσε ότι λατρεύει το θέατρο και τις δουλειές μας. Αλλά μας είπε: “Παιδιά, είστε τρελοί; Οσοι έρχονται στις παραστάσεις σας είναι αριστεροί, να βγω εγώ να παίξω τον ρόλο του κακού;”. “Ελάτε να μοιραστείτε τις απόψεις μας”, επιμέναμε. Του έστειλα και το κείμενο που είχα γράψει έπειτα από πολλές ώρες συζήτησης μαζί του, πιστή μεταγραφή των λόγων του. Μέχρι την τελευταία στιγμή ήλπιζα ότι θα τον πείσω. Αδύνατον».
• Τι επίδραση θέλετε να έχει η παράσταση στο κοινό;
«Δεν έχουμε κάποιο μήνυμα. Δεν θέλουμε να ξυπνήσουμε κανέναν. Δεν κάνουμε θέατρο για να καταθέσουμε μια πολιτική δήλωση. Κάνουμε πολιτικό θέατρο. Υπάρχει διαφορά. Το πρώτο είναι προπαγάνδα. Μετά την παράσταση, θα ήθελα απλώς να θυμάστε ότι βρεθήκατε, για παράδειγμα, στη θέση του Ισραηλινού ελεύθερου σκοπευτή, που προσπάθησε να σας δείξει πόσο δύσκολη είναι γι’ αυτόν η δουλειά του. Και να τον θυμάστε την επόμενη φορά που θα ακούσετε ότι το Ισραήλ εισέβαλε στη Γάζα. “Αγαπάω την πατρίδα μου, πιστεύω στη δημοκρατία, έγινα στρατιώτης και τότε αντιλήφθηκα ότι πρέπει να παίρνω αποφάσεις για τη ζωή άλλων ανθρώπων”, λέει».
• Ξεκινήσατε από τη φόρμα. Η αισθητική έχει για σας τόσο μεγάλη σημασία;
«Προσπαθούμε να εξαλείψουμε τη διαφορά ανάμεσα στην αισθητική και την πολιτική. Οτιδήποτε κάνεις είναι συνδεδεμένο με την κοινωνία. Δεν είναι πολιτική, είναι πολιτικό. Ομως, για μας πολιτικό πάνω απ’ όλα είναι το ότι μπορείς να σταθείς εσύ ο ίδιος, ο θεατής, στο ίδιο σημείο που στεκόταν ένας στρατιώτης, ένας γιατρός, ένας πρόσφυγας, ένας πολεμικός ρεπόρτερ. Και όχι ν’ ακούς απλώς την ιστορία του από έναν ηθοποιό πάνω στη σκηνή. Είναι σαν να ανακαλύψαμε έναν θησαυρό σε μπαούλο. «Ουάου! μπορούμε να κάνουμε θέατρο με αυτόν τον τρόπο. Μπορούμε να ταυτιστούμε και να ακολουθήσουμε κάποιον πραγματικό άνθρωπο». Κι αν το λέμε ακόμα θέατρο, είναι επειδή στο θέατρο μαζεύονται πολλοί άνθρωποι την ίδια στιγμή στο ίδιο μέρος. Πολλές πια ομάδες κάνουν ό,τι κάναμε εμείς πριν από πέντε χρόνια. Μας κάνει να νιώθουμε ωραία, ότι κάτι σημαντικό καταφέραμε. Οτι αυτός είναι ο δρόμος που πρέπει να πάρει το θέατρο. Και λέω, “τρέξτε, βρείτε τα θέματά σας, το δικό σας ύφος, εσείς είστε ηθοποιοί, ίσως δώσετε μια καινούργια προσέγγιση”».
• Νιώθετε, δηλαδή, ότι αναλάβατε να σώσετε το θέατρο;
«Η ερώτηση ήταν (και είναι πάντοτε για μας) πώς θα σώσουμε το θέατρο με το να το κάνουμε πιο ενδιαφέρον. Γιατί εξακολουθεί να είναι μια πολύ σημαντική μορφή τέχνης, μας δίνει την ευκαιρία να ακούσουμε και να κοιτάξουμε ο ένας τον άλλο. Μας επιτρέπει, ακόμα, να αφεθούμε, να γίνουμε εντελώς τρελοί και άγριοι. Δεν λέει μόνο ιστορίες με ηθικό και συγκινητικό περιεχόμενο, για τις καλύτερες πλευρές του ανθρώπου. Ανοίγεται όλο και περισσότερο στις νέες τεχνολογίες, μπορεί ο θεατής να τριγυρίζεται από μόνιτορ, να βλέπει ο καθένας διαφορετικά πράγματα, όπως ακριβώς συμβαίνει όταν τέσσερις άνθρωποι βρίσκονται σε ένα τρένο. Κοιτάζουν όλοι στην ίδια κατεύθυνση;»
• Θα ανεβάζατε ποτέ ένα κανονικό έργο;
«Δεν το θεωρώ απίθανο. Αλλά το να μετατρέψεις μια συγκλονιστική μαρτυρία που ακούς από έναν Σουδανό πρόσφυγα σε κείμενο και στη συνέχεια να βρεις τον τρόπο να της δώσεις σάρκα και οστά μέσα σε ένα μικρό δωμάτιο, και όχι με ηθοποιούς, είναι σαν να δουλεύεις με το πιο σημαντικό κείμενο. Για μας αυτό είναι σήμερα το θεατρικό έργο».
• Πώς εξηγείτε τη δουλειά σας σε κάποιον που δεν την έχει δει;
«Ας πάρουμε έναν ταξιτζή, μιλάω πολύ με ταξιτζήδες. Θα του έλεγα ότι θα προτιμούσα να δουλέψω με σένα παρά με έναν ηθοποιό, με ενδιαφέρουν περισσότερο αυτά που έχεις να πεις εσύ και πώς θα τα ερμηνεύσεις. Ενας άλλος σκηνοθέτης θα έλεγε: “Να ένας ηθοποιός ιδανικός να παίξει έναν ταξιτζή”. Εγώ θα έλεγα: “Αυτός ο ταξιτζής είναι ο τέλειος ταξιτζής για μένα”.
»Κάνουμε θέατρο που μοιάζει περισσότερο με κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ. Οχι, όμως, documentary theatre, ένα είδος που αναπτύχθηκε κυρίως στη δεκαετία του 1960, που έφερναν ντοκουμέντα πάνω στη σκηνή, αλλά χρησιμοποιούσαν ηθοποιούς».
• Δεν ευχαριστιέστε ποτέ στο «άλλο» θέατρο;
«Μερικές φορές. Είδα το “Εχθρός του λαού” του Οστερμάιερ. Μου άρεσε η ζωντανή μουσική με το συγκρότημα στη σκηνή. Αλλά γενικά οι παραστάσεις του μού φαίνονται fucking ψεύτικες, ένας ρεαλισμός της fucking τηλεόρασης. Ο Οστερμάιερ είναι ο Dolce & Gabbana του θεάτρου. Δουλεύει σκληρά, αλλά είναι σε λάθος δρόμο. Το ίδιο πιστεύει κι αυτός για μας».
