Ο καλλιτέχνης Γιώργος Χατζημιχάλης
Με αφορμή τη «Βάπτιση» του Πιέρο ντελα Φραντσέσκα ο γνωστός καλλιτέχνης επιχειρεί ένα ταξίδι στην ιστορία της τέχνης και στον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραμάτισε η βυζαντινή ζωγραφική στην Αναγέννηση, φωτίζοντας μια περίοδο που την έχουμε διδαχτεί με άλλο τρόπο
Της Βασιλικής Τζεβελέκου
Υπαινικτικός και ζωγραφικά απολαυστικός ο Γιώργος Χατζημιχάλης παρουσιάζει στην έκθεση–εγκατάσταση «Officinae Pictorum / c.1221-c.1445, Το Ταξίδι» τον θεωρητικό προβληματισμό του για τη δυτική εικαστική παράδοση. Η έκθεση–εγκατάσταση στον όροφο του Μεγάρου της Δούκισσας της Πλακεντίας, στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, επικεντρώνεται στη βυζαντινή τέχνη και στην επιρροή που άσκησε στη ζωγραφική με αποκορύφωμα την Αναγέννηση, αλλά και πώς την αντιμετωπίζει η ιστορία της τέχνης. Πρόκειται για ένα παλιό ζήτημα, μια καλλιτεχνική εμμονή πολλών χρόνων, με το οποίο ασχολήθηκε επισταμένως ο Γιώργος Χατζημιχάλης από τη δεκαετία του ’80. Το αποτέλεσμα ήταν η σειρά έργων «Officinae Pictorum / circa 1221» που δημιουργήθηκαν το 1984-1987 και τα περισσότερα παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην παρούσα έκθεση.
Λεπτομέρεια από το έργο «Officiane Pictorum /c. 1221 (1) (1984)
Αφετηρία είναι ο πίνακας «Η Βάπτιση» του Iταλού Πιέρο ντελα Φραντσέσκα, ένα βυζαντινό εικονογραφημένο χειρόγραφο του 11ου αιώνα και η συγκριτική μελέτη έργων με αυτό το θέμα. «Η αφορμή για τα έργα του 1985 (ένα μεγάλο δωμάτιο-εγκατάσταση βρίσκεται στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης) είναι η απεικόνιση του κατηχούμενου στον πίνακα του Φραντσέσκα το 1445, μορφή που συναντάμε και στο εικονογραφημένο κείμενο του 11ου αιώνα. Το θέμα ξεκινάει με την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 όπου ένας μεγάλος αριθμός ζωγράφων και διανοούμενων γενικώς, η ελίτ θα λέγαμε, φεύγει για την Ιταλία και πηγαίνει κατ’ αρχάς στη Βενετία και μετά στη Ρώμη. Στη Ρώμη επηρεάζει πολύ τα τοπικά εργαστήρια ζωγραφικής, μια επέμβαση πολύ σημαντική για τη διαμόρφωση της πρώιμης ιταλικής αναγέννησης. Στη “Βάπτιση” του Φραντσέσκα συναντάμε τη μορφή που γδύνεται για να πάει να βαπτιστεί. Η ίδια υπάρχει στο χειρόγραφο της Μονής του Αγίου Διονυσίου στο Αγιον Ορος, μια εικονογραφική ομοιότητα από τον 11ο στον 15ο αιώνα που κάτι μας λέει. Με αφορμή αυτή την ομοιότητα σχολιάζω την εποχή».
Γιατί τώρα μια ανασκόπηση της τέχνης για εκείνη την περίοδο; «Για να δείξουμε την Ιστορία, όχι να τη διδάξουμε. Πρόκειται για ένα κομμάτι της ιστορίας της τέχνης που στην Ελλάδα και κυρίως στην Ευρώπη δεν είναι καθόλου αυτονόητο. Ξέρουμε από τον Τζόρτζιο Βαζάρι ότι ο Τζιότο ήρθε από τη Φλωρεντία κι έφτιαξε τα πρώτα ουμανιστικά έργα, κρύβοντας ωστόσο τον ρόλο της Ρώμης».
Ζωγράφος στην «καταγωγή», ο Γιώργος Χατζημιχάλης χρησιμοποιεί όλα τα εκφραστικά μέσα και μελετάει τις ιστορικές πηγές για να ολοκληρώσει τα έργα του που εστιάζουν στη σχέση της τέχνης με τη συνείδηση και τη συλλογική μνήμη. «Θεωρώ τον εαυτό μου Ελληνα και Ευρωπαίο και κατανοώ την ιστορία της Ευρώπης ως ενιαία. Οταν σπούδαζα στο Λονδίνο ο διευθυντής του τμήματος ζωγραφικής έκανε μια διάλεξη με θέμα τη σημασία της Μονής Δαφνίου στην ιστορία της τέχνης.
»Η βυζαντινή τέχνη έχει περιόδους και έχει μεγάλη σημασία για την ιστορία της τέχνης η εποχή που συζητάμε, διότι ο ουμανισμός στη ζωγραφική, δηλαδή ένας άνθρωπος ζωγραφισμένος όχι με φόρμα αλλά όπως γδύνεται, εμφανίζεται με μεγάλη ένταση και πόθο πριν από 150 χρόνια από τον πίνακα του Τζιότο. Είμαι θαυμαστής του Τζιότο, της Αναγέννησης αλλά και πολλά δεν είναι όπως λέγονται, όπως αυτή η εικόνα που έχει αναπαραχθεί».
Ο Γιώργος Χατζημιχάλης έχει εκθέσει από την Documenta στο Κάσελ (1992) μέχρι την Μπιενάλε της Βενετίας (2005). Ωστόσο η έκθεση στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο «έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί είναι ένα έργο που ασχολείται με το Βυζάντιο, άρα ο φυσικός του χώρος είναι εδώ. Το Βυζαντινό είναι πολύ ωραίο μουσείο με απίθανους χώρους και πλατύ κοινό, ιδιαίτερα ενημερωμένο».
Ο ίδιος επισημαίνει ότι παρουσιάζει αυτό το έργο σήμερα, «γιατί το μεγάλο πρόβλημα στην Ελλάδα είναι η έλλειψη ταυτότητας. Ο μισός λαός δεν έχει ταυτότητα, δεν ξέρει ποιος είναι, γιατί δεν έχει ιστορική μνήμη. Εχουμε διάφορες “επιθέσεις”, πόσο σπουδαίοι ήταν οι πρόγονοι, πόσο σπουδαίο είναι το Βυζάντιο, αλλά δεν έχουμε ιστορική μνήμη».
Πώς βλέπει την πολιτική κατάσταση της χώρας; «Δεν θα μπορούσε να είναι χειρότερη. Υπήρξαν πολλά γεγονότα τον τελευταίο καιρό και η Ευρώπη αποκρυσταλλώθηκε στο ευρώ και την Ευρωπαϊκή Ενωση. Αλλά Ευρώπη δεν είναι μόνον αυτό, είναι ένας τεράστιος χώρος με πολιτισμό και ιστορία. Μερικοί Ευρωπαίοι θέλουν να το ξεχάσουν. Γι’ αυτό και σ’ έναν χάρτη που κυκλοφόρησε πριν από μερικά χρόνια η Ελλάδα ήταν έξω κι έγινε σάλος. Αυτός είναι ένας ευρωπαϊκός συντηρητισμός που πιάνει πολλά στοιχεία. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, έχουμε χαοτικές διαφορές μεταξύ Βορρά και Νότου, ωστόσο η εσωτερική συνείδηση είναι πολύ σημαντικό στοιχείο. Την ημέρα που γιορτάζουν το τέλος του Α′ Παγκοσμίου Πολέμου βάζουν μια παπαρούνα στο πέτο τους για να θυμούνται τους νεκρούς τους. Εδώ δεν ξέρουμε καλά καλά ότι έγινε Α′ Παγκόσμιος Πόλεμος κι όταν έκανα το έργο για τον λιμό της Αθήνας όπου έχασε τη ζωή του το 5% του πληθυσμού κάποιοι είπαν ότι λέμε αρλούμπες. Κι αυτό είναι το πρόβλημα. Αν κάποιος δεν έχει ιστορική μνήμη δεν μπορεί να προχωρήσει».
Στην έκθεση παρουσιάζονται ζωγραφικοί πίνακες, δύο αναδιπλούμενα βιβλία με εικόνες, ένα κείμενο που έγραψε ομάδα που διατηρεί την ανωνυμία της, μια εγκατάσταση, ένα ζωγραφισμένο κουτί και άλλα.
*ΙNFO: Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Βασ. Σοφίας 22. Διάρκεια έως 6 Ιουλίου
