40 χρόνια χωρίς τον Κοσμά Πολίτη
Του Δημήτρη Γκιώνη
Ηταν πρωί, ανήμερα της επάρατης 21ης Απριλίου 1967, όταν ο Κοσμάς Πολίτης, ένας από τους επιφανέστερους νεοέλληνες λογοτέχνες, βρίσκει νεκρή τη σύζυγό του Κλάρα. Κι ενώ αλλόφρων προσπαθεί να αντιμετωπίσει το κακό, συλλαμβάνεται από ασφαλίτες για την «ανατρεπτική» του δράση (υπήρξε μέλος του ΚΚΕ και υποψήφιος βουλευτής της ΕΔΑ). Αφήνεται να κηδέψει τη σύντροφό του και ξανασυλλαμβάνεται, για να αφεθεί ελεύθερος, έπειτα από δέκα ημέρες, με ενέργειες ομοτέχνων και φίλων (κυρίως του ζεύγους Ροζέ και Τατιάνα Μιλιέξ).
Χτυπήματα
Είχε προηγηθεί, το 1942, ο θάνατος, κατά τη διάρκεια τοκετού, της μοναχοκόρης του Φοίβης, γεγονός που ο καιρός δεν στάθηκε ικανός να επουλώσει. Τον ίδιο χρόνο αποχωρεί πρόωρα από την Ιονική Τράπεζα, όπου εργαζόταν, και υποχρεώνεται να ζει με μια πενιχρή σύνταξη και τα ελάχιστα χρήματα που έβγαζε από το μεταφραστικό του, κυρίως, έργο.
Οι οικονομικές του υποχρεώσεις τον αναγκάζουν να πουλήσει το σπίτι του (μια θαυμάσια μονοκατοικία που είχε σχεδιάσει ο ίδιος, στην οδό Στρατηγού Καλλάρη 13, στο Παλαιό Ψυχικό) σ’ έναν μαυραγορίτη, με τη συμφωνία να παραμένει με ενοίκιο. Το σπίτι περνάει στο Δημόσιο (για οφειλόμενους φόρους του μαυραγορίτη, με τον ίδιο να εξακολουθεί να παραμένει με ενοίκιο). Θα φύγει από τη ζωή στις 23 Φεβρουαρίου 1974 (πριν από 40 και κάτι χρόνια), στα 86 του, λίγες ημέρες αφ’ ότου είχε μεταφερθεί, με αναπνευστικά προβλήματα, στον «Ευαγγελισμό», από τον οίκο ευγηρίας όπου διέμενε τον τελευταίο χρόνο.
«Υπόμενε καρτερικά τη μοναξιά του μέχρι το τέλος, μη δίνοντας το δικαίωμα να τον λυπηθεί κανείς», γράφει η Ματίνα Παπούλια σε αφιέρωμα του περιοδικού «Περίπλους» (τ. 48, 1999). «Κατέστρεψε φωτογραφίες, γράμματα και όσα θύμιζαν την αλλοτινή ζωή του. Πούλησε κινητά πράγματα του σπιτιού του –δεν του χρειάζονταν πια». Ο,τι απόμεινε λεηλατήθηκε από άγνωστους και το σπίτι του παρέμεινε ερειπωμένο ώς το 1989, οπότε πέρασε στον Δήμο Π. Ψυχικού, που το επισκεύασε και το έκανε στέγη του.
Είναι θαύμα, έπειτα από αυτά τα δεινά, πώς κατάφερε να δώσει αυτό το πλούσιο σε ποιότητα και ποσότητα λογοτεχνικό και μεταφραστικό έργο. Γεννημένος το 1888 στην Αθήνα (από τη Λέσβο ο πατέρας, από το Αϊβαλί η μητέρα), Πάρις (Παρασκευάς) Ταβελούδης το πραγματικό ονοματεπώνυμο (το Κοσμάς Πολίτης, που επέλεξε, προέρχεται πιθανότατα από το κοσμοπολίτης – πολίτης του κόσμου). Το 1890 η οικογένεια μετακομίζει στη Σμύρνη (το τότε Παρίσι της Μικράς Ασίας). Ο Πολίτης φοιτά στην Ευαγγελική Σχολή και στο Αμερικάνικο Κολέγιο της Σμύρνης, όπου ξεκινά και τη βιοποριστική του διαδρομή ως τραπεζικός υπάλληλος. Μασσαλία, Παρίσι, Λονδίνο οι επαγγελματικές μετακινήσεις του, ώς το 1925, οπότε έρχεται στην Αθήνα, για να καταλήξει διευθυντής στο υποκατάστημα της Ιονικής Πατρών, απ’ όπου και συνταξιοδοτήθηκε.
Τα έργα του
Το 1930, χρονιά που μπαίνει στο ιδιόκτητο σπίτι του στο Ψυχικό, εκδίδει το πρώτο του μυθιστόρημα, το «Λεμονοδάσος», που κάνει αμέσως αίσθηση (τηλεοπτική σειρά το 1978 από την Τώνια Μαρκετάκη).
Ακολουθούν: «Εκάτη» (1933), «Ερόικα» (1935 – ταινία το 1990 από τον Μιχάλη Κακογιάννη), «Το Γυρί» (1944), «Κορομηλιά» (1960), με το οποίο αποσπά το Α' Κρατικό Βραβείο Διηγήματος, «Η Πάροδος» (1962), συγκλονιστική αφήγηση ενός παιδιού για την καταστροφή της Σμύρνης, «Στου Χατζηφράγκου» (1963), που αποσπά επίσης το Α' Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος. Ενα ημιτελές μυθιστόρημά του, το «Τέρμα», εκδίδεται το 1975 με τη φιλολογική επιμέλεια του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη.
Παράλληλα μεταφράζει δεκάδες μυθιστορήματα συγγραφέων, αρκετούς από τους οποίους γνωρίζει για πρώτη φορά το αναγνωστικό κοινό: Αραγκόν, Μπαρμπίς, Βοκάκιος, Περλ Μπακ, Κρόνιν, Φόκνερ, Τζόις, Κίπλινγκ, Μομ, Στάινμπεκ, Τολστόι κ.ά.
Γράφει ο Στέλιος Ξεφλούδας, σε αφιέρωμα του περιοδικού «Διαβάζω» (τ. 116, 1985): «Από το πρώτο του βιβλίο έδειξε τα προσωπικά χαρακτηριστικά της πεζογραφίας του. Ηταν ένας ανανεωτής του είδους. Τα πρόσωπά του, πλάσματα ομορφιάς, αποκτούσαν προεκτάσεις, δεν μέναν κλεισμένα στο περίγραμμά τους, πρόβαλλαν την περιρρέουσα ευαισθησία τους. Η αφήγηση γινόταν μουσική συμφωνία που προκαλούσε βαθιά αισθητική συγκίνηση, ο εσωτερικός κόσμος των πλασμάτων του πλάταινε λαμπερός και πολύχρωμος, ένα πνευματικό υπόστρωμα ολοκλήρωνε αυτή τη συμφωνία».
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Στο πλαίσιο
Δεν είναι τυχαίο που αφιερώνω το παραπλεύρως κείμενο στον Κοσμά Πολίτη, έναν σπουδαίο συγγραφέα, που είχε την ατυχία να γνωρίσει την κτηνωδία της χούντας -μιας ανελέητης χούντας που είχε θρέψει ο αντικομμουνισμός και το παρακράτος. Γι’ αυτό και είναι εκτός όσοι αβασάνιστα στις μέρες μας κραυγάζουν: «Είναι χούντα! Είναι χούντα!». Βιώνουμε σίγουρα μιαν άγρια πραγματικότητα, που μπορούμε όμως να αποδοκιμάζουμε ελεύθερα και να ανατρέπουμε με την ψήφο μας.
Στην ώρα του, άκρως επίκαιρο, εν όψει της μεθαυριανής επετείου της «εθνοσωτηρίου», το βιβλίο της Εύης Μακρίδου (εκπαιδευτικού, συζύγου του συναδέλφου Νίκου Μακρίδη, που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή) με τίτλο «Παρών! Μια αληθινή ιστορία» (εκδ. «Κουκκίδα»). Αυθεντική μαρτυρία για το τι επιφύλασσε η χούντα σε όσους δήλωναν «παρών» στην ανατροπή της. Εκεί, πλην της ίδιας, του συζύγου της και του Μίκη Θεοδωράκη, τα συλληφθέντα, βασανισθέντα και καταδικασθέντα από ένα χρόνο μέχρι ισόβια ως μέλη του Πατριωτικού Μετώπου: Κώστας Φιλίνης, Γιάννης και Ντόρα Λελούδα, Κίττυ Αρσένη, Κώστας Βρεττάκος, Τόνια Μαρκετάκη κ.ά. Αξιοδιάβαστο.
Με δήλωσή του, ο μαέστρος Λουκάς Καρυτινός, ο φερόμενος ως αντικαταστάτης του επιτυχημένου διευθυντή της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών Βασίλη Χριστόπουλου, αρνείται την υποψηφιότητά του εκτιμώντας ότι η ΚΟΑ, «κάτω από την καλλιτεχνική διεύθυνση του κ. Β. Χριστόπουλου, έχει πραγματοποιήσει σημαντικά βήματα και θα ήταν κατά τη γνώμη μου ολίσθημα η διατάραξη της ανοδικής της πορείας». Αν είχε κάνει αυτή τη δήλωση εγκαιρότερα, δεν θα είχε προκαλέσει τα σχετικά δημοσιεύματα. (Ελπίζω μετά απ’ αυτό να μην προκύψει κάποιος άλλος μνηστήρας.)
ΚΑΙ… Καλή Ανάσταση –γενικώς…
