Ρετροσπεκτίβα του Κώστα Γαβρά στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος (29/1-6/2)
Δεν χρειάζονται πολλά λόγια για τον μεγάλο Ελληνα και παγκόσμιο σκηνοθέτη. Οι δεκαοχτώ ταινίες του, δεκαεφτά μεγάλου μήκους και μία μικρού, που προβάλλονται στη «Λαΐδα», είναι μια χρυσή ευκαιρία να προσεγγίσουμε το σύνολο του έργου του. Οπως και οι συζητήσεις και το μάστερ κλας
Της Βασιλικής Τζεβελέκου
Η σχέση του Κώστα Γαβρά με την Ελλάδα είναι διαρκής. Την αγαπάει και οι Ελληνες τον αγαπούν και του το δείχνουν. Από αύριο και έως τις 6 Φεβρουαρίου η Ταινιοθήκη της Ελλάδος παρουσιάζει πρώτη φορά πλήρες αναδρομικό αφιέρωμα με όλες τις ταινίες του. Ο Κώστας Γαβράς είναι από σήμερα και πάλι στην Αθήνα για να μιλήσει, να σφίξει χέρια, ν' απαντήσει με ευγένεια στους φοιτητές, τους κινηματογραφιστές, τους σινεφίλ και τους δημοσιογράφους που γεμίζουν τις αίθουσες για να τον ακούσουν και, φυσικά, να δουν τις διαχρονικές ταινίες του. Από την πρώτη μεγάλου μήκους του, «Διαμέρισμα Δολοφόνων» (1965), που ανοίγει το αφιέρωμα, έως την καινούργια του, «Το κεφάλαιο», που προβάλλεται στις αίθουσες.
Τον συναντήσαμε στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών. Διάσημος σκηνοθέτης με διεθνές εκτόπισμα, βαθιά γνώση για ό,τι συμβαίνει στην Ελλάδα, πολιτική σκέψη και ιπποτική ευγένεια, επιστρέφει ακόμα και σήμερα εκεί απ' όπου ξεκίνησε. Στο χωριό και την οικογένειά του.
«Τα μαθήματα της μητέρας είναι μέρος της αληθινής ζωής μας. Αυτά μας οδηγούν ή μας κυνηγάνε. Ζούσαμε σ' ένα χωριό πολύ φτωχά κι έπρεπε να τα βγάλουμε πέρα, αλλά έπρεπε να σχεδιάσουμε και το μέλλον. “Θα μάθετε γράμματα”, μας έλεγε η μητέρα μας κι ας ήταν εντελώς αγράμματη. Τελικά μάθαμε και οι τρεις μας. Ο ένας αδελφός μου είναι δικηγόρος στην Αθήνα και ο άλλος ερευνητής στη Βοστόνη. Ο πατέρας ήταν στην αντίσταση, πηγαινοερχόταν, αλλά η μητέρα ήταν διαρκώς μαζί μας».
Σε λίγες ημέρες γιορτάζει τα γενέθλιά του. Γεννημένος στις 12 Φεβρουαρίου του 1933 στα Λουτρά Ηραίας, της Αρκαδίας. Η πορεία του στο σινεμά μακροχρόνια και πολυδιάστατη. Σπουδαία και δύσκολη. Με βραβεία και διακρίσεις, κόντρες και διαμάχες. Μετά το «Μακί, τα λιοντάρια της κολάσεως» (1967) συνέχισε με την πολιτική τριλογία «Ζ» (1969), «Ομολογία» (1970), «Κατάσταση πολιορκίας» (1973). Ταινίες που στην εποχή τους γνώρισαν επιτυχία αλλά και τη σκληρή κριτική της αριστερής διανόησης.
«Το καλό ήταν ότι δεν ήμουν μόνος. Είχα ανθρώπους μαζί μου. Οταν οι ηθοποιοί διάβασαν το σενάριο του Σεμπρούν για το “Ζ”, ενθουσιάστηκαν. Η “Ομολογία» ήταν το “κακό σπυρί”. Αφού η Αριστερά με ανέβασε στον ουρανό για το “Ζ”, είπαν ότι με την “Ομολογία” κάναμε ένα εμπορικό εφεύρημα για να βγάλουμε χρήματα. Απολύτως αναληθές. Η ταινία ήταν απαραίτητη για μένα αλλά και για όλους τους άλλους, τον Σεμπρούν, τη Σινιορέ, τον Μοντάν. Ο ενθουσιασμός τους ήταν μεγάλη βοήθεια. Θα πρέπει, όμως, να πω ότι από την αρχή που βρέθηκα στη Γαλλία πήρα δύο σπουδαία μαθήματα. Το πρώτο, ως βοηθός σκηνοθέτη, έμαθα ότι πρέπει ν' ακολουθείς τον εαυτό σου, το πάθος σου. Το δεύτερο προέρχεται από τη δική μας παράδοση, από την τραγωδία. Οταν έδινα εξετάσεις στην Ακαδημία Κινηματογράφου, ο διευθυντής μού είπε: “Επειδή η γαλλική εξέταση είναι δύσκολη για εσάς που είστε Ελληνας, θα σας κάνουμε ερωτήσεις από το ελληνικό θέατρο”. Αυτά δεν τα είχαμε διδαχθεί στην Ελλάδα, οπότε αναγκάστηκα να τα διαβάσω στα γαλλικά και μέσα σε λίγες ημέρες. Τρομακτικά δύσκολο για εμένα τότε. Εκεί κατάλαβα ότι τα έργα εκείνα μιλούσαν για τους ανθρώπους, για την κοινωνία. Και μιλούσαν τόσο καλά, που μας αφορούν μέχρι σήμερα. Κι αυτή είναι η μεγάλη δυσκολία και για τα φιλμ. Τα μεγάλα φιλμ μιλάνε για την κοινωνία και τους ανθρώπους. Ετσι ακολούθησα τον δρόμο που με ενδιέφερε. Τι λεγόταν αριστερά και δεξιά δεν με ενδιέφερε».
Οταν τον ρωτάω ποιος είναι ο ρόλος της αριστεράς σήμερα, απαντάει με ερώτηση: «Να πούμε όμως τι είναι σήμερα Αριστερά και τι είναι η ελληνική Αριστερά; Για εμένα η ιδέα της Αριστεράς είναι η φιλοσοφία της ζωής και της κοινωνίας. Ολα αλλάζουν, η ζωή, η οικονομία, το περιβάλλον. Πρέπει και η ιδέα και η φιλοσοφία της Αριστεράς ν' αλλάζει προς το καλύτερο για τους ανθρώπους. Βλέπουμε τους πολιτικούς να υπερασπίζονται ιδέες μόνο στα λόγια. Η μεγάλη δυσκολία στον κόσμο σήμερα είναι ποιους να διαλέξουμε για να διοικήσουν το κράτος και ειδικά το ελληνικό. Είναι ένα κράτος για μερικούς, όχι για όλους. Και σ' ένα κράτος όπου δεν υπάρχει δικαιοσύνη, επικρατεί η φαυλοκρατία».
- Υπάρχει δικαιολογημένη βία;
«Ναι, φυσικά. Οταν ήταν εδώ οι Γερμανοί, οι Ελληνες τους πολέμησαν με κάθε τρόπο. Η σημερινή βία έχει, όμως, αρνητικό αποτέλεσμα για τις ιδέες εκείνων που την ασκούν. Δεν είμαι δικαστής για να την καταδικάσω. Προσπαθώ να την καταλάβω. Οπως προσπαθώ να καταλάβω και πώς νιώθει κάποιος νέος 20-25 ετών χωρίς ελπίδα για το μέλλον. Τι να κάνει να κάτσει σπίτι του να τα δεχτεί όλα αυτά; Ξεκίνησα από την κατοχή και τον εμφύλιο. Φτάνοντας στη Γαλλία, είχα την τύχη να βρεθώ με σημαντικούς σκηνοθέτες για τη δουλειά μου και με σημαντικούς ανθρώπους για τη ζωή μου. Μπήκα στον κύκλο της Σινιορέ, του Μοντάν, του Φουκό… που έβλεπαν τον κόσμο αληθινά, με άλλο τρόπο. Η ιδέα ν' αλλάξουν τα πράγματα μόνο με τη βία χωρίς να πειστούν οι άνθρωποι δεν ήταν για εκείνους καθαρή. Και πώς μπορούν να πειστούν οι άνθρωποι; Με τη συζήτηση. Αυτό που λέμε “μέχρι να μιλήσεις, πρέπει να γυρίσεις τη γλώσσα σου οκτώ φορές”. Δεν είναι θέμα γλώσσας, είναι θέμα μυαλού. Πρέπει ν' ανεβάσουμε το θέμα λιγάκι πιο ψηλά».
- Τι σας πληγώνει περισσότερο;
«Οσο μεγαλώνεις, πληγώνεσαι όλο και λιγότερο, γιατί συνηθίζεις. Στα νιάτα μου αισθανόμουν πληγωμένος αν κάποιος δεν σεβόταν την αξιοπρέπειά μου. Η μητέρα μου έλεγε: “Ν' αγαπάς τον κόσμο όπως τον εαυτό σου”. Μια μέρα της είπα: “Εντάξει, εσένα μπορώ να σε αγαπήσω όπως τον εαυτό μου, όχι όμως και τον γείτονα. Μπορώ όμως να σέβομαι την αξιοπρέπειά του και να τον δέχομαι όπως είναι, να μην θέλω να είναι όπως εγώ”».
- Επιστρέφετε πάλι στη μητέρα σας…
«Εκεί είναι η βάση, εκεί τα μαθαίνουμε όλα».
- Γιατί φοράτε πάντα κόκκινες κάλτσες;
«Μου αρέσει πολύ το κόκκινο του Βατικανού. Οι μαύρες είναι θλιβερές και οι άσπρες δεν μου αρέσουν. Το έκανα μία φορά κι έκανε έκπληξη στον κόσμο. Το καλύτερο μαγαζί είναι ένα απέναντι από το Βατικανό. Οποτε πηγαίνουν φίλοι μου στην Ιταλία, μου φέρνουν».
INFO: Ταινιοθήκη της Ελλάδος, «Αναδρομικό Αφιέρωμα στον Κώστα Γαβρά», 29/1-6/2. Ξεκινάει απόψε στις 20.00 με το «Διαμέρισμα Δολοφόνων». Προλογίζει ο σκηνοθέτης. Είσοδος μόνο με προσκλήσεις. Aύριο στις 19.30 στρογγυλό τραπέζι με θέμα «Ο εκπαιδευτικός ρόλος των Ταινιοθηκών ως θεματοφύλακες της εγχώριας κινηματογραφικής πολιτιστικής κληρονομιάς και το μέλλον τους απέναντι στις προκλήσεις της νέας ψηφιακής εποχής». Ομιλητές: Κώστας Γαβράς, Μαρία Κομνηνού, Γρηγόρης Καραντινάκης, Κατερίνα Ευαγγελάκου και Θάνος Αναστόπουλος. Συντονίζει η Μαρία Κατσουνάκη. Ελεύθερη είσοδος. Ακολουθεί η «Κατάσταση πολιορκίας» (21.45). Την Πέμπτη ο Κώστας Γαβράς δίνει Masterclass (10.30 π.μ.) στη «Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών», ανοιχτό για το κοινό.
Αναλυτικά το πρόγραμμα στο www.tainiothiki.gr
