Της Παρής Σπίνου
Ο μεγαλύτερος συγγραφέας της ισπανόφωνης λογοτεχνίας μετά τον Θερβάντες -σύμφωνα με τον Κάρλος Φουέντες-, κορυφαίος εκπρόσωπος της λατινοαμερικανικής «γενιάς της έκρηξης», ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες δεν έπαψε σε όλη τη ζωή του να αφηγείται φανταστικές ιστορίες που μοιάζουν αληθινές και αληθινές ιστορίες που μοιάζουν φανταστικές.
Αξεπέραστος μάγος του «μαγικού ρεαλισμού», βραβεύτηκε το 1982 με Νόμπελ Λογοτεχνίας για τα έργα του «που αντανακλούν τη ζωή και τις συγκρούσεις μιας ηπείρου». Μύθοι, ιστορίες και επαναστάσεις, απλοί άνθρωποι του λαού αλλά και ηγέτες, ο μικρός ο μέγας κόσμος της Λατινικής Αμερικής αποτυπώνεται στα μυθιστορήματά του που μεταφράστηκαν σε δεκάδες γλώσσες και έχουν πουλήσει εκατομμύρια αντίτυπα σε όλο τον κόσμο: «Εκατό χρόνια μοναξιά» (1967), «Το φθινόπωρο του Πατριάρχη» (1975), «Χρονικόν ενός προαναγγελθέντος θανάτου» (1981), «Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας» (1985), «Περί έρωτος και άλλων δαιμονίων» (1994), «Οι θλιμμένες πουτάνες της ζωής μου» (2004) κ.ά.
Γεννημένος το 1927 στην Αρακατάκα της Κολομβίας, ο Γκάμπο, όπως τον αποκαλούσαν, μεγάλωσε με τους παππούδες του και οι αφηγήσεις τους αποτέλεσαν ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Μπογκοτά, εργάστηκε ως δημοσιογράφος, ταξίδεψε στην Ευρώπη, ενώ στις αρχές της δεκαετίας του ’60 εγκαταστάθηκε στην Πόλη του Μεξικού. Επιστήθιος φίλος του Φιντέλ Κάστρο, υπέρμαχος των αγώνων των λαών της Λατινικής Αμερικής, για χρόνια ήταν «ανεπιθύμητος» στις ΗΠΑ. Κι ας είναι ο Ομπάμα αλλά και ο Κλίντον από τους φανατικούς θαυμαστές του.
Ο πρώτος τόμος της βιογραφίας του «Ζω για να διηγούμαι», την οποία δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει, εκδόθηκε το 2002. Τα τελευταία χρόνια αντιμετώπιζε προβλήματα με καρκίνο των λεμφαδένων, ενώ είχε αποσυρθεί από τη δημόσια ζωή καθώς έπασχε από άνοια. Στις 6 Μαρτίου, όταν έκλεισε τα 87 του, χαιρέτησε από το κατώφλι του σπιτιού τους φωτορεπόρτερ, χωρίς να κάνει δηλώσεις. Στις αρχές Απριλίου εισήχθη στο νοσοκομείο και άρχισε η αντίστροφη μέτρηση…
…………………………………………………………………………….
Τρεις ιστορίες για τον μεγαλύτερο παραμυθά
Πώς έγραψε το «Εκατό χρόνια μοναξιά»
Η συγγραφή του αριστουργήματός του διήρκησε από τον Ιούλιο του 1965 έως τον Αύγουστο του 1966. Κλεισμένος στο «Σπήλαιο της Μαφίας», όπως ονόμαζε το μικρό, 3 x 2,5 τ.μ. δωματιάκι όπου έγραφε στην Πόλη του Μεξικού, φορούσε μια γαλάζια εργατική φόρμα και χτυπούσε τα πλήκτρα μιας γραφομηχανής Οlivetti, χαμένος μέσα σε σύννεφα καπνού από τσιγάρα. Δούλευε τα πρωινά μέχρι να γυρίσουν οι δυο γιοι του από το σχολείο και εμφανιζόταν μόνο στο γεύμα, χωρίς να λέει πολλά.
Ηταν μια δύσκολη εποχή. Ο Μάρκες είχε εγκαταλείψει τη δουλειά στη διαφημιστική εταιρεία για να αφοσιωθεί στο γράψιμο και όταν οι λιγοστές οικονομίες τελείωσαν αναγκάστηκε να βάλει έπιπλα και μικροσυσκευές ενέχυρο, ακόμα και το πιστολάκι για τα μαλλιά. Αργότερα, θα έλεγε: «Από την πρώτη στιγμή, πολύ προτού εκδοθεί, το βιβλίο ασκούσε μια μαγική δύναμη σε όλους όσοι κατά κάποιον τρόπο έρχονταν σε επαφή μαζί του: φίλοι, γραμματείς κ.λπ., ακόμη και άνθρωποι όπως ο χασάπης ή ο σπιτονοικοκύρης μας, οι οποίοι περίμεναν να τελειώσω για να τους πληρώσω».
Η μεγαλύτερη δοκιμασία ήταν όταν έγραφε το κεφάλαιο με τον θάνατο του συνταγματάρχη Αουρελιάνο Μπουενδία. Στις δύο το πρωί, αφού ολοκλήρωσε τον άθλο του, πήγε στην κρεβατοκάμαρα, ξάπλωσε δίπλα στη γυναίκα του και έκλαψε επί δύο ώρες. «Σκοτώνοντας τον κεντρικό χαρακτήρα του, ερχόταν αντιμέτωπος όχι μόνο με τη δική του θνητότητα και το τέλους του μυθιστορήματός του, αλλά και με το τέλος μιας μοναδικά ζωογόνου εμπειρίας», αναφέρει ο Τζέραλντ Μάρτιν, βιογράφος του Μάρκες.
Καρπός βιωμένης εμπειρίας, ένα οικογενειακό έπος στη γενέτειρά του Αρακατάκα, που τη μετονομάζει σε Μακόντο, το βιβλίο περικλείει τοπικούς και παγκόσμιους μύθους, τις μεγαλόπνοες φιλοδοξίες και ταπεινωτικές αποτυχίες της Λατινικής Αμερικής, το πνεύμα και την τέχνη της.
Ο συγγραφέας μετά τη βράβευσή του με Νόμπελ πολύ απλά είχε δηλώσει: «Είμαι ένας απλός παραμυθάς».
Φιντέλ και Γκάμπο: θαλασσινοί και επαναστάτες
Νεαρός δημοσιογράφος ήταν ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες όταν γνώρισε τον Φιντέλ Κάστρο, το 1960. Η μακρόχρονη φιλία τους έδωσε τροφή για πολλές έριδες και επικρίσεις. Οπως σημειώνει ο Τζέραλντ Μάρτιν στη βιογραφία του Γκάμπο που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τη Μικρή Αρκτο: «Ο Γκαρσία Μάρκες ήταν ο πιο διάσημος συγγραφέας στον ισπανόφωνο κόσμο από την εποχή του Θερβάντες και -ευτυχής συγκυρία- σοσιαλιστής και υποστηρικτής της Κούβας. Επιπλέον, ήταν σχεδόν συνομήλικος του Φιντέλ. Και οι δύο άνδρες κατάγονταν από την Καραϊβική και οι δύο είχαν γίνει αντιιμπεριαλιστές εν μέρει ως αντίδραση κατά του αμερικανικού μονοπωλίου στην παραγωγή μπανάνας μέσω της United Fruit Company. Kαι οι δύο άνδρες φέρονται να βρίσκονται στην Μπογκοτά τον Απρίλιο του 1948 στο ξέσπασμα του Μπογκοτάσο και κάποιοι συνωμοσιολόγοι ακόμα πιστεύουν ότι άρχισαν να ανατρέπουν τη Λατινική Αμερική μαζί από τότε. Ο ίδιος ο Κάστρο μού είπε ότι η κοινή καταγωγή τους από την Καραϊβική και μια κοινή τάση για την ενοποίηση της Λατινικής Αμερικής ήταν οι θεμέλιοι λίθοι για το χτίσιμο μιας φιλίας. “Αλλωστε”, πρόσθεσε, “είμαστε και οι δύο άνθρωποι της υπαίθρου και θαλασσινοί… Και οι δύο πιστεύουμε στην κοινωνική δικαιοσύνη, στην αξιοπρέπεια του ανθρώπου”. Αυτό που χαρακτηρίζει τον Γκαμπριέλ είναι η αγάπη του για τους άλλους, η αλληλεγγύη του με τους άλλους, χαρακτηριστικό κάθε επαναστάτη. Δεν γίνεται να είσαι επαναστάτης χωρίς να θαυμάζεις και να πιστεύεις άλλους ανθρώπους».
Η πιο διάσημη μπουνιά της λογοτεχνίας
Βαθιά φιλία συνέδεε τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες και τον σπουδαίο ομότεχνό του, Μάριο Βάργκας Λιόσα -ώσπου ένα επεισόδιο χώρισε τους δρόμους τους για πάντα. Οπως αφηγείται ο βιογράφος του: «Στις 12 Φεβρουαρίου 1976, κάτοικος πια της Πόλης του Μεξικού, ο Γκάμπο εμφανίστηκε στην πρεμιέρα μιας κινηματογραφικής εκδοχής του “Επιζώντες των Ανδεων”. Καθώς έφτανε, ο Μάριο Βάργκας Λιόσα, ο οποίος βρισκόταν στην πόλη για την εκδήλωση -είχε γράψει το σενάριο- στεκόταν στο φουαγέ. Ο Γκάμπο άνοιξε τα χέρια διάπλατα και φώναξε “αδελφέ μου!”. Χωρίς να πει ούτε μια λέξη, ο Μάριο, ερασιτέχνης μποξέρ, τον “ξάπλωσε” κάτω με μια δυνατή γροθιά στο πρόσωπο. Με τον Γκαρσία Μάρκες ημιλιπόθυμο στο πάτωμα, αφού χτύπησε το κεφάλι του πέφτοντας, ο Μάριο φώναξε, ανάλογα με την εκάστοτε πηγή: “Γι’ αυτό που είπες στην Πατρίσια”. Ή “Γι’ αυτό που έκανες στην Πατρίσια”».
Πολλοί υποστηρίζουν ότι όταν το 1970 ο γάμος του Βάργκας Λιόσα με την Πατρίσια περνούσε μια δύσκολη φάση (ο συγγραφέας είχε φύγει από το σπίτι ερωτευμένος με Σουηδέζα) ο Γκαρσία Μάρκες, που ζούσε κι αυτός όπως οι Λιόσα τότε στη Βαρκελώνη, θεώρησε καθήκον του να παρηγορήσει τη σύζυγο του φίλου του. Ισως τη συμβούλευσε να κινήσει διαδικασίες διαζυγίου, ίσως η παρηγοριά ήταν πιο… έμπρακτη. Πάντως, η σύζυγος του Μάρκες θεώρησε δειλή και ανέντιμη την πράξη του Λιόσα. Και, λέγεται, ότι και η Πατρίσια όταν δέχτηκε πίσω τον μετανιωμένο σύζυγό της του είχε πει: «Ξέρεις, ούτε εγώ έχασα τον καιρό μου».
……………………………………………………………………………………………………………………..
Καθόλου κηδεία, αποτέφρωση και δύο διαφορετικές επίσημες τελετές
Μεταξύ δύο πατρίδων
Τα περισσότερα από τριάντα χρόνια που έζησε ο Κολομβιανός Μάρκες στο Μεξικό μετέτρεψαν τις μετά θάνατον τιμές και εκδηλώσεις λατρείας σε λεπτές ασκήσεις επί διπλωματικού χάρτου. Για παράδειγμα: ενώ αποτεφρώθηκε την Παρασκευή, την αμέσως επομένη του θανάτου του, σε αυστηρώς οικογενειακή τελετή, κανείς ακόμα δεν ξέρει τι θα απογίνουν οι στάχτες του. Η οικογένειά του δεν έχει αποφασίσει αν θα παραμείνουν (ή θα σκορπιστούν) μόνο στο Μεξικό ή αν μέρος τους ταξιδέψει και στην Κολομβία, όπως επιμένουν με πάθος οι συμπατριώτες του.
Πάντως, Μεξικό και Κολομβία οργανώνουν δύο διαφορετικές μεγάλες τελετές μνήμης. Διότι, προσοχή, κανονική κηδεία ούτε έγινε ούτε θα γίνει.
• Χθες, στις 4 μ.μ. τοπική ώρα, στο Παλάτι Καλών Τεχνών της Πόλης του Μεξικού έγινε επίσημη τελετή παρουσία και των δύο προέδρων: του Μεξικού, Ενρίκε Πένα Νιέτο, και της Κολομβίας, Χουάν Μανουέλ Σάντος. Παρούσα φυσικά η πολυαγαπημένη σύντροφος της ζωής του, Μερσέντες, και οι δύο γιοι τους, Ροντρίγκο και Γκονζάλο. Εκεί μπόρεσαν να τον αποχαιρετήσουν και οι Μεξικανοί λάτρεις του έργου του, που ήταν προσκεκλημένοι με δηλώσεις του πρόεδρου του Εθνικού Συμβουλίου Πολιτισμού και Καλών Τεχνών της χώρας, Ραφαέλ Τροβάρ. Την ίδια ακριβώς ώρα μια συμβολική ταφή γινόταν στο χωριό Αρακατάκα της Κολομβίας, εκεί όπου γεννήθηκε ο Μάρκες και θεωρείται ότι του ενέπνευσε το Μακόντο.
• Σήμερα, παραλαμβάνει τη σκυτάλη η Κολομβία. Θα γίνει μια τελετή στον Καθεδρικό Ναό της Μπογκοτά, που θα μεταδοθεί απευθείας από την τηλεόραση σε όλη τη χώρα, στην οποία έχει κηρυχθεί τριήμερο πένθος για το πιο διάσημο τέκνο της. Θα παραστεί, όμως, κάποιος από τη στενή οικογένειά του;
………………………………………………………………………………………………………
Αποχαιρετισμοί:
από τον Ομπάμα ώς τη Σακίρα
*Μπαράκ Ομπάμα: «Ο κόσμος έχασε έναν από τους μεγαλύτερους οραματιστές συγγραφείς. Το έργο του θα ζήσει για τις επόμενες γενιές». Πρόσθεσε ότι έχει ένα υπογεγραμμένο αντίτυπο του «Εκατό χρόνια μοναξιά», το οποίο ο συγγραφέας τού έδωσε σε μια επίσκεψή του στο Μεξικό.
*Πρόεδρος Κολομβίας, Χουάν Μανουέλ Σάντος: «Εκατό χρόνια μοναξιάς και θλίψης με τον θάνατο του μεγαλύτερου Κολομβιανού όλων των εποχών. Τέτοιοι γίγαντες δεν πεθαίνουν ποτέ».
*Λούις Σεπούλβεδα (Χιλιανός συγγραφέας): «Ηταν ο πιο σημαντικός ισπανόφωνος συγγραφέας του 20ού αιώνα. Εκφράζει την “έκρηξη” της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας, που έφερε επανάσταση στα πάντα: τη φαντασία, τον τρόπο αφήγησης ιστοριών, το λογοτεχνικό σύμπαν».
*Μάριο Βάργκας Λιόσα (Περουβιανός νομπελίστας): «Ηταν κορυφαίος. Τα έργα του εμπλούτισαν και έδωσαν κύρος στη λογοτεχνία. Θα επιζήσουν και θα συνεχίσουν να διαβάζονται από νέους αναγνώστες, παντού».
*Ιαν ΜακΓιούαν (Βρετανός συγγραφέας): «Ηταν μοναδικός. Οπως ο Τζόις, ο Γκαρσία Μάρκες μάς έδωσε ένα φως που αποτελεί οδηγό μας στην πορεία μέσα στο άγνωστο».
*Μπιλ Κλίντον: «Πάντα θαύμαζα τα μοναδικά δώρα της φαντασίας του, τη διαύγεια σκέψης και τη συναισθηματική ειλικρίνειά του. Είχα την τιμή να είμαι φίλος του και να γνωρίσω τη μεγάλη καρδιά και το λαμπρό μυαλό του, για περισσότερα από 20 χρόνια».
*Σακίρα (η διάσημη συμπατριώτισσά του τραγουδίστρια): «Θα είναι πάντα στην καρδιά μου. Θα θυμόμαστε όλοι τη ζωή σου, αγαπητέ Γκάμπο, ως μοναδικό και ανεκτίμητο δώρο».
*Ραούλ Κάστρο: «Οι Κουβανοί έχασαν έναν μεγάλο φίλο, πιστό και αλληλέγγυο. Το έργο ανθρώπων σαν τον Μάρκες είναι αθάνατο». Για την ώρα ο Φιντέλ δεν έχει κάνει κάποια δήλωση.
