Η κόρη του Αμος Οζ, καθηγήτρια Ιστορίας, ήρθε στην Ελλάδα για να παρουσιάσει το τολμηρό δοκίμιο «Οι Εβραίοι και οι λέξεις», που έγραψε μαζί με τον πατέρα της. Καλό είναι να το διαβάσουν και οι Ελληνες αριστεροί πολιτικοί, που σπάνια τολμούν να δηλώσουν άθεοι, ακόμα κι όταν είναι
«Σήμερα, στον 21ο αιώνα, στην Ιερουσαλήμ οι υπερορθόδοξοι άρχισαν να ξαναλένε ότι οι γυναίκες πρέπει να το βουλώνουν, να καλύπτονται και να κάθονται σπίτι. Οταν θυμίζουμε τις δυνατές γυναίκες της Βίβλου, απευθυνόμαστε σε όλους αυτούς. Αλλά όχι μόνο σε αυτούς. Εχουμε στο μυαλό μας και το Ισλάμ. Ακόμα και την ελίτ του δυτικού κόσμου, στην οποία κυριαρχούν οι άνδρες και οι γυναίκες πρέπει να είναι όμορφες, με ψηλά τακούνια».
«Η Βίβλος είναι υπέροχη, αλλά δεν φτάνει. Χρειαζόμαστε την Ελλάδα. Το Ταλμούδ είναι γεμάτο από χιλιάδες φωνές, αλλά καμιά από αυτές -ούτε καν οι σπουδαιότερες- δεν φτάνει στο ύψος ενός Πλάτωνα».
Της Βένας Γεωργακοπούλου
«Πρώτον, δεν πιστεύουμε στον Θεό. Δεύτερον, η μητρική μας γλώσσα είναι τα εβραϊκά. Τρίτον, η εβραϊκή μας ταυτότητα δεν στηρίζεται σε θρησκευτικά πιστεύω», δηλώνουν ο Αμος Οζ και η κόρη του, Φάνια Οζ-Ζάλτσμπεργκερ, καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Χάιφα. Λένε κι άλλα πολύ «χειρότερα» στο δοκίμιό τους «Οι Εβραίοι και οι λέξεις», που μόλις κυκλοφόρησε από τον «Καστανιώτη». Από το ότι η Βίβλος είναι απλώς ένα ωραίο λογοτεχνικό βιβλίο μέχρι ότι ο Θεός είναι μια λέξη σαν τις άλλες, που βρίσκεις στο λεξικό.
Κι όμως, αυτό το αντιθρησκευτικό συναρπαστικό ανάγνωσμα βασίζεται σε ιερά κείμενα των Εβραίων, τη Βίβλο και το Ταλμούδ. Και είναι γραμμένο με απέραντη γνώση και αγάπη. Δύο κοσμικοί, άθεοι συγγραφείς στηρίζουν μια άλλους είδους αντίληψη για το εβραϊκό έθνος. Ούτε γενεαλογική, ούτε αρχαιολογική, ούτε θρησκευτική, ούτε τίποτα.
«Η εβραϊκή συνέχεια ήταν πάντοτε κατασκευασμένη από λέξεις», γράφουν. «Οταν έτρεχαν για τη ζωή τους μακριά από τη σφαγή και το πογκρόμ, απ’ το καμένο σπίτι και τη συναγωγή, ήταν τα παιδιά και τα βιβλία τα μόνα που έπαιρναν μαζί τους. Τα βιβλία και τα παιδιά».
Η Φάνια-Οζ Ζάλτσμπεργκερ είναι φτυστή ο πατέρας της. Μόνο πιο ζωηρή και πιο ομιλητική. Μακάρι η κουβέντα μας μαζί της να σας ανοίξει την όρεξη να διαβάσετε το βιβλίο. Αλλωστε, δεν απευθύνεται μόνο σε Εβραίους, το τονίζει αυτό συνέχεια. Είναι και μια πρόταση για επιστροφή στην εκπαίδευση των παιδιών, με το βάρος της να πέφτει πολύ στους ώμους των γονιών, κυρίως της μητέρας. Και, ναι, η Φάνια είναι φεμινίστρια.
• Η Βίβλος και οι θρησκευτικές παραδόσεις είχαν ρόλο στο σπίτι σας; Μεγαλώσατε άλλωστε σε κιμπούτζ.
«Μεγάλωσα σε μια φιλελεύθερη, σοσιαλδημοκρατική, μοντέρνα αγροτική κοινωνία. Αυτή ακριβώς ήταν η ιδιαιτερότητα των κιμπούτζ. Ηταν εκλεπτυσμένα, ήθελαν να γίνουμε αγρότες από ιδεολογία. Αλλά κουβαλούσαν πάνω τους την ευρωπαϊκή κληρονομιά, όσο διάβαζαν τη Βίβλο διάβαζαν και Τολστόι. Είχαμε μαθήματα για τη Βίβλο στο σχολείο, αλλά μη φανταστείτε τίποτα ραβίνους. Τη μαθαίναμε με έναν μοντέρνο τρόπο σαν λογοτεχνία, αρχαιολογία, ανθρωπολογία. Μια άσκηση στο Γυμνάσιο ήταν να βρούμε στη Βίβλο αναφορές σε παλιές, παγανιστικές παραδόσεις. Μια εντελώς μη θρησκευτική προσέγγιση. Κι αυτό επίσης σήμαινε πως ό,τι δεν μας άρεσε στη Βίβλο το αφήναμε, παίρναμε μόνο ό,τι μας άρεσε. Ετσι, στο Κιμπούτζ είχαμε όλες τις μεγάλες εβραϊκές γιορτές, αλλά αναμορφωμένες με ωραίο τρόπο. Για το Πάσχα, οι άνθρωποι στα κιμπούτζ ήταν αρκετά γενναίοι στα πρώτα χρόνια τού 20ού αιώνα να ξαναγράφουν το ιερό βιβλίο της γιορτής, το Haggadah, βάζοντας μέσα κείμενα τού… Σωκράτη, του Κίρκεγκορ, μοντέρνα ποίηση, εβραϊκή και μη εβραϊκή. Γιατί αυτό που τους ενδιέφερε πάνω απ’ όλα ήταν ο ουμανισμός».
• Μα δεν νιώθατε ποτέ αμηχανία, θυμό, απογοήτευση με Θεούς και προφήτες;
«Απόλυτα. Ενιωθα ότι ο Θεός της Βίβλου δεν είναι ο Θεός που θα ήθελα να είχα – αν βέβαια ήθελα να έχω Θεό. Για μένα ήταν σαν ένας θυμωμένος, μυγιάγγιχτος έφηβος, που όταν κάποιος τον ενοχλεί, τον εκδικείται. Για να βρεις τους πραγματικούς ήρωες της Βίβλου πρέπει να ψάξεις ανάμεσα σε άλλους, Βασιλιάδες, Κριτές, ακόμα και γυναίκες. Στην ιστορία του Μωυσή, για παράδειγμα, αναγκάζεσαι να αναρωτηθείς: ΟΚ, τον έσωσαν η μητέρα του, οι μαμές και η Αιγύπτια πριγκίπισσα με τη δούλα της. Πού στο καλό ήταν ο πατέρας του; Χρειάζεται να διαβάζει κανείς με κριτική ματιά τη Βίβλο. Δεν είναι θρησκευτικό κείμενο, όπως δεν είναι ο Ησίοδος ή ο Ομηρος, που επίσης γράφουν για θεούς».
• Λέγονται αυτά τα πράγματα στο Ισραήλ; Στην Ελλάδα, ακόμα και αριστεροί ηγέτες ούτε που διανοούνται να δηλώσουν άθεοι. Το πολύ πολύ σκεπτικιστές.
«Δεν ισχύει αυτό στο Ισραήλ. Ισως μόνο στη Διασπορά, κυρίως στις ΗΠΑ. Εκεί οι Εβραίοι, όσο φιλελεύθεροι και εξελιγμένοι κι αν είναι, έχουν ακόμα ανάγκη τις συναγωγές τους. Σιωνισμός, όμως, σήμαινε να μην έχεις πια ανάγκη τις συναγωγές. Σήμαινε κιμπούτζ και κοσμική κουλτούρα. Περισσότεροι από τους μισούς κατοίκους στο σημερινό μοντέρνο Ισραήλ είναι κοσμικοί, συμπεριλαμβανομένων και των εκατομμυρίων, που ήρθαν εντελώς άθεοι από την πρώην Σοβιετική Ενωση, και φυσικά των ανθρώπων της ηλικίας μου, που προέρχονται από τις παλιές γενιές των πιονιέρων. Ισως όμως να αλλάξουν τα πράγματα στις επόμενες γενιές. Γιατί εγώ έχω μόνο δυο παιδιά και η ξαδέλφη μου που έγινε υπερορθόδοξη δώδεκα! Αλλά, για την ώρα, οι περισσότεροι Ισραηλινοί λένε: “Οχι δεν είμαι θρήσκος, ναι είμαι Εβραίος”. Το βιβλίο μας είναι και γι’ αυτούς. Για να τους δείξει ότι είναι απόλυτα φυσιολογικό να είσαι Εβραίος, κοσμοπολίτης και άθεος».
• Εκδόθηκε το βιβλίο στο Ισραήλ; Αναρωτιέμαι για τις αντιδράσεις από δεξιά και αριστερά.
«Ναι, πριν από δέκα εβδομάδες. Ω, Θεέ μου, φυσικά και υπήρξαν αντιδράσεις. Αλλά αυτό που κρατάω είναι ότι από την πρώτη στιγμή και για δέκα συνεχείς εβδομάδες είναι πρώτο στη λίστα των μπεστ σελερ. Δεν το περιμέναμε. Είναι πολύ σοβαρό βιβλίο, χρειάζεται δουλειά και προσπάθεια για να το διαβάσεις. Νομίζω, όμως, ότι η επιτυχία του στο Ισραήλ οφείλεται στο ότι συνομιλεί κατευθείαν με τη σημερινή κρίση τής χώρας (ελπίζω και με τη δική σας). Γιατί σήμερα έχουμε πολλές φυλές ανθρώπων στο Ισραήλ, αλλά μερικές σχετίζονται άμεσα με το βιβλίο. Εχουμε τους υπερορθόδοξους Εβραίους, αυτούς που κάνουν δώδεκα παιδιά. Το έστειλα στον ραβίνο τους στο Τελ Αβίβ και μου απάντησε “Δεν πρόκειται να το διαβάσω, πρώτον γιατί δεν έχω καιρό, είμαι πολύ απασχολημένος με τη Βίβλο και την Τορά και δεύτερον γιατί δεν με αφορά”. Μεταξύ μας, είμαι σίγουρη ότι θα το διαβάσει κρυφά. Και αν δεν το διαβάσει αυτός, η γυναίκα του σίγουρα θα το κάνει. Θα σας αποκαλύψω ένα μυστικό. Ο πατέρας μου έχει σπίτι του έναν ολόκληρο φάκελο με επιστολές από υπερορθόδοξες γυναίκες, που κρυφά διάβασαν βιβλία όπως “Ο Μιχαέλ μου” και “Ιστορία αγάπης και σκότους”. Κι όμως, τους τα απαγορεύουν. Χρειάζονται κι αυτές τέτοιου είδους λογοτεχνία. Ελπίζω ότι κι αυτό το βιβλίο θα τρυπώσει στα σχολεία και στις συναγωγές τους.
»Μετά έρχονται οι υπερεθνικιστές. “Πώς μπορούν οι Οζ να γράψουν ένα βιβλίο γεμάτο αγάπη για τη Βίβλο, τη γλώσσα και τον πολιτισμό μας; Πώς είναι δυνατόν αυτοί οι αριστεριστές, που θέλουν να δώσουν τη γη μας στους Παλαιστίνιους, να γράψουν τέτοιο βιβλίο;” λένε. Νομίζω ότι τουλάχιστον οι έξυπνοι και τίμιοι δεξιοί θα καταλάβουν κάποια πράγματα. Πιστεύουν ότι έχουμε εγκαταλείψει κάθε έννοια εβραϊκότητας. Αυτό το βιβλίο τούς δείχνει ότι δεν είναι αλήθεια. Απλώς έχουμε τον δικό μας τρόπο να νιώθουμε Εβραίοι».
• Προτείνετε με έμφαση τη μελέτη της Βίβλου από πολύ μικρή ηλικία. Είναι δυνατόν όμως οι σημερινοί νέοι, που έχουν μπροστά τους να τους περιμένει μια τεράστια παγκόσμια βιβλιοθήκη, να αφιερώσουν χρόνο σε τόσο πολλά και δύσκολα θρησκευτικά κείμενα;
«Και τότε πώς εξηγείτε τη μανία των νέων με το “Game of Thrones”; Είναι ή δεν είναι θρησκευτικό κείμενο; Κάτι δείχνει αυτή η παγκόσμια μόδα. Μια από τις πιο έντονες διαφωνίες μου με τον πατέρα μου αφορά το Ιντερνετ. Πιστεύει ότι είναι έργο του σατανά, το μισεί. Οταν γράφαμε το βιβλίο, εγώ είχα το λάπτοπ μου και κάθε φορά που θέλαμε να τσεκάρουμε κάτι, κατέφευγα στο Ιντερνετ. Και του έλεγα: “Αμπα (σημαίνει μπαμπά), το Ιντερνετ είναι σαν το Ταλμούδ, τα έχει όλα”. “Α, δεν μου αρέσει, εγώ θέλω να νιώθω το πραγματικό βιβλίο”. Του έδειξα τα βιβλία του στο kindle και μου είπε: “Εδωσα εγώ την άδειά μου γι’ αυτό το πράγμα; Είναι το τέλος του βιβλίου, δεν μπορείς να το αγγίξεις, να το μυρίσεις, να το νιώσεις με τις αισθήσεις σου”. Κι εγώ του είπα: “Ορίστε το ipad μου, μπορείς να το πιάσεις, για να το μυρίσεις δεν ξέρω, αλλά έχει κι αυτό τη δική του απόλαυση”. Σαν ιστορικός του βιβλίου πιστεύω ότι τα παιδιά μας θα συνεχίσουν να διαβάζουν, ίσως όχι τόσο τους μεγάλους κλασικούς συγγραφείς. Το εγγυάται το Ιντερνετ. Η εβραϊκή παράδοση λέει να φέρνεις ένα βιβλίο στο οικογενειακό βραδινό τραπέζι. Ας φέρνουν ένα ipad, φτάνει κάτι να διαβάζουν. Αυτό ακριβώς είναι και η ουσία του βιβλίου μας και δεν αφορά μόνο τους Εβραίους, αλλά και τους Ελληνες και κάθε πολιτισμό. Οτι πρέπει να φέρνεις τα παιδιά σου σε επαφή με τα πιο αγαπημένα σου κείμενα σε νεαρή ηλικία. Εμείς οι Εβραίοι ξεκινάμε από τα τρία μας. Κάντε το λοιπόν, όλοι. Αν σας αρέσει ο Τζον Λένον, βάλτε τους να ακούσουν Τζον Λένον. Κανένα πρόβλημα, κι εγώ το έχω κάνει».
• Αφιερώνετε μεγάλο μέρος του βιβλίου για να αποδείξετε ότι η Βίβλος δεν είναι τόσο σοβινιστική. Γιατί νιώσατε την ανάγκη να μιλήσετε για γυναίκες δυνατές, που παίζουν ρόλο, που χορεύουν και τραγουδάνε, ακόμα και αντιμιλάνε στον Θεό;
«Θα σας πω μια ιστορία. Στους Ψαλμούς υπάρχει η περιγραφή μιας ξένης πριγκίπισσας, που έρχεται στην Ιερουσαλήμ να επισκεφτεί τον βασιλιά Σολομώντα. Ο συγγραφέας, σαν σύγχρονος παπαράτσι, λέει ότι είναι ωραία ντυμένη και γράφει: “Ολες οι αποσκευές της μεταφέρονται μέσα στο σπίτι”. Δύο χιλιετίες αργότερα ο Μαϊμωνίδης παίρνει αυτή τη μικρή φράση και, επειδή στα εβραϊκά η λέξη για τις αποσκευές μοιάζει πολύ με τη λέξη “τιμή”, την ερμηνεύει με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Οτι δηλαδή όλη η τιμή της γυναίκας βρίσκεται μέσα στο σπίτι. Σήμερα, στον 21ο αιώνα, στην Ιερουσαλήμ οι υπερορθόδοξοι άρχισαν να ξαναλένε ότι οι γυναίκες πρέπει να το βουλώνουν, να καλύπτονται και να κάθονται σπίτι. Οταν θυμίζουμε τις δυνατές γυναίκες τής Βίβλου απευθυνόμαστε σε όλους αυτούς. Αλλά όχι μόνο σε αυτούς. Εχουμε στο μυαλό μας και το Ισλάμ. Ακόμα και την ελίτ του δυτικού κόσμου, στην οποία κυριαρχούν οι άνδρες και οι γυναίκες πρέπει να είναι όμορφες με ψηλά τακούνια. Αυτό το βιβλίο δεν είναι μόνο για τους Εβραίους. Αλλιώς δεν θα το είχαμε γράψει».
• Δίνετε μεγάλη έμφαση και στο εβραϊκό χιούμορ, που άλλωστε είναι και παγκόσμιο κλισέ. Τι σημασία του δίνετε;
«Ας πάμε πέρα από το παγκόσμιο κλισέ. Πιο βαθιά. Είμαι ιστορικός. Μια από τις μεγαλύτερες ηλιθιότητες που έχουν ειπωθεί είναι ότι η ιστορία γράφεται από τους νικητές. Οι Εβραίοι αποδεικνύουν ότι η Ιστορία μπορεί να γραφεί και από τους ηττημένους. Υπήρξαμε τραγικά χαμένοι για πάνω από 2 χιλιάδες χρόνια. Αλλά όταν είσαι νικημένος, έχεις μεγαλύτερη ικανότητα να γελάς με τον εαυτό σου. Δείτε τους μεγάλους νικητές της ιστορίας, δεν επιτρέπουν σε κανέναν να γελάει μαζί τους. Στο Ισλάμ απαγορεύεται να κάνεις το οποιοδήποτε αστείο με τον Μωάμεθ. Στον χριστιανισμό, επίσης, δεν είναι ωραίο να γελάς με τον Ιησού, ακόμα και σήμερα, πρέπει να το κάνεις με τακτ. Θα μπορούσα να σας διηγηθώ χιλιάδες ανέκδοτα των Εβραίων για τον Θεό. Σε μας επιτρέπεται να γελάς και να κοροϊδεύεις τον πατέρα σου, τον ραβίνο ,τη γιαγιά σου, ακόμα και τον Θεό τον ίδιο. Γιατί το να διακωμωδείς κάποιον είναι μια μορφή αγάπης και σεβασμού. Εμείς το λέμε “ασεβή ευσέβεια”. Οταν ο Γούντι Αλεν λέει, “δεν φτάνει που δεν υπάρχει θεός, δεν υπάρχει και υδραυλικός το Σάββατο”, είναι ασεβής ευσέβεια, ο Θεός έχει ακόμα γι’ αυτόν κάποιο ενδιαφέρον, υπάρχει δεν υπάρχει».
• Ποιον ήρωα από τη Βίβλο αγαπάτε περισσότερο;
«Την Αννα, τη μητέρα του Σαμουήλ. Ισως επειδή κι εγώ προσπαθούσα όπως αυτή να κάνω παιδιά για πολλά χρόνια, μόνο που δεν μου τα χάρισε ο Θεός, αλλά η σύγχρονη τεχνολογία. Δεν με τρελαίνει, βέβαια, που υπόσχεται στο Θεό ότι αν γεννήσει παιδί θα το παραδώσει στην υπηρεσία του. Αλλά του δίνω τη δική μου ερμηνεία. Δεν παραδίνει τον γιο της στον Θεό. Τον πάει σχολείο, τον πάει στον ιερέα για να τον διδάξει. Τον οδηγεί στη μόρφωση. Η Αννα είναι η πρώτη Εβραία μητέρα, η πρώτη που καταλαβαίνει ότι, αν αγαπάς το παιδί σου, δεν την αράζεις στην τηλεόραση για να βλέπεις ριάλιτι. Το βοηθάς να μάθει μερικά σημαντικά πράγματα ήδη από μικρή ηλικία, το φέρνεις κοντά στα βιβλία και συγχρόνως το προετοιμάζεις και για τη δύσκολη εβραϊκή του μοίρα. Ακόμα και σήμερα, δεν είναι εύκολο να αναθρέψεις ένα παιδί στο Ισραήλ. Εχω δυο δίδυμα αγόρια, θα φορέσουν στολές και θα πάνε στο στρατό την ίδια ακριβώς μέρα. Τη σκέφτομαι αυτή τη μέρα και νομίζω ότι μπορεί να με σκοτώσει. Οταν ήταν 3 χρόνων, επέστρεψαν μια μέρα από το νηπιαγωγείο, από μια από τις άπειρες γιορτές μας σε ανάμνηση φρικτών κατατρεγμών, και μου είπαν: “Μαμά, τι τυχεροί είμαστε που δεν είμαστε Εβραίοι”…»
• Αλλο ένα κλισέ οι υπερπροστατευτικές, καταπιεστικές Εβραίες μητέρες, που μπουκώνουν τα παιδιά τους. Για να μη φτάσουμε και στην ευνουχιστική μητέρα του Πορτνόι στο μυθιστόρημα του Ροθ.
«Ξέρετε ποια είναι η διαφορά μεταξύ Ιταλίδων και Εβραίων μανάδων; Η Ιταλίδα λέει: “Αν δεν τελειώσεις το φαΐ σου, θα σε σκοτώσω”. Η Εβραία λέει: “Αν δεν τελειώσεις το φαΐ σου, θα σκοτωθώ”. Οσο για το βιβλίο του Ροθ, είναι αριστούργημα. Μπορεί να μην πιστεύω στον πολιτικό εξτρεμισμό, αλλά λατρεύω τον λογοτεχνικό».
• Μπορείτε να επαναλάβετε για τους αναγνώστες μας τη σύγκριση που κάνετε ανάμεσα στις γυναίκες της Βίβλου και τις ηρωίδες των δικών μας τραγωδιών;
«Επειδή ίσως τους ενοχλήσω, θα ξεκινήσω με κάτι ευχάριστο. Χθες ήταν η Ημέρα της Ανεξαρτησίας μας. Στη μεγάλη γιορτή στην Ιερουσαλήμ, όπως κάθε χρόνο, παρασημοφορήθηκαν σημαντικές προσωπικότητες. Ανάμεσά τους κι ένας δάσκαλός μου, ο Ιράντ Μάλκιν, που διδάσκει αρχαία ελληνική ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβιβ. Χάρη σ’ αυτόν μπορώ κι εγώ να διδάσκω Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Ξέρετε τι είπε στην τελετή; Οτι οι Ισραηλινοί προδίδουμε το ελληνικό στοιχείο, που πρέπει να έχουμε μέσα μας. “Δεν είναι όλα εβραϊκά”, είπε. “Η δημοκρατία δεν είναι δικιά μας εφεύρεση, ούτε η έννοια του πολίτη, χωρίς την οποία δεν μπορούμε σήμερα να υπάρξουμε”. Μάλωσε τους Ισραηλινούς, γιατί έχουν ξεχάσει τις ελληνικές αρετές, την ελευθερία, τη δημοκρατία, το ανοιχτό πνεύμα, την πόλη σαν χώρο συζήτησης. Συμφωνώ μαζί του. Η Βίβλος είναι υπέροχη, αλλά δεν φτάνει. Χρειαζόμαστε την Ελλάδα. Το Ταλμούδ είναι γεμάτο από χιλιάδες φωνές, αλλά καμιά από αυτές -ούτε καν οι σπουδαιότερες- δεν φτάνει στο ύψος ενός Πλάτωνα.
»Οσον αφορά, όμως, τις γυναίκες, προτιμώ τις δικές μας. Στην τραγωδία έχετε οικογένειες που διαλύονται. Δεν είναι ανάγκη οι γονείς να τρώνε τα παιδιά τους, όπως στη μυθολογία σας, αρκεί που τα διώχνουν, που δημιουργούν μαζί τους δύσκολες σχέσεις. Οι Εβραίες ηρωίδες ακολουθούν διαφορετικό δρόμο. Κάνουν παιδιά και στη συνέχεια αγωνίζονται να τα κρατήσουν στη ζωή. Δεν είμαστε καλοί για μάρτυρες οι Εβραίοι. Αυτό που θέλαμε πάντα ήταν να μείνουμε ζωντανοί εμείς, και κυρίως τα παιδιά μας. Και φυσικά να τα οδηγήσουμε στη γνώση. Κάτι πολύ διαφορετικό από το ελληνικό πρότυπο της θηλυκότητας».
*INFO: Το βιβλίο μετέφρασε από τα αγγλικά ο Νίκος Γεωργαντίδης.
