Της Ιωάννας Σωτήρχου
Η καταστροφή των Λυγγιάδων είναι ένα ατιμώρητο έγκλημα της Βέρμαχτ σε ένα μικρό χωριό κοντά στα Γιάννενα, όπου εκτελέστηκαν 82 άτομα, μωρά, παιδιά, γυναίκες και γέροντες που είχαν μείνει σπίτια τους και ύστερα κατακάηκαν, πολλοί μισοζώντανοι. Τον ρόλο του ναζί αξιωματικού Οσκαρ βον Βερστερνχάγκεν στις εκτοπίσεις Εβραίων από τη Ρόδο αποκάλυψε η ίδια του η κόρη κόντρα στην εικόνα του ως σχεδόν «σωτήρα» τους.
Αυτές είναι μερικές από τις άγνωστες πτυχές της ναζιστικής θηριωδίας στη χώρα μας που παρουσίασαν Γερμανοί επιστήμονες στο τριήμερο ιστορικό συνέδριο «Πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση, Εμφύλιος-η δεκαετία του ’40 και η μακρά σκιά της» προς τιμήν του καθηγητή Χάγκεν Φλάισερ- πρωτοπόρου από πολλές απόψεις αλλά και επειδή εισήγαγε τη σχετική θεματολογία στις ελληνικές πανεπιστημιακές σπουδές Ιστορίας στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’80.
Το συνέδριο, που συνέπεσε με την επέτειο της Νύχτας των Κρυστάλλων, έφερε επίσης στο φως και νέες προσεγγίσεις για εκείνη την εποχή καθώς και πρωτότυπες εργασίες νέων κυρίως ιστορικών – γύρω από μαρτυρίες Εβραίων εκτοπισμένων ή τους πολέμους της μνήμης.
Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης ανέδειξε την πολιτισμική διάσταση στη μελέτη της ανθρωπογεωγραφίας της εμφύλιας σύγκρουσης στην κατοχική Αθήνα, εξηγώντας γιατί όλα τα μεγάλα μπλόκα στήθηκαν στις προσφυγογειτονιές: διαπιστώνει τη μαζική ένταξη των Μικρασιατών προσφύγων στο ΕΑΜ που συνδέεται με την κοινωνικοοικονομική τους θέση πριν και μετά την προσφυγιά, τον αποκλεισμό τους αλλά και το απελευθερωτικό τους όραμα για τη μεταπολεμική Ελλάδα, σε αντίθεση με τη στελέχωση των αντιΕΑΜικών δυνάμεων και παραδοσιακά του κρατικού μηχανισμού με άτομα κυρίως από την Παλαιά Ελλάδα.
Διασαφήνισε έτσι τον τρόπο με τον οποίο πραγματοποιήθηκε η μετατόπιση του προπολεμικού φιλοβενιζελικού χώρου προς το ΕΑΜ και το πώς η κατοχή αποτέλεσε επιταχυντή των πολιτικών μετασχηματισμών που καθόρισαν τις εξελίξεις στη μεταπολεμική Ελλάδα.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ήταν η συγκριτική παρουσίαση του Ιάσονα Χανδρινού για την τιμωρία των συνεργατών των Γερμανών στην ελληνική και γαλλική κομμουνιστική Αντίσταση την περίοδο 1941-1944 με βάση τη δράση των αντίστοιχων ειδικών ένοπλων ομάδων.
Αλλά και η μελέτη της Χάρης Δελλοπούλου, για την ποινική μεταχείριση όσων συνεργάστηκαν με τον εχθρό σε βάρος της Ελλάδας, μέσα από συγκεκριμένες περιπτώσεις -είναι χαρακτηριστική η αθώωση ενός κατηγορούμενου δωσιλόγου που δικάστηκε ερήμην και αθωώθηκε- διασαφήνισε τους λόγους και τον τρόπο που το αίτημα για την τιμωρία των δωσιλόγων έμεινε τελικά ανεκπλήρωτο.
Δεν αποτυπώνεται εύκολα ο πλούτος περισσότερων από 30 ανακοινώσεων και η γονιμότητα του διαλόγου που επιτρέπει την αντιπαράθεση ιδεών και σχολών. Πάντως όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και στο εξωτερικό καθυστέρησε η ιστορική έρευνα όταν άγγιζε θέματα ενοχής: ήταν ωστόσο η αυτογνωσία όταν ήρθε το πλήρωμα του χρόνου, η αυτοσυνειδησία που οδήγησε και σε μια μορφή κάθαρσης στο παράδειγμα της Γερμανίας.
«Η αλήθεια, όσο και να είναι ηθικά σημαντική, είναι λιγότερο καθοριστική από τα νήματα που κινούνται στη σκακιέρα της πολιτικής», παρατήρησε ο Γκ. Μποτζ αναφερόμενος στην Αυστρία: εκεί η σιωπή γύρω από το θέμα διαταράχτηκε και με έξωθεν πιέσεις με τη διακρίβωση της δράσης του Κουρτ Βαλντχάιμ -προέδρου της χώρας και παλαιότερα γ.γ. του ΟΗΕ- ως διοικητή της Βέρμαχτ στα Βαλκάνια κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Τα ανακλαστικά που ενεργοποιήθηκαν ενίσχυσαν τα ακροδεξιά κόμματα.
«Το σημαντικό που αναδείχτηκε είναι η ηθική δέσμευση των ιστορικών και της Ιστορίας για την επίτευξη της ιστορικής αλήθειας, όσο κόστος και να έχει αυτό, η στάση των ιστορικών, Ελλήνων και ξένων, οι οποίοι σε μια κριτική και αυτοκριτική θεώρηση έναντι του παρελθόντος και της πολιτικής των χωρών τους στην Ελλάδα κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ανέδειξαν τα εγκλήματα και τη βία του πολέμου που ασκήθηκε εδώ.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχαν ακόμη οι αναστοχαστικές επισκοπήσεις της ιστοριογραφικής παραγωγής για διάφορα θέματα που αποτελούσαν ταμπού», μας λέει συμπερασματικά το μέλος της οργανωτικής επιτροπής του συνεδρίου Κώστας Ράπτης.
«Η μνήμη του πολέμου και η συζήτηση για τον πόλεμο έχει να κάνει περισσότερο με τη σήμερα», μας λέει ο Αντώνης Λιάκος, επίσης μέλος της οργανωτικής επιτροπής, τον οποίο ρωτήσαμε για τη σημερινή ανταλλαγή «εμφυλιοπολεμικών» χαρακτηρισμών:
«Στη δημόσια ιστορία συνεχίζουν να λειτουργούν μύθοι και στερεότυπα. Θα 'λεγα ότι οι χαρακτηρισμοί αντανακλούν τις αντιθέσεις της δικής μας εποχής και λιγότερο εκείνης. Το παρελθόν το ανασκευάζει κάθε εποχή, πολλές φορές ερήμην των ιστορικών».
