Την ιστορία 200 και πλέον χρόνων αφηγείται το πέτρινο σπίτι στην Αμπελο της Γαύδου. Περίπου στα 1785 η τραχιά πέτρα μεταποιήθηκε από τον προπάππο της Γκέλης Καλλίνικου στην αγροικία όπου ζώα και άνθρωποι συγκατοικούσαν αρμονικά. Οι κάτοικοι συμβίωσαν και εμπνεύστηκαν από τη φύση, ως γνήσιοι καλλιτέχνες. Τώρα το πέτρινο σπίτι αναπαλαιώνεται με φυσικά υλικά

→Η παράδοση δεν αναδύεται από το παρελθόν, απλά ζει στο παρόν

Του Βασίλη Μαθιουδάκη

Η Γαύδος έχει τη δική της ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, εμπνευσμένη από το φυσικό τοπίο του νησιού της Καλυψώς. Τα υλικά δίνουν αυτήν την ξεχωριστή αρχιτεκτονική νότα που τη διαφοροποιεί εν μέρει από τη συγγενική αρχιτεκτονική της Κρήτης.

Ο σκελετός των παλιών σπιτιών αποτελείται από τον στυλοβάτη, ένα χοντρό κορμό κέδρου τοποθετημένο στη μέση. Πάνω του στηρίζονται τα κέδρινα μεσοδόκια. Ο ξύλινος σκελετός έχει την ιδιότητα να απορροφά τον έναν από τους δύο τύπους κύματος που προκαλεί ο σεισμός. Πάνω στον σκελετό τοποθετούνται κλαδιά από κέδρα μαζί με σχίνα, φύκια και άλλα υλικά. Η τελευταία επίστρωση γίνεται με τον άργιλο του νησιού. Ο άργιλος άμα «πατηθεί» στεγανοποιεί την ταράτσα, την αδιαβροχοποιεί.

Οι πέτρινοι τοίχοι, όπως και το πάτωμα, σοβαντίζονται με πηλό και άχυρο, αφού οι δυνατοί βοριάδες που διαπερνούν ωρυόμενοι τις ξερολιθιές πρέπει να μείνουν απέξω. Τα σπίτια είναι χαμηλοτάβανα με μικρά παράθυρα με ανώφλια, μιας και δεν υπήρχαν τζάμια.

Το ερώτημα που δημιουργείται είναι γιατί οι κάτοικοι του νησιού είχαν τόσο σκοτεινά σπίτια. Η απάντηση είναι απλή: Από το χάραμα ώς το σούρουπο οι κάτοικοι της Γαύδου ήταν στα χωράφια για να σπείρουν τα σιτηρά, να μαζέψουν αγριοράδικα, σταμναγκάθια και να κάνουν όλες τις τροφοσυλλεκτικές και αγροτοκτηνοτροφικές εργασίες -για τις οποίες σοφά προσφέρεται ο τόπος για την αυτονομία των κατοίκων. Το σπίτι ήταν το σημείο αναφοράς στην έναστρη νύχτα, ο τόπος του ονείρου, του έρωτα και της ανάπαυσης.

Σήμερα ο χρόνος επανέρχεται δυναμικά στην Αμπελο χωρίς να αναζητά το παρελθόν, χωρίς να αποτελεί μια ξεθωριασμένη ανάμνηση του παρόντος, χωρίς να φοβάται το μέλλον. Ο χρόνος «ζει» το παρόν, είναι δρων.

Κάπου εδώ η Γκέλη αποφάσισε να αναπαλαιώσει το σπίτι του παππού με τα υλικά της γης.

«Με λίγο τσιμέντο, αρμολόγηση, το σπίτι θα είναι μια χαρά, τι τα θες αυτά τώρα, αυτά που κάνεις είναι δουλειές του αέρα. Τι προσπαθείς να πετύχεις, ποια είναι η οικονομοτεχνική σου μελέτη, το plan B;», της είπαν ειρωνικά πολλοί.

Η αναπαλαίωση όμως ξεκίνησε… Χαρούμενοι άνθρωποι, φοιτητές, μηχανικοί, αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες που ήρθαν από πολλές γωνιές του πλανήτη για να συνδράμουν στο έργο της αναπαλαίωσης του σπιτιού είχαν μόνο κίνητρο την αλληλεγγύη και το μεράκι να δουλέψουν με φυσικά υλικά.

Χωρίς καμιά οικονομική ανταμοιβή, χωρίς μελοδραματική διάθεση, αντίθετα με πείσμα και μεράκι το σπίτι έγινε ένας κομβικός δεσμός αλληλεπίδρασης για μια ολόκληρη ομάδα ανθρώπων. Η δουλειά δεν έγινε δουλεία αλλά δημιουργία με πρωταγωνιστές τον πηλό και το άχυρο.

Μέλη από την ομάδα της Γαλλίας -μία από τις ομάδες που εργάστηκαν για το σπίτι του παππού- μας δήλωσαν ότι η διαδικασία αυτή δεν ήταν απλώς μια αναπαλαίωση αλλά ήθελαν να δείξουν ότι γίνονται σημαντικά πράγματα στην Ελλάδα. Ο στόχος τους ήταν να μάθουν από το παρελθόν για να χτίσουν το παρόν, ώστε να ξαναγίνει η τοπική αρχιτεκτονική οικεία στους κατοίκους του νησιού. Να διατηρηθεί το παραδοσιακό «οικο»-σύστημα με σεβασμό στη φύση. «Είναι σημαντικό -μας είπαν χαρακτηριστικά- να αναβιώσει η αρχέγονη ζωή του νησιού, τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και στην καθημερινότητα των αγροτικών και κτηνοτροφικών εργασιών. Για να μην ακολουθήσει τη μοίρα όμορφων τόπων που μετατράπηκαν σε ψεύτικα θέρετρα, νεκρά μουσεία που ζωντανεύουν μόνο από τους επισκέπτες του θέρους».

Το σεμινάριο

Ολα ξεκίνησαν τον Απρίλη με τη μορφή σεμιναρίου. Σ' αυτό συμμετείχε η ομάδα αρχιτεκτόνων και πολιτικών μηχανικών «πηλοίκο» με έδρα τα Χανιά, σε συνεργασία με τις ομάδες της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Ισπανίας και της Βραζιλίας, υπό την καθοδήγηση της Γκέλης, της Claire, της Καλλιόπης, της Ερης και του Γιώργου. Ολες οι ομάδες έκαναν αρχικά εργασίες εκ περιτροπής.

Οι εργασίες ξεκίνησαν με το κοσκίνισμα του πηλού. Στη Γαύδο υπάρχουν τρία είδη πηλού, το πράσινο, το λευκό και το κόκκινο. Ο πηλός πατιέται μαζί με άχυρο ώστε να γίνει συνεκτικός και στη συνέχεια τροποποιείται ανάλογα με το πού θα τοποθετηθεί. Διαφορετικός στο πάτωμα, στο τζάκι ή τους τοίχους.

Η κορύφωση ήταν το σοβάντισμα του τοίχου όπου ο πηλός τοποθετήθηκε «πεταχτά». Οι ομάδες εργάστηκαν σκληρά, αλλά η δουλειά έμοιαζε με παιχνίδι. Μάλιστα, το πάτημα του πηλού έφερνε στον νου τα πατητήρια με τα σταφύλια και θύμιζε φθινόπωρο. Ο δυτικός έντυνε κείνες τις μέρες την Αμπελο με πέπλα ομίχλης που τριγύριζαν ανάμεσα στις ανθισμένες ξερολιθιές όπου κυριαρχούσαν μαργαρίτες και αγριολούλουδα -ένας άνεμος που σίγουρα λάτρεψε τον Αγγελόπουλο.

http://www.piliko.gr [email protected] [email protected]