Την περίοδο των Ενετών ήταν η έδρα των ευγενών. Κινδύνεψε να κατεδαφιστεί στην αρχή του 20ού αιώνα ως… σεισμόπληκτο, αλλά διασώθηκε και από το 1905 είναι η έδρα του Δήμου Ηρακλείου. Οι αναστηλωτικές εργασίες ξεκίνησαν το 1915 και ολοκληρώθηκαν μετά από 65 χρόνια! Το 1987 οι εργασίες αυτές τιμήθηκαν με το πρώτο βραβείο της Europa Nostra

«Για την κατασκευή του οι Ενετοί χρειάστηκαν δύο χρόνια, αλλά για την αναστήλωσή του απαιτήθηκαν προσπάθειες 65 χρόνων

Της Χαράς Τζαναβάρα

H Λότζια ή Λέσχη αποτελεί το παλαιότερο, αλλά και ωραιότερο κτίριο της περιόδου της ενετοκρατίας (1204-1645) στο Ηράκλειο της Κρήτης, αν και το σημερινό είναι το τέταρτο που έχει κατασκευαστεί στο πέρασμα των αιώνων. Για τα τρία προηγούμενα δεν υπάρχουν επαρκείς πληροφορίες, μάλιστα για το πρώτο δεν είναι γνωστή ούτε η θέση του. Εικάζεται ότι βρισκόταν κοντά στο λιμάνι, καθώς από ενετικά αρχεία προκύπτει ότι το 1325 οι ευγενείς του Χάνδακα, όπως ήταν η μεσαιωνική ονομασία του Ηρακλείου, είχαν απευθυνθεί στις Αρχές της Βενετίας ζητώντας άδεια για να τη μεταφέρουν σε άλλο οικόπεδο κοντά στην πλατεία, επειδή «ήταν υπερβολικά εκτεθειμένη στους ανέμους, ιδίως κατά τη χειμερινή περίοδο».

Το αίτημα έγινε δεκτό αλλά και η δεύτερη Λότζια δεν μακροημέρευσε, αφού το 1541 αντικαταστάθηκε με το τρίτο κτίσμα που κατασκευάστηκε στην απέναντι πλευρά της σημερινής οδού Μαρτύρων της 25ης Αυγούστου, που τότε έφερε την ονομασία Rouga Maistra. Το 1626 ο γενικός προβλεπτής Φραγκίσκος Μοροζίνι κατεδάφισε και το τρίτο κτίριο για να χτίσει στην ίδια θέση το σημερινό μέγαρο.

Αντιγραφή

Αρχιτέκτονας της τέταρτης Λότζιας θεωρείται ο Φραγκίσκος Μπασιλικάτα, που βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στο αρχιτεκτονικό σχέδιο της Βασιλικής Παλαντιάνας στη Βιτσέντζα. Το αριστούργημα του Παλάντιο τότε μόλις είχε τελειώσει και παραμένει ώς σήμερα το πιο αντιπροσωπευτικό οικοδόμημα της βενετικής αναγέννησης. Η κρητική «αντιγραφή» πάντως είχε θεωρηθεί ιδιαίτερα επιτυχημένη και δεν είναι τυχαίο ότι το περίπτερο της Βενετίας στην έκθεση της Ρώμης το 1911 ήταν πιστή απεικόνιση της Λότζιας του Ηρακλείου.

Το ορθογώνιο κτίριο, που κατασκευάστηκε μέσα σε δύο χρόνια, φέρει στο ισόγειο κίονες δωρικού ρυθμού και επτά τόξα, από τα οποία το μεσαίο αποτελεί την κύρια είσοδο που οδηγεί στο αίθριο. Υπήρχε επίσης διάζωμα με ανάγλυφες παραστάσεις, όπως ο λέοντας του Αγίου Μάρκου, πανοπλίες και τρόπαια. Διαφορετικός ήταν το σχεδιασμός στον όροφο, που κοσμείται από κίονες ιωνικού ρυθμού. Είχε προβλεφθεί διάζωμα με αγάλματα, το οποίο όμως δεν κατασκευάστηκε. Στους χώρους του ορόφου στεγάζεται η δημοτική αρχή.

Ανεξάρτητα από τις… χωροταξικές περιπέτειες, η Λότζια αποτέλεσε κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας των Ενετών το κέντρο των αποφάσεων για την οικονομική και εμπορική ζωή της πόλης, αλλά και τόπο ψυχαγωγίας από τον οποίο δεν έλειπαν και τα τυχερά παιχνίδια. Από τους εξώστες της ο εκάστοτε δούκας ανακοίνωνε τα διατάγματα και παρακολουθούσε τις επίσημες τελετές.

Λαβωμένο

Κατά την τουρκική κατοχή (1669-1898) η Λότζια έχασε την αίγλη της και υποβαθμίστηκε σε έδρα του λεφτερωτάρη, του Τούρκου υπεύθυνου της οικονομικής υπηρεσίας, ενώ σ' αυτήν στεγάστηκε και ο γραμματικός της Πόρτας, δηλαδή ο χριστιανός αντιπρόσωπος του τοπικού πληθυσμού. Μετά την απελευθέρωση, η Κρητική Πολιτεία πρότεινε να στεγαστούν στο κτίριο τα πολύτιμα αρχαιολογικά ευρήματα και το 1900 προκήρυξε δημοπρασία για τη μετατροπή του σε μουσείο. Τα σχέδια ανακαίνισης είχαν ανατεθεί στον Δ. Σαλίβερο και άρχισαν οι εργασίες. Στην πορεία όμως κάποιοι υποστήριξαν ότι το κτίριο δεν είχε την απαιτούμενη σεισμική ευστάθεια και, παρά τις αντιρρήσεις σημαντικών προσωπικοτήτων της εποχής, ξεκίνησε η κατεδάφιση του πρώτου ορόφου και το κτίριο έμεινε «λαβωμένο» για πολλά χρόνια.

Το 1904 το δημοτικό συμβούλιο ζήτησε από την κρητική κυβέρνηση και πέτυχε να του παραχωρηθεί η Λότζια μαζί με το συνεχόμενο -επίσης βενετσιάνικο- κτίριο της Αρμερίας (οπλαποθήκη), για τη στέγαση του Δήμου Ηρακλείου. Χρειάστηκε να περάσουν άλλα πέντε χρόνια για να ολοκληρωθούν οι συζητήσεις ανάμεσα στην Κρητική Πολιτεία και την ιταλική κυβέρνηση, ενώ μόλις το 1914 έφτασε στο Ηράκλειο ο Max Ongaro, έφορος των μνημείων της Βενετίας, για να αναλάβει την τεχνική, καλλιτεχνική και διοικητική διεύθυνση των εργασιών, που ξεκίνησαν με βάση τα σχέδια του Ιταλού αρχιτέκτονα Federico Halbherr.

Η Αρμερία τελείωσε το 1934 και την ίδια χρονιά υποδέχτηκε τις υπηρεσίες του δήμου. Η Λότζια παρέμεινε σε ερειπωμένη κατάσταση ώς το 1939, παρ' όλο που είχαν «φρεσκαριστεί» και τα 82 ανάγλυφα του διαζώματος από σπουδαίους Ιταλούς γλύπτες. Επανήλθε όμως η ιδέα της κατεδάφισης και ώς την κήρυξη του πολέμου είχαν χαθεί σημαντικά τμήματα του μνημείου. Τα γλυπτά χάθηκαν και ένα μεγάλο μέρος του χώρου είχε μεταβληθεί σε… πάρκο!

Οι εργασίες αναστήλωσης ξεκίνησαν και πάλι μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και η αποκατάσταση του μνημείου ολοκληρώθηκε το 1980. Επτά χρόνια αργότερα τιμήθηκε από τη Europa Nostra με το πρώτο βραβείο για την καλύτερη αναστήλωση στη χώρα μας.

………………………………………………………

1  Δίπλα στο παλάτι που χάθηκε

Η Λότζια βρίσκεται πάνω στον δρόμο που οδηγούσε στο λιμάνι και πολύ κοντά στο παλάτι του δούκα, το οποίο καταλάμβανε ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο αλλά δεν έχει διασωθεί. Οι Ενετοί είχαν θεσπίσει αυστηρούς όρους δόμησης για τα κτίρια που βρίσκονταν κατά μήκος της Rouga Maistra. Την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας o δρόμος ήταν γνωστός με το όνομα Βεζίρ Τσαρσί και ήταν η έδρα των σημαντικότερων εμπόρων και των δύο εθνοτήτων.

2  Με θέα τα Λιοντάρια

Το ενετικό μνημείο «βλέπει» στην Piazza della Biande (πλατεία των Δημητριακών), τη γνωστή σήμερα πλατεία των Λιονταριών ή πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου, που αποτελούσε μικρογραφία της πλατείας του Αγίου Μάρκου της Βενετίας.

3  Το άγαλμα της Κρήτης

Κατά την τουρκική κατοχή η Αρμερία εξακολούθησε να χρησιμοποιείται ως αποθήκη λάφυρων και όπλων, ενώ ονομάζεται «Τσεπανές». Στη βόρεια πλευρά της είναι εντοιχισμένο ένα ανάγλυφο άγαλμα από πωρόλιθο, που βρέθηκε στο τέλος του περασμένου αιώνα σε μαγαζί κοντά στη Λότζια και θεωρείται ότι αναπαριστά την Κρήτη.

h.tzanavara@efsyn.gr