«Δεν υπάρχει τίποτα λιγότερο ερωτικό ή σέξι από την πολιτική!»
Της Μικέλας Χαρτουλάρη
Μιλάει ο πρόεδρος της Ουκρανίας. Βλέπει την παλιά του γραμματέα σε γυμνές πόζες, τραβηγμένες πριν από χρόνια στις χαρούμενες ιδιωτικές τους στιγμές, και γνωρίζει πως αυτές οι φωτογραφίες μπορούν να τον καταστρέψουν στην επικείμενη μάχη των εκλογών. Ωστόσο, χάρη στις ταχυδακτυλουργίες των συμβούλων του, οι αταξίες του θα γίνουν η δύναμή του, η αναβαπτισμένη γραμματέας θα γίνει σύμβολο μιας καινούργιας ζωής, το κλίμα θα μεταστραφεί και ο λαός θα του ξαναδώσει πανηγυρικά το χρίσμα…
Ως εδώ, αυτή η ιστορία μάς θυμίζει πολλές παρόμοιες που αφορούν ισχυρούς τού σήμερα: Πούτιν, Ολάντ, Μπερλουσκόνι… Το θέμα δεν είναι ούτε προσωπικό ούτε ιδεολογικό, επισημαίνει ο συγγραφέας Αντρέι Κούρκοφ. Εχει να κάνει με την εξουσία που δηλητηριάζει όσους παίζουν μαζί της, θέλουν δεν θέλουν. Εκτός αν καταφέρουν να αποστασιοποιηθούν απ' αυτήν. Οπως θα το προσπαθήσει ο αρχηγός τούτης της χώρας που «έχει χάσει το κύρος της»…
Να 'μαστε μπροστά σε ένα εξαιρετικά επίκαιρο μυθιστόρημα που υπερβαίνει κατά πολύ την κοινότοπη αλληγορία. Ο Τελευταίος έρωτας ενός Ουκρανού προέδρου (Καστανιώτης, σε θαυμάσια μετάφραση της Σταυρούλας Αργυροπούλου) είναι ένα πολιτικό βιβλίο που διαδραματίζεται στην πιο καυτή, σήμερα, περιοχή της Ευρώπης. Και, ταυτόχρονα, είναι ένα οξυδερκές και μελαγχολικό πορτρέτο για τον Ηγεμόνα στον 21ο αιώνα, ή αλλιώς, στα χρόνια που οι δημοκρατικοί θεσμοί παρακάμπτονται και οι κρίσιμες αποφάσεις υπαγορεύονται από εξωκοινοβουλευτικούς παράγοντες.
Το υπογράφει ένας Ρώσος που αισθάνεται Ουκρανός αλλά γράφει στα ρωσικά και ζει στο Κίεβο, παντρεμένος με Αγγλίδα: ευαίσθητη ισορροπία που μέχρι πρόσφατα λειτουργούσε στην Ουκρανία… Είναι ο 53χρονος Κούρκοφ, ένας γνήσιος απόγονος του Γκόγκολ, ο οποίος χρησιμοποιεί το καυστικό χιούμορ, την ειρωνεία και την πολιτική φαντασία για να ταρακουνήσει τους αναγνώστες του.
Στο Οι πιγκουίνοι δεν πεθαίνουν από το κρύο (Καστανιώτης 2008) σχολίαζε την υπαρξιακή μετάλλαξη του μετασοβιετικού πολίτη. Τώρα σχολιάζει τη σταδιακή ώσμωση της πολιτικής εξουσίας με τα κέντρα της διαφθοράς στις σημερινές μετα-δημοκρατίες, καθώς σκιαγραφεί τη μεσαία τάξη της Ουκρανίας: τα 15 τελευταία χρόνια του υπαρκτού σοσιαλισμού, τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας της και του καπιταλιστικού ονείρου, την περίοδο που προετοίμασε την «Πορτοκαλί Επανάσταση» και το άμεσο μέλλον.
Ο Κούρκοφ γράφει το βιβλίο του το 2003 (και το εκδίδει το 2004), όταν συλλαμβάνει τα σημάδια που προαναγγέλλουν τη φιλοευρωπαϊκή στροφή της Ουκρανίας, η οποία αρχίζει να υψώνει το ανάστημά της απέναντι στη Ρωσία. Ομως η δράση του μυθιστορήματος καλύπτει την περίοδο 1975-2016 που τον προσπερνά, και προοιωνίζεται την παθογένεια που οδήγησε την Ουκρανία στη σημερινή πολιτειακή της αστάθεια και στην πρωτοφανή πολιτική επιρροή των υπερεθνικιστών. Για τον σημερινό Ελληνα αναγνώστη, το παιχνίδι των προβλέψεων έχει πρόσθετο ενδιαφέρον. Διότι η καθυστέρηση της έκδοσης τον προκαλεί να τεστάρει τον συγγραφέα σε σχέση με την περίοδο 2003-2013. Και τότε καταλαβαίνει τι σημαίνει όταν λέμε ότι ένας καλλιτέχνης καταφέρνει να αφουγκραστεί την εποχή του και να «δει» το μέλλον στο παρόν.
Το παράλογο
Ο αφηγητής του Κούρκοφ είναι συνομήλικός του. Είναι ο Ουκρανός πρόεδρος Σεργκέι Πάβλοβιτς Μπούνιν, ένας άλλος Πούτιν, που περιγράφει στο ημερολόγιο της ζωής του ένα γαϊτανάκι από ιδιωτικές και δημόσιες περιπέτειές του, οι οποίες αντανακλώνται στην περιπέτεια του τόπου του. Σημείο εκκίνησης είναι το 2015, όταν κάνει εγχείρηση μεταμόσχευσης καρδιάς και χωρίς να το ξέρει αποκτά μια καρδιά με τηλεκοντρόλ! Αυτό είναι ένα από τα πολλά παραδείγματα του παράλογου στοιχείου που εισχωρεί στη ρεαλιστική αφήγηση, για να καταδείξει πόσο παγιδευμένη εντέλει είναι η πολιτική βούληση των ηγετών, ακόμα κι όταν δηλώνουν πως δρουν από αγάπη για τη χώρα τους.
Ο αναγνώστης παρακολουθεί κυβερνητικά πραξικοπήματα χάριν του δημοσίου συμφέροντος, μυστικές υπηρεσίες που κάνουν εκκαθαρίσεις διαπλεκόμενων στελεχών, ολιγάρχες πρώην εγκληματίες που ελέγχουν τις ΔΕΚΟ και εκβιάζουν την οικονομική πολιτική, προεδρικούς συμβούλους που προωθούν νόμους για την απαλλαγή από ποινικές ευθύνες όσων κυβερνητικών υπαλλήλων λαδώνονται, κέντρα επιρροής -όπως η Εκκλησία, οι οργανώσεις πατριωτών ή οι επιχειρηματικοί κύκλοι- που υπονομεύουν τις μεταρρυθμίσεις κ.ο.κ.
Η αλλοτρίωση της χώρας προχωρά. Αντίστοιχα, από σχέση σε σχέση και από πόστο σε πόστο, ο πρώτος πολίτης ισχυροποιεί την εξουσία του αλλά χάνει τη συναισθηματική του αθωότητα, την ηθική του ακεραιότητα, τον έλεγχο των πραγμάτων και τη χαρά της ζωής.
………………………………………………………..
…και η έκπτωση των ηθικών αξιών
Υπάρχει μια κωμικοτραγική σκηνή στον Τελευταίο έρωτα ενός Ουκρανού Προέδρου, που είναι συμβολική για τα εξωφρενικά παιχνίδια των ηγεμόνων. Πραγματοποιείται μια σύνοδος κορυφής στη Μόσχα του Πούτιν, και όλοι οι ισχυροί εφοδιάζονται με μαγιό επειδή οι συζητήσεις και τα γεύματα γίνονται μέσα σε μια πισίνα με πανοραμική θέα αλλά παγωμένο νερό. Αφορμή είναι ο εορτασμός των 400 χρόνων της δυναστείας των Ρομανόφ.
Ο Κούρκοφ τοποθετεί το επεισόδιο το 2013 προκειμένου να κριτικάρει ήδη από το 2003 τον βοναπαρτισμό του Πούτιν και τη συντηρητική του στροφή. Και πέφτει (σχεδόν) διάνα! Διότι πράγματι η φιλοτσαρική παράταξη οργάνωσε επετειακές εκδηλώσεις το 2013, αλλά όχι με τη σφραγίδα της Μόσχας. Παρακάτω, ο πρωταγωνιστής του αναγκάζεται να δωρίσει μια λωρίδα από την ακτή της Κριμαίας (!) στον Πούτιν για να χτίσει έπαυλη, και σαρκάζει την οικονομία που υπηρετείται μεν από Ουκρανούς «αλλά τα πάντα ανήκουν στη Ρωσία, τη Γερμανία, τη Λιθουανία, την Κύπρο»…
Ο συγγραφέας κάνει πολλούς υπαινιγμούς για την εκβιαστική παρουσία του ξένου παράγοντα στην Ουκρανία, και ειρωνεύεται τις αμφιταλαντεύσεις των πολιτικών σ’ αυτή τη «χώρα-σβούρα που γέρνει πότε προς τη Δύση πότε προς την Ανατολή». Ομως η πιο σημαντική κριτική επισήμανσή του αφορά τη γενική έκπτωση των ηθικών αξιών «από την εποχή που αποσύρθηκε το σοβιετικό ρούβλι».
Οι προσωπικές περιπέτειες του ήρωά του (με τον σχιζοφρενή αδελφό του, με την Εβραία φιλενάδα του, με την αμφιφυλόφιλη γυναίκα του, με τον πιστό αρχηγό της Ασφάλειάς του, με τον μοναχικό γέρο τον οποίο υιοθετεί σαν πατέρα κ.ά) υπαινίσσονται ότι ο φιλελευθερισμός που εκμαύλισε την κοινωνία, έπληξε βαθιά τις ανθρώπινες σχέσεις. Ο πρόεδρος συνειδητοποιεί πως η ζωή του είναι πια «αποστειρωμένη και παγωμένη σαν χειρουργικό εργαλείο» και πως του λείπει η ζεστασιά. Και τότε παίρνει δύο γενναίες αποφάσεις: δίνει διαβατήρια σε όλους τους οικονομικούς μετανάστες και δικαίωμα στη μόρφωση σε όλους τους φυλακισμένους! Αλλά αυτά συμβαίνουν το 2016…
