Η «Αγρα» ανασύστησε και εξέδωσε την τριλογία «Τα χαϊμαλιά του έρωτα και των αρμάτων»
Ερωτικές επιστολές του προς τη μετέπειτα σύζυγό του είναι οργανικό μέρος του ανέκδοτου έως σήμερα «Βεατρίκη ή ο έρωτας του Buffalo Bill», πρώτου μέρους μιας τριλογίας που πρωτοκυκλοφόρησε πριν από 50 χρόνια, μαζί με τα εμβληματικά «Αργώ ή πλούς αεροστάτου» και το «Ζεμφύρα ή το μυστικόν της Πασιφάης»
Της Παρής Σπίνου
Ηταν το καλοκαίρι του 1945, όταν έκλαψε ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Αιτία η επιστολή της Βιβίκας Ζήση, μετέπειτα συζύγου του, τότε συντρόφου του ζωγράφου και διπλωμάτη Γιώργου Μαυροΐδη, με την οποία αντιστεκόταν στον έρωτά του.
Εμπλεος συναισθημάτων ο πρωτοπόρος υπερρεαλιστής προσπαθούσε να κάμψει τις ηθικές της αντιστάσεις: «Σήμερα κατάλαβα καλύτερα από κάθε άλλη φορά πως αισθάνονται αυτοί που αποφασίζουνε να τατουάρουν στο στηθος τους ή στα μπράτσα τους μια καρδιά διάτρητον με ενα Αχ-Βαχ. Σημερα κατάλαβα καλύτερα παρά ποτέ γιατί ο άνθρωπος του λαού εις την Ανατολή φωνάζει στα τραγούδια του Αμάν, με αυτό τον τρόπο» της έγραφε.
Οι έξι επιστολές, που ανταλλάσσουν ο ποιητής και η μούσα του, περιλαμβάνονται στο ανέκδοτο «Βεατρίκη ή ο έρωτας του Buffalo Bill». Για πρώτη φορά γίνεται προσιτό στο κοινό με την τριλογία «Τα χαϊμαλιά του έρωτα και των αρμάτων» που κυκλοφόρησε από την Αγρα, με επιμέλεια και εξαιρετικό πρόλογο του Γιώργη Γιατρομανωλάκη. Κοντά στα 67 χρόνια μετά τη συγγραφή της και 50 χρόνια μετά την πρώτη ανακοίνωσή της η τριλογία ανασυστήνεται για να αποκαλύψει μια ιδιαίτερα δημιουργική αλλά και κρίσιμη για τον Εμπειρίκο περίοδο: τη διετία 1944-45, οπότε βίωσε μια έντονα ερωτική ιστορία, αλλά και μια τραυματική σύλληψη από τον ΕΛΑΣ μεσα στο ζοφερό κλίμα της εμφύλιας διαμάχης.
Η «Βεατρίκη» ενώνει δύο ιστορίες. Η πρώτη αναφέρεται σε μία από τις πολλές περιπέτειες του Buffalo Bill ή κατά κόσμον Γουίλιαμ Κοντι, λίγα χρόνια μετά τον αμερικανικό εμφύλιο. Παρακολουθούμε μια πομπή μεταναστών που ταξιδεύει «αναμεσα από τους πριαπικούς κατακορύφους βράχους του Grand Canyon, εν Κολοράντω», να δέχεται επίθεση από Ινδιάνους, ενώ ο γενναίος ήρωας της αμερικανικής Δύσης σώζει από τα χέρια τους τη νεάνιδα Βεατρίκη, η οποία θυμιζε «εις βαθμόν καταπληκτικόν Φλωρεντινήν καλλονήν του Μποτιτσέλλι».
Η ενθετη ερωτική ιστορία περιέχει έξι απελπισμένες επιστολές που ανταλλάσσουν η Βιβίκα/Βεατρίκη με τον Εμπειρίκο/Βuffalo Bill. Ο ποιητής προσπαθεί να της δείξει πως «Η πραγματικότης είναι η Ζωή και η ζωή είναι ο Ερως. Μακάριοι αυτοί που τον δέχονται. Αλλοίμονο σε αυτούς που του ανθίστανται με ηθικές, με δόγματα ή επιστήμες». Θέλει να την πείσει πως είναι λάθος να νομίζει ότι «οι ανθρωποι του Πανός και της Αφροδίτης αγαπούν μόνον σαν επιβήτορες ή πετεινοί». Εκλιπαρεί να τον αφήσει να της δείξει όλα τα θαύματα του κόσμου: «Πώς διασταρώνονται τα ξίφη και αλαλάζει ο νικητής. Πώς ζωγραφίζει ο Πικάσο, πώς γράφει ο Andre Breton. Πώς πάλλονται βαθειά οι κιθάρες και πώς δονούνται τα μπάντζο».
Η ζωή του Εμπειρίκου εκείνη την εποχή μοιάζει με «ουσιαστικό ρομάντζο», όπως ο ίδιος τη χαρακτηρίζει. «Γιατί; Διότι όταν υπάρχει ποίησις φαίνεται όπου και όπως γίνεται, είτε είναι σε στίχους είτε είναι σε πράξεις». Κι έτσι η αθηναϊκη ρομαντική ιστορία οδεύει προς happy end, όπως και το ειδύλλιο στην άγρια Δύση, όπου ο Buffalo Bill μαζί με τη Βεατρίκη απομακρύνονται πάνω στο άλογο, ενώ η φύση τραγουδά «Glory, glory Hallelouia».
Η σπουδαία ερωτική και ηρωική τριλογία περιλαμβάνει ακόμα τα γνωστά έργα «Αργώ ή πλους αερόστατου» και «Ζεμφύρα ή το μυστικόν της Πασιφάης», τα οποία ο Γ. Γιατρομανωλάκης θεωρει «δορυφόρους» του «Μεγάλου Ανατολικού». Η περίφημη «Αργώ» γράφτηκε μέσα στην εμφύλια διαμάχη του Δεκεμβρίου 1944, «ενώ ηκούντο νυχθημερόν πυκνοί πυροβολισμοί και οι εκρήξεις των οδομαχιών στην αιματοκυλισμένη Αθήνα», όπως σημειώνει ο συγγραφέας της. Λίγες μέρες μετά συλλαμβάνεται, χωρίς καμιά συγκεκριμένη κατηγορία (αρκούσε προφανώς το επιθετό του) από την Πολιτοφυλακή του ΕΛΑΣ και οδηγείται μαζί με άλλους στα Κρώρα Βοιωτίας, όπου αντιμετωπίζει θανάσιμους κινδύνους. Τελικά καταφέρνει να δραπετεύσει και να επιστρέψει σε κακή κατάσταση στην Αθήνα.
Και στην «Αργώ» υπάρχουν δύο παράλληλες ιστορίες. Η εορταστική ανύψωση του αεροστάτου «Αργώ» στην πρωτεύουσα της Κολομβίας, το 1906, με τους τρεις φλογερούς αεροναυτες, τον Αγγλο λόρδο Ολμπερνον, τον Γαλλο εξερευνητή Νανσί και τον Ρώσο ναυάρχο Βιερχόι (με τον οποίο ταυτίζεται ο ποιητής) και η δραματική ιστορία του ζηλότυπου καθηγητή Ντον Πέντρο Ραμίρεθ, της κόρης του και του ινδομιγή εραστή της. Η «Ζεμφύρα», πάλι, διαδραματίζεται στο Παρίσι. Παρακολουθούμε τον έρωτα ενός λιονταριού και της θηροδαμάστριάς του σε ένα τσίρκο, με το θηρίο τελικά να «δαμάζει» και να κατευθύνει την ωραία κόρη.
Ολα τα κείμενα από τα «Χαϊμαλιά του έρωτα και των αρμάτων» υποστηρίζουν την ίδια ιδεολογία: «Ο μοναδικός τρόπος για να αρθούν οι πολλές και ποικίλες αντινομίες του πολιτισμού, η μόνη οδός και η μόνη δύναμη που μπορεί να απελευθερώσει τον κόσμο (κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά) ειναι ο έρωτας, ο «»άνευ ορίων και άνευ όρων» έρωτας» υπογραμμίζει ο Γ. Γιατρομανωλάκης. Ο ίδιος εντοπίζει και τον πολιτικό χαρακτήρα τους, καθώς ακούγονται (έστω υπόκωφα και από μεγάλο βάθος) τα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα που επηρέασαν τον συγγραφέα, όπως ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, το αιματοκύλυσμα του Εμφυλίου και η ομηρία του. Ετσι λοιπόν, με τον ιδιαίτερο λόγο του Εμπειρίκου, αποτυπώνονται «οι οραματισμοί του για μιαν οικουμενική ερωτική και πολιτική απελευθέρωση».
