Του Παναγιώτη Γεωργουδή
Τη δεκαετία του 1980 συγκροτήθηκε ένα διεθνές πολυδιάστατο ίδρυμα πολιτισμού, η Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου. Δημιουργήθηκε από τον αείμνηστο οραματιστή Νίκο Γιανναδάκη. Συνεργάστηκε με τους εγκυρότερους ελληνικούς και ευρωπαϊκούς πνευματικούς φορείς (Πινακοθήκη Αθηνών, Μουσείο Μπενάκη, ΙΤΕ, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ελληνικό Ινστιτούτο Βενετίας, Mαρκιανή Βιβλιοθήκη, Πανεπιστήμια Κέμπριτζ, Οξφόρδη, Μουσείο Ερμιτάζ, Βρετανικό Μουσείο, Μουσείο Κρεμλίνο, Μουσείο Λούβρο, Μουσείο Πράδο κ.λπ.), ως ένα τουλάχιστον ισάξιό τους πολιτιστικό μόρφωμα. Η Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη ήταν μια συλλογική τράπεζα γνώσης, δημιουργίας, οραμάτων, ιδεών και κοινωνικής μνήμης, εφαλτήριο ανάδρασης του Ηρακλείου, της Κρήτης και της χώρας στη σφαίρα του πνεύματος και των μεγάλων ηθικο-κοινωνικών αξιών, αυτών που έχει ανάγκη ο τόπος για να ορθοποδήσει σήμερα. Ναός συλλογικής ψυχικής ανάτασης που όχι μόνο δεν πτωχεύει σε καμία οικονομική κρίση, αλλά αντίθετα πλουτίζει ακόμα περισσότερο την καρδιά και τον νου των ανθρώπων με αυθεντικές αξίες ζωής.
Φωτεινός διάδρομος
Στη «Βικελαία» χτυπούσαν μυστικά οι φτερούγες του Θεοτοκόπουλου και οι συναυλίες των αγγέλων του λειτουργούσαν στην ψυχή των πολιτών, ως μυστικοί βατήρες προς το Θείο. Εδώ ο Βιτσέντζος Κορνάρος και ο Καζαντζάκης, ζωντάνευαν και ιερουργούσαν αθέατοι. Ενα κύμα τού «Εμείς» παλλόταν στο Ηράκλειο και ξέπλενε τους ρύπους του υπερκαταναλωτισμού και της καθημερινότητας, προσφέροντας τα αντίδωρα της υψηλής καθολικής δημιουργίας. Ενας φωτεινός διάδρομος αβγάτιζε στα σωθικά της πόλης, έμπαινε στο σύμπαν της Κρητικής Αναγέννησης -που συμπυκνώνει την Ελληνική Αναγέννηση- και άγγιζε το λαμπερό κεφαλόσκαλο της Κνωσού. Κάθε άγγιγμα και ένας διθύραμβος συλλογικής αυτογνωσίας, απογείωσης της ουσίας του πολίτη με την αριστοτελική έννοια του όρου, μια διαρκής αναζήτηση και σφυρηλάτηση ενός καθολικού ανθρωπισμού. Αυτήν την πνευματική ψυχή της πόλης «στραγγάλισε» ο νυν Δήμαρχος Ηρακλείου, Γ. Κουράκης.
Ποια είναι όμως η «Βικελαία» που τα μεγάλα ευρωπαϊκά ιδρύματα πολιτισμού θεωρούν ισάξιά τους, για να καταλάβουμε το μέγεθος της πολιτιστικής και πολιτικής καταστροφής που… επετεύχθη;
Ο ρόλος του Γιανναδάκη
Το 1908, ο λόγιος και εμπνευστής των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, Δημήτριος Βικέλας, αποφασίζει να δωρίσει την εξαιρετικά πλούσια βιβλιοθήκη του στον Δήμο Ηρακλείου, αποτελούμενη από έξι χιλιάδες τόμους. Ακολουθεί πλήθος πολύ σημαντικών δωρεών, ενδεικτικά αναφέρονται από τις πρόσφατες των Μάρκου Αυγέρη και της Ελλης Αλεξίου, του Γεωργίου Ανεμογιάννη, των Γιώργου και Μαρώς Σεφέρη κ.ά.
Στο διάστημα από το 1983-1998, που είναι έφορος ο αείμνηστος Νίκος Γιανναδάκης, η «Βικελαία» μεταβάλλεται σε ένα διεθνές πολυδιάστατο πνευματικό ίδρυμα, το οποίο απογειώνει την πόλη του Ηρακλείου και η ζωογόνος επίδρασή του είναι πανελλήνια. Δημιουργούνται:
ΕΚΘΕΣΕΙΣ. Η «Βικελαία» διοργανώνει δεκάδες καλλιτεχνικές εκθέσεις κάποιες παγκοσμίου ενδιαφέροντος, τις οποίες παρακολουθούν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι. Ενδεικτικά αναφέρουμε τις τρεις κορυφαίες. Συλλαμβάνει σε επίπεδο πολιτιστικής στρατηγικής και υλοποιεί τον περίπλου της Ελληνικής ζωγραφικής σε κάδρο. Με βάση τα πορτρέτα Φαγιούμ από την αρχαία Ελλάδα με τον ζωγράφο Απελλή, τους ελληνιστικούς και πρωτοχριστιανικούς χρόνους, έως τις κρητικές εικόνες και τον μεγαλοφυή Δομήνικο Θεοτοκόπουλο.
ΕΚΘΕΣΗ ΕΡΓΩΝ ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ. Το 1990 με αφορμή τα 450 χρόνια από την γέννηση του μεγάλου Κρητικού δημιουργού διοργανώνεται στο Ηράκλειο έκθεση με έργα του, τα οποία μεταφέρονται από μεγάλα ξένα μουσεία του κόσμου κυρίως από την Ισπανία. Την έκθεση επισκέπτονται πάνω από εκατό χιλιάδες (100.000) άνθρωποι. Παράλληλα, πραγματοποιείται διεθνές επιστημονικό συνέδριο.
ΕΚΘΕΣΗ ΕΙΚΟΝΩΝ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ. Την περίοδο 1993-1994 πραγματοποιείται αρχικά στο Ηράκλειο η έκθεση των Εικόνων της Κρητικής Σχολής και διεθνές επιστημονικό συμπόσιο. Τα έργα προέρχονται από ελληνικά μοναστήρια κυρίως της Κρήτης, από το Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, το Μουσείο Μπενάκη, το Μουσείο Ερμιτάζ της Πετρούπολης, το Ιστορικό Μουσείο της Μόσχας, την Πινακοθήκη Τρετιακόφ και το Μουσείο του Κρεμλίνου. Εκδίδεται σχετικός κατάλογος. Την έκθεση επισκέπτονται στο Ηράκλειο σαράντα χιλιάδες (40.000) άνθρωποι και εν συνεχεία η «Βικελαία» αποστέλλει στην Εθνική Πινακοθήκη Αθηνών, την οποία επισκέπτονται πάνω από διακόσιες χιλιάδες (200.000) άτομα.
ΕΚΘΕΣΗ «ΑΠΟ ΤΑ ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ ΦΑΓΙΟΥΜ ΣΤΙΣ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ». Διοργανώνεται το 1998 στο Ηράκλειο με έργα από το Βρετανικό Μουσείο και το Μουσείο Μπενάκη, Μουσείο του Κίεβου, ιδιώτες κ.λπ. Συγχρόνως πραγματοποιείται διεθνές επιστημονικό συμπόσιο . Την έκθεση επισκέπτονται πενήντα χιλιάδες άτομα περίπου. Από τη «Βικελαία» μεταφέρεται στην Αθήνα στο Μουσείο Μπενάκη και μετά στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη που την επισκέπτονται πάνω από τριακόσιες χιλιάδες (300.000) άνθρωποι. Στο εν λόγω Συνέδριο αποδεικνύεται πρώτη φορά επιστημονικά πως τα Φαγιούμ είναι αμιγώς ελληνική τέχνη, τεκμηριώνεται η συνέχεια που έχουν με την αρχαία Ελληνική ζωγραφική και η εξέλιξή τους μέχρι τα πρωτοχριστιανικά χρόνια.
ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ. Δημιουργούνται οι περίφημες εκδόσεις της «Βικελαίας» Βιβλιοθήκης, με ένα πρόγραμμα που υπερβαίνει τους εκατόν σαράντα (140) τόμους, υψηλής ποιότητας από άποψη περιεχομένου και αισθητικής. Παράλληλα, εκδίδεται από το 1985 το φιλολογικό και ιστορικό περιοδικό «Παλίμψηστον» σε εξαμηνιαία βάση, έχουν εκδοθεί 31 τεύχη σε συνεργασία με κορυφαίους μελετητές.
ΑΡΧΕΙΑ «ΒΙΚΕΛΑΙΑΣ». Συντελείται ένα θαύμα. Με βάση τον μοναδικό αρχειακό πλούτο της «Βικελαίας» και τις αποκτηθείσες συλλογές το Ηράκλειο είναι η μοναδική πόλη στην Ευρώπη, που διαθέτει αρχεία συγκροτημένα από το 1217 έως το 1913 των κατακτητών της. Τα αρχεία χρονολογικά φτάνουν μέχρι σήμερα: Α) Το Ενετικό Αρχείο (1217–1669) εμπεριέχει αντίγραφα σε 886 μικροφίλμ (600.000 σελίδες) από το Κρατικό Αρχείο του Δούκα της Κρήτης, των νοταρίων του Χάνδακα κ.λ.π. Β) Το Τουρκικό Αρχείο (1669– 1898) περιλαμβάνει τα χειρόγραφα των Κωδίκων του Ιεροδικείου Ηρακλείου στα Οθωμανικά. Είναι καταχωρισμένα όλα τα έγγραφα της Οθωμανικής Διοίκησης από τους κατήδες. Γ) Το Αρχείο της Δημογεροντίας Ηρακλείου και της Χριστιανικής Ορφανικής Τράπεζας (1858 -1900), ένα εκατομμύριο χειρόγραφα. Δ) Το Αρχείο της εν Αρχάναις Επιτροπής της Κρητικής Επανάστασης (1896-1897). Ε) Το Αρχείο των Γερμανικών Δυνάμεων Κατοχής στην Κρήτη 1941-1945 σε ψηφιακή μορφή εγγράφων και φωτογραφιών από Ομοσπονδιακό Αρχείο- Στρατιωτικό Αρχείο του Φράιμπουργκ. ΣΤ) Αρχεία Σημαντικών Προσωπικοτήτων, όπως του πατριάρχη Μελετίου Μεταξάκη, του ποιητή Γιώργου Σαραντάρη κ.ά.
ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. Η «Βικελαία» δημιουργεί το Κέντρο Ελευθέρων Σπουδών (1990) και την Ελεύθερη Σχολή Φιλολογικών και Ιστορικών Σπουδών (1994), στο πλαίσιο των οποίων πραγματοποιούνται συνέδρια, επιστημονικές διαλέξεις, μουσικές εκδηλώσεις και μαθήματα όλο τον χρόνο σε συστηματική βάση τρεις φορές την εβδομάδα τουλάχιστον.
Η μοντέρνα μάσκα του
Ηδη από το 1990, ο Ν. Γιανναδάκης έθεσε ζήτημα να δοθούν στη «Βικελαία» οι ισόγειοι χώροι του κτηρίου που λειτουργούσαν καταστήματα για να αξιοποιηθεί ο τεράστιος πνευματικός πλούτος που ασφυκτιούσε. Να προσληφθεί εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό.
Τότε η «Βικελαία» είχε τριάντα άτομα, τώρα μόνο οκτώ! Αυτή την «Ιδανική Πολιτεία» διαμέλισε με πρωτοφανή βαρβαρότητα ο δήμαρχος Γ. Κουράκης και «έθαψε» το διαμελισμένο σώμα της σε υπόγεια και αποθήκες, δηλαδή πνευματικούς θησαυρούς ανυπολόγιστης αξίας μεταξύ των οποίων η Βιβλιοθήκη Δημήτρη Βικέλα, Γιώργου και Μαρώς Σεφέρη κ.λπ., διακινδυνεύοντας τη φθορά τους, με πρόσχημα την υπαρκτή ανάγκη στήριξης του κτιρίου. Εκτοτε, «βούλιαξε» η πνευματική ψυχή της πόλης.
Ο ίδιος δεν επισκέφθηκε ποτέ τη «Βικελαία», βγήκε όμως σε τοπικό τηλεοπτικό σταθμό να τη διαβάλει, λέγοντας πως λειτουργούσε στο εσωτερικό της χαρτοπαιχτική λέσχη!!! Εννοούσε την Περιηγητική Λέσχη Ηρακλείου – τον χώρο αυτό πήρε το 1986 ο Ν. Γιανναδάκης, όταν ο κ. Κουράκης ήταν υπάλληλος στη ΔΕΗ, και τον μετέτρεψε στην υποδειγματική αίθουσα «Δομήνικος Θεοτοκόπουλος» που φιλοξενούσε τις Συλλογές Βικέλα, Σεφέρη και όπου πραγματοποιήθηκαν τα διεθνή επιστημονικά συνέδρια.
Ο κ. Κουράκης, εκτός από τον διαμελισμό της Βιβλιοθήκης, στο πλαίσιο της επισκευής του αρχοντικού νεοκλασικού κτιρίου της «Βικελαίας», το οποίο συλλειτουργούσε αισθητικά με τα ιστορικά μνημεία στο κέντρο της πόλης, ενετική Κρήνη Μοροζίνη, Αγιος Μάρκος, Λότζια κ.λ.π., κατασκεύασε στην πρόσοψή του μια άθλια μεταμοντέρνα μάσκα που θυμίζει νεόπλουτο σωφρονιστικό κατάστημα πολυτελείας, η αισθητική του οποίου συγκρούεται με τα μνημειακά σύνολα. Μάλιστα, σχεδιάζει στο ισόγειο να λειτουργήσει καφετέρια μετά την επισκευή του κτιρίου, για να τιμήσει το… πνεύμα του καταναλωτισμού! Ο ναός των Μουσών, σωρός ερειπίων.
