Εκατό χρόνια μετά την έναρξη του Μεγάλου Πολέμου, ύστερα από ατέλειωτα βιβλία Ιστορίας, επιστημονικές έρευνες, ακαδημαϊκές μελέτες, πολιτικές αναλύσεις, κινηματογραφικές ταινίες, λογοτεχνικά έργα, το μόνο σίγουρο είναι ότι οι άνθρωποι, ακόμα και στα λασπωμένα χαρακώματα, είχαν χιούμορ. Οι Τάσος Ζαφειριάδης και Πέτρος Χριστούλιας καταγράφουν αυτό το χιούμορ σε κόμικς.
Γελώντας στην οδό Γάγγραινας
Εχει μείνει στην Ιστορία ως ο Μεγάλος Πόλεμος, καθώς άφησε πίσω του περισσότερους από εννέα εκατομμύρια νεκρούς, πολλαπλάσιους τραυματίες και ανάπηρους, ενώ ενεπλάκησαν σ’ αυτόν δεκάδες χώρες σ' όλο τον κόσμο, από την Ευρώπη μέχρι την Αφρική και την Ασία. Επίκεντρό του ήταν οι κεντροευρωπαϊκές πεδιάδες, και μεγάλοι αντίπαλοι, σε πρώτη φάση τουλάχιστον, η Γερμανία, η Γαλλία και η Αγγλία.
Χαρακτηρίστηκε από ατελείωτες περιφερειακές συρράξεις και κατά τη διάρκειά του χρησιμοποιήθηκαν νέα όπλα, πρωτόγνωρα έως τότε (χημικά όπλα, αέρια μουστάρδας, φλογοβόλα κ.ά.). Ηταν η πρώτη φορά που υπήρξε γενικευμένη φωτογραφική και κινηματογραφική καταγραφή και ευρεία χρήση βομβαρδιστικών και καταδρομικών αεροπλάνων. Ηταν ο πόλεμος που, όπως ισχυρίζονται πολλοί ιστορικοί, κανείς δεν περίμενε ότι θα συμβεί και όταν ξεκίνησε όλοι πίστευαν ότι θα τελειώσει σε λίγες εβδομάδες. Κι όμως, διήρκεσε περισσότερο από τέσσερα χρόνια (1914-1918).
Φέτος συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και σ’ αυτό το πλαίσιο, όχι φυσικά εορταστικό αλλά αναψηλάφησης της μνήμης και εντρύφησης στην Ιστορία, πραγματοποιούνται διεθνώς πολλά συνέδρια, διοργανώνονται εκδηλώσεις, εκδίδονται βιβλία και μελέτες που διερευνούν τα γεγονότα του Μεγάλου Πολέμου, τις αιτίες και τα αποτελέσματά του. Τα «Χαρακώματα – Ιστορίες από την Οδό Γάγγραινας» των Τάσου Ζαφειριάδη (σενάριο – Οι απίθανες περιπέτειες των Σπιφ και Σπαφ, Ο Κυρ-Κονγκ και Αλλες Ιστορίες κ.ά.) και Πέτρου Χριστούλια (σχέδια – Η πόλη της νίκης, Παπούτσι από τον τόπο σου κ.ά.) είναι μια μικρή συμβολή των κόμικς στην ιστορική έρευνα και καταγραφή του παρελθόντος, μα περισσότερο είναι μια μεγάλη αντιπολεμική, καλλιτεχνική και πάνω απ’ όλα χιουμοριστική συμβολή στο τι ακριβώς συνέβη στα υγρά, λασπωμένα, σκαμμένα χωράφια της κεντρικής Ευρώπης πριν από εκατό χρόνια, δίπλα στους τετράπαχους αρουραίους και τις ευμεγέθεις ψείρες, εκεί όπου το φαγητό σπάνιζε την ώρα που οι σφαίρες σφύριζαν αδιάκοπα και οι αρρώστιες αποδεκάτιζαν τους στρατούς. Την ίδια ώρα, ωστόσο, οι άνθρωποι, που από λεπτό σε λεπτό ήξεραν πως μπορεί να πεθάνουν ή να αφαιρέσουν τη ζωή ενός συνανθρώπου τους, διατήρησαν το χιούμορ τους.
«Σε μια καταστροφική επίθεση του 1917, οι Γάλλοι στρατιώτες, καθώς διέσχιζαν την ουδέτερη ζώνη, βέλαζαν – ακριβώς σαν πρόβατα που οδεύουν στη σφαγή. Μια συλλογική διαμαρτυρία για την άσκοπη θυσία τους από έναν ανίκανο στρατηγό κάπου στο Παρίσι. Το χιούμορ ριζώνει βαθιά στην τραγωδία. Θα ήθελα να σφίξω το χέρι του στρατιώτη που το σκέφτηκε πρώτος. Ή μάλλον, να επισκεφτώ τον τάφο του. Θα έσφιγγα με χαρά και το χέρι των συντακτών της “The Wipers Times”, μιας σατιρικής εφημερίδας που άρχισαν να τυπώνουν κάποιοι στρατιώτες στα χαρακώματα της Υπρ, όταν βρήκαν σε χαλάσματα μία μηχανή εκτύπωσης απείραχτη από τους βομβαρδισμούς. Το χιούμορ είναι όπλο αντοχής, όπλο επιβίωσης. Σίγουρα δεν έσωσε κανέναν από τις σφαίρες, αλλά έδιωξε προσωρινά τον φόβο» επισημαίνει ο Τάσος Ζαφειριάδης στο εισαγωγικό του σημείωμα. Οι πρωταγωνιστές των Χαρακωμάτων που διαβιούν στην Οδό Γάγγραινας (σαρκαστικά αποκαλούμενο υπαρκτό τοπωνύμιο χαρακώματος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου) έχουν χιούμορ, λοιπόν, ή τουλάχιστον μεταφέρουν ιδανικά το χιούμορ των δημιουργών τους (αυτή η λέξη μπορεί να διαβαστεί με διπλή ερμηνεία…) που τους σκηνοθετούν στις πιο απίθανες και παράλογες καταστάσεις (εν καιρώ ειρήνης), δηλαδή στη ζοφερή καθημερινότητά τους εν καιρώ πολέμου.
Οι Ζαφειριάδης – Χριστούλιας εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στις απλές καθημερινές στιγμές, αποφεύγουν τα μεγάλα πλάνα, τις πομπώδεις διδαχές και τις επικές εξελίξεις και επικεντρώνονται στους ανθρώπους κάτω από τις ομοιόμορφες λασπωμένες και τρύπιες στολές. «…Αγάπησα τους συναγωνιστές, τον Ζαν Πιερ, τον Γκιγιώμ, τον Ζοφρουά, τον Πουαλύ, τον Τιζαμπού… αλλά και τον Φριτς, τον “καλύτερο εχθρό”. Αλλοι αισιόδοξοι, άλλοι απαισιόδοξοι, άλλοι βρωμιάρηδες, ή με καλλιτεχνικές ανησυχίες, κάποιοι θαρραλέοι και μερικοί νοσταλγικοί. Ολοι ανορθόγραφοι! Αν χωρίσεις έναν κανονικό άνθρωπο σε κλώνους που χαρακτηρίζονται ξεχωριστά από διαφορετικές ιδιότητες και τους ντύσεις με -απλοποιημένη- στρατιωτική στολή του γαλλικού στρατού του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, έχεις το λιγότερο ένα λόχο φαντάρους των χαρακωμάτων» σημειώνει ο Πέτρος Χριστούλιας στην εισαγωγή του. Στα Χαρακώματα, στην οδό Γάγγραινας και στο Υψωμα 35, παντού όπου οι άνθρωποι θάφτηκαν κάτω από τη λάσπη, το χιούμορ τους έμεινε ζωντανό. Δυστυχώς, μαζί με τη ματαιότητα των ιμπεριαλιστικών πολέμων.
Τα «Χαρακώματα – Ιστορίες από την Οδό Γάγγραινας» κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Jemma Press και συνοδεύονται από εκτενείς ιστορικές και επεξηγηματικές σημειώσεις του συγγραφέα που τεκμηριώνουν και φωτίζουν τα σκοτεινά, ανθρώπινα λαγούμια του πολέμου. Εχουν βραβευτεί σε φεστιβάλ και εκθέσεις στο εξωτερικό ενώ η επίσημη παρουσίαση του βιβλίου μαζί με το, αντίστοιχης θεματικής, «Les godillots» των Γάλλων Olier και Marko θα γίνει σήμερα στις 9 το βράδυ, στο πλαίσιο της Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης (Περίπτερο 13 στη ΔΕΘ).
