Της Παρής Σπίνου

O κορυφαίος Ισραηλινός συγγραφέας Αβραάμ B. Γεοσούα δεν παύει μέσα από τα μυθιστορήματά του, τα άρθρα και τις διαλέξεις του σε όλο τον κόσμο να ερευνά την εβραϊκή ιστορία και ταυτότητα και παράλληλα να σκιαγραφεί τη σύγχρονη ζωή, τα ηθικά διλήμματα, την ψυχολογία των ανθρώπων που ζουν γύρω του. Αριστερός στις ιδέες του, ακούραστος υπέρμαχος της ειρήνης στη Μέση Ανατολή, συχνά προκαλεί καθώς ασκεί κριτική τόσο στους Παλαιστίνιους όσο και στους συμπατριώτες του. Οχι τυχαία έχει ένθερμους οπαδούς, αλλά και ορκισμένους εχθρούς και στις δύο πλευρές.

Οταν τον ρωτάμε αν αισθάνεται ένα είδος πρεσβευτή του Ισραήλ στο εξωτερικό, το ακουστικό του τηλεφώνου δονείται από το «όχι» και το γέλιο του. «Δεν θέλω να με θεωρούν πρεσβευτή, γιατί τότε θα έπρεπε να εξηγήσω και τα λάθη της διπλωματίας», μας λέει ο πληθωρικός 78χρονος συγγραφέας λίγες μέρες πριν έρθει στην Αθήνα. «Ζω στο Ισραήλ, έχουμε δημοκρατία, και οι αριστεροί διανοούμενοι εντελώς ελεύθερα και νόμιμα εκφράζουμε τις απόψεις μας. Τα κανάλια επικοινωνίας δεν είναι κλειστά. Ο κόσμος μάς σέβεται ως προσωπικότητες, ακόμα κι αν διαφωνεί μαζί μας. Και γνωρίζουν όλοι πως εγώ μιλάω από καρδιάς, όχι για κάποιο προσωπικό συμφέρον, αλλά για το κοινό καλό».

Ο Α.Β. Γεοσούα συχνά αναφέρεται με περηφάνια στις ρίζες του. Γόνος παλιάς σεφαραδίτικης οικογένειας, που εγκαταστάθηκε στην Παλαιστίνη τον 19ο αιώνα, η καταγωγή από την πλευρά του πατέρα του ήταν από τη Θεσσαλονίκη και της μητέρας του από το Μαρόκο. Ο ίδιος γεννήθηκε το 1936 στην Ιερουσαλήμ και ζει στη Χάιφα, όπου διδάσκει συγκριτική λογοτεχνία στο τοπικό πανεπιστήμιο.

Αρχισε να γράφει διηγήματα νωρίς, μετά τη στρατιωτική του θητεία, ενώ έμενε σε κιμπούτς, εστιάζοντας σε ερωτικές ή οικογενειακές σχέσεις. Εγινε γνωστός με το πρώτο του μυθιστόρημα «Ο εραστής» (1976), όπου καλλιέργησε τον «πολλαπλό μονόλογο», αναγνωρίστηκε διεθνώς με το «Ο κύριος Μάνι» (1989), το 1995 τιμήθηκε με το Μεγάλο Βραβείο του Ισραήλ. Θεωρείται μέλος της «εθνικής γενιάς», των λογοτεχνών δηλαδή που άρχισαν να γράφουν μετά την ίδρυση του ισραηλινού κράτους, το 1948, συμβάλλοντας με τα κείμενά τους στη συγκρότηση εθνικής ταυτότητας. Μαζί με τους φίλους του Αμος Οζ και Νταβίντ Γκρόσμαν συγκροτούν εδώ και χρόνια την περίφημη «τριάδα της ειρήνης».

«Το να είσαι Εβραίος στο Ισραήλ είναι σαν να αναβαθμίζεις την ταυτότητά σου, να αναβαθμίζεις την εβραϊκή ζωή σου», τονίζει τώρα ο Α.Β. Γεοσούα. «Υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε εμάς και τους Εβραίους της διασποράς. Εκείνοι είναι μερικώς Εβραίοι. Δεν είναι το ίδιο να μένεις στο Τελ Αβίβ, να αντιμετωπίζεις και να εξερευνάς την καθημερινή πραγματικότητα με το να ζεις στο εξωτερικό μόνο με τα βιβλία, τα κείμενα ή την προσευχή σου…».

Ο διάσημος συγγραφέας είναι προσκεκλημένος της Στέγης, όπου στις 25 Απριλίου, με αφορμή την έκδοση στα ελληνικά του νέου του βιβλίου «Ρετροσπεκτίβα» (εκδ. Πόλις, μετάφραση Μάγκυ Κοέν), θα μιλήσει για λογοτεχνία αλλά και πολιτική, παρότι αυτό το μυθιστόρημα -βραβευμένο ήδη με το γαλλικό Medicis- θεωρείται από τα λιγότερο «πολιτικά». Δεν έχει σχέση με τα πολυδιαβασμένα στην Ελλάδα «Φιλικά πυρά» ή «Ο υπεύθυνος του ανθρώπινου δυναμικού» (εκδ. Καστανιώτη). Είναι, όμως, ένα πολυεπίπεδο, πολυφωνικό, βαθιά ανθρώπινο και γενναιόδωρο σε νοήματα έργο, με επίκεντρο την τέχνη. Ενας ύμνος στη δημιουργικότητα, που μπορεί να γίνει κινητήριος δύναμη για αγάπη, έμπνευση και ζωή, ακόμα και «στον λίγο χρόνο που απομένει».

Εδώ, στο δέκατο κατά σειρά μυθιστόρημά του, ο Α.Β. Γεοσούα αφηγείται την ιστορία ενός καταξιωμένου Ισραηλινού σκηνοθέτη, του Γιαΐρ Μόζες, ο οποίος στη δύση της ζωής του επισκέπτεται την Ισπανία, το Σαντιάγκο ντε Κομποστέλα, για να παρευρεθεί σε ένα αναδρομικό αφιέρωμα στο έργο του. Ο σεναριογράφος των νεανικών του ταινιών Σαούλ Τριγκάνο, με τον οποίο βρίσκεται σε ρήξη, ο αινιγματικός πίνακας «Ρωμαϊκή ευσπλαχνία», που παριστάνει μια νέα γυναίκα να θηλάζει έναν ηλικιωμένο φυλακισμένο, αποτελούν αφετηρία για να ανατρέξει ο κινηματογραφιστής στο παρελθόν και τις επιλογές του. Οδηγός σε αυτή την αναζήτηση θα γίνει ο εμβληματικός «Δον Κιχώτης» του Θερβάντες, που ωθεί τον Μόζες να ανακαλύψει τη δική του αλήθεια.

• Ποιο ήταν το έναυσμα για να γράψετε αυτό το μυθιστόρημα; Υπάρχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία;

«Αφορμή ήταν ένα ταξίδι μου στο Σαντιάγκο ντε Κομποστέλα πριν από επτά χρόνια. Στο δωμάτιο του ξενοδοχείου ανακάλυψα ένα αντίγραφο του πίνακα “Ρωμαϊκή ευσπλαχνία”, μια εικόνα που με καθήλωσε… Σε αυτό το μυθιστόρημα επιστρέφω στο ύφος των πρώτων διηγημάτων μου, τότε, στις αρχές της καριέρας μου, που έγραφα περισσότερο συμβολικά, σουρεαλιστικά, αφαιρετικά. Αυτά είναι και τα χαρακτηριστικά του μυθιστορήματος που αναπτύχθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο».

• Γιατί επιλέξατε έναν σκηνοθέτη για πρωταγωνιστή και όχι έναν συγγραφέα;

«Πρώτη φορά επιλέγω για μυθιστορηματικό ήρωα καλλιτέχνη, μέχρι τώρα έδειχνα προτίμηση στους γιατρούς, τους μηχανικούς, κ.λπ. Οδεύοντας προς το τέλος της ζωής μου αποφάσισα να βρω ένα επάγγελμα πιο κοντινό στο δικό μου. Δεν ήθελα, όμως, ο ήρωάς μου να είναι συγγραφέας, μου φάνηκε τετριμμένο. Τελευταία, όλο για συγγραφείς που δεν μπορούν να γράψουν διαβάζουμε… Πιστεύω άλλωστε πως ο συγγραφέας είναι και σεναριογράφος και σκηνοθέτης, ηθοποιός, φωτογράφος, όλα βρίσκονται εντός του. Ακριβώς αυτές τις διαφορετικές δυναμικές των τεχνών ήθελα να αναδείξω. Σήμερα ζούμε στην εποχή της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Είναι μια γενιά που κάνει έργα τέχνης, γυρίζει ταινίες με μεγάλη ευκολία, ανεβάζει τα βιβλία στο ίντερνετ. Η τέχνη αναβλύζει μέσα από τη ζωή. Ακριβώς αυτό ήθελα να αποτυπώσω. Ασφαλώς υπάρχει κατανάλωση, αλλά δεν λείπουν η ποιότητα και η ομορφιά. Και το κυριότερο, η τέχνη δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο των λίγων. Οι πάντες μπορούν να δημιουργήσουν και οι πάντες μπορούν να έχουν πρόσβαση στην τέχνη και αυτό είναι πολύ δημοκρατικό».

• Σας έχουν αποκαλέσει «Φόκνερ του Ισραήλ», μήπως όμως τελικά ο «Δον Κιχώτης» του Θερβάντες είναι το πρότυπό σας;

«Μέσα από τον ήρωά μου, τον Μόζες, ο οποίος στα τελευταία χρόνια της ζωής του ανανεώνει την τέχνη του, ήθελα να αποτίσω φόρο τιμής στον μεγάλο δημιουργό που απελευθέρωσε την έμπνευση και τη φαντασία, τον Θερβάντες και τον “Δον Κιχώτη”. Το νέο είδος λογοτεχνίας που προέκυψε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο εκεί έχει τις πηγές του. Το πρώτο κύμα λογοτεχνών που έγραψαν πιο σουρεαλιστικά, αφαιρετικά, συμβολικά, ο Καμί, ο Μπέκετ, ο Σαρτρ, ο Πίντερ και άλλοι, αυτά τα εργαλεία χρησιμοποίησαν και προκάλεσαν ένα είδος σοκ στην επικοινωνία».

• Αν γινόταν μια δική σας ρετροσπεκτίβα, ποιο βιβλίο σας θα επιλέγατε ως πιο σημαντικό;

«Θεωρώ πως το καλύτερο βιβλίο μου είναι “Ο κύριος Μάνι”, ένα χρονικό έξι γενεών μιας οικογένειας, που αρχίζει από τον 20ό αιώνα και καταλήγει στα μέσα του 19ου, ενώ εκτυλίσσεται στο Ισραήλ, στην Ελλάδα και την Πολωνία. Μέσα από τα ιστορικά στοιχεία επιστρέφω στις ρίζες μου, στη Μεσόγειο. Δεν ξεχνάω ποιες είναι οι πηγές μου, η χριστιανική Θεσσαλονίκη από τη μεριά του πατέρα μου, το μουσουλμανικό Μαρόκο από τη μεριά της μητέρας μου και ο δυτικός πολιτισμός με τον οποίο ανατράφηκα. Θέλω να κρατήσω ζωντανά αυτά τα στοιχεία, καθώς είναι σημαντικά για μένα, για όλους. Γιατί πιστεύω πως το Ισραήλ πρέπει να ξαναχτίσει τη μεσογειακή του ταυτότητα. Πρέπει να ζήσουμε ειρηνικά με τους Παλαιστίνιους και να μην κατευθυνόμαστε αποκλειστικά προς την Αμερική, αλλά να ξαναγίνουμε κομμάτι της Μεσογείου. Αυτής της περιοχής που περιλαμβάνει την Ελλάδα, την Τουρκία, τη Νότια Ιταλία και τη Σικελία, τη Βόρεια Αφρική. Αυτής της μείξης πολιτισμών χριστιανών, μουσουλμάνων, εβραίων, που έχει ρίζες στην αρχαιότητα».

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

«Οι αντισημιτικές ιδέες και πράξεις στην Ελλάδα με πληγώνουν»

• Ποια είναι η θέση σας για τη στάση του Ισραήλ απέναντι στην Παλαιστίνη;

«Ανήκω σε αυτούς που δεν επικροτούν την πολιτική του Ισραήλ στα κατεχόμενα, είναι αντίθετη με τις αξίες μας, με την πρόσληψη της Ιστορίας. Πρέπει, με κάθε τρόπο, να επιτευχθεί ειρήνη με τους Παλαιστίνιους, αυτό είναι το πιο σημαντικό σήμερα. Πρέπει να σταματήσει ο εποικισμός. Υποστηρίζω τη λύση των δύο κρατών: Ισραήλ και Παλαιστίνης. Είναι ανάγκη να το καταλάβουν όλοι, ασφαλώς και στην Ελλάδα, ότι είμαστε ένας λαός που έχει υποφέρει πολύ, που έχει πληρώσει πολύ ακριβά, με την εξορία, τη διασπορά. Θα πρέπει κάποτε να ζήσουμε φυσιολογικά στη γη μας, να καλλιεργήσουμε τη γλώσσα, τον πολιτισμό μας. Να υπάρξουν, επιτέλους, γαλήνη και σταθερότητα. Είναι μια ηθική στάση αυτή και χρειαζόμαστε την υποστήριξη όλων».

• Εννοείτε ότι από την Ελλάδα δεν έχετε την υποστήριξη που θα θέλατε;

«Δεν γνωρίζω ελληνικά για να διαβάσω εφημερίδες, αλλά κατά καιρούς ενημερώνομαι για αντισημιτικές ιδέες και πράξεις και αυτό με κάνει να λυπάμαι και να πονάω πολύ, επειδή οι Ελληνες είστε γείτονές μας και έχετε υποφέρει κι εσείς πολύ κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο από τη βίαιη κατοχή των Γερμανών. Για τους λόγους αυτούς θέλουμε να είμαστε φίλοι, να είμαστε σύμμαχοι. Πρέπει να μας βοηθήσετε να ζήσουμε μια κανονική ζωή. Ασφαλώς, δεν είμαι αντίθετος στο να διατηρείτε καλές σχέσεις με τους Παλαιστίνιους, κάθε άλλο. Ομως πρέπει να συμβάλετε ώστε να κατανοήσουν και αυτοί ότι χρειάζεται μια πιο μετριοπαθής στάση από την πλευρά τους προκειμένου να επέλθει ειρήνη στην περιοχή».

• Οι Ελληνες, όμως, υποφέρουν σήμερα από την αυστηρή λιτότητα που επιβάλλει η Γερμανία…

«Δεν θέλω να ανακατευτώ στην ελληνική πολιτική, αλλά δεν παύετε να είστε μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Για τον λόγο αυτό χρειάζεται να παραμείνετε πιστοί στις συμφωνίες και τις αποφάσεις της. Οι Ευρωπαίοι πρέπει να υποστηρίξουν την Ελλάδα με κάθε τρόπο και η Ελλάδα πρέπει να καταβάλει προσπάθειες για να αναβαθμίσει τη θέση της μέσα στην ευρωπαϊκή κοινότητα».

• Πιστεύετε τελικά ότι η επίτευξη ειρήνης ανάμεσα στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη είναι κοντά ή είστε απογοητευμένος;

«Πιστεύω πως είμαστε πολύ κοντά στην ειρήνη, παρότι υπάρχουν προβλήματα και στις γύρω περιοχές. Ομως, οι Αμερικανοί δεν είναι καλοί μεσολαβητές. Οι Αμερικανοί υπουργοί Εξωτερικών πηγαινοέρχονται τα τελευταία χρόνια, αλλά δεν έχουν καταφέρει τίποτα. Νομίζω ότι θα ήταν καλύτερα να αναλάβουν οι Ευρωπαίοι τις διαπραγματεύσεις. Τότε θα βλέπαμε αποτελέσματα».

* Ο Αβραάμ Β. Γεοσούα συζητά με τη Μαριλένα Αστραπέλλου στις 25/4 (ώρα 19.00), στη Στέγη, στο πλαίσιο του κύκλου Ελεύθεροι Σκοπευτές. Είσοδος ελεύθερη με σειρά προτεραιότητας.

efsyn.gr