Της Βασιλικής Τζεβελέκου
Πόσες φορές έχουμε δει οικογένεια ή παρέα Ρομά σε μουσείο; Σπάνια, φυσικά. Οι Ελληνες Ρομά δεν έχουν την ίδια πρόσβαση στα κοινά, από την εκπαίδευση έως τον πολιτισμό.
Και να που το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο συμμετέχει στη δράση «Με τους Ρομά στο Μουσείο», συνεχίζοντας στον δρόμο που άνοιξε ο οραματιστής διευθυντής του Δημήτρης Κωνστάντιος, να είναι δηλαδή εξωστρεφές και ανοιχτό σε όλους. Συγχρηματοδοτούμενη από την Ε.Ε. (πρόγραμμα PROGRESS), η δράση απαιτεί την ενεργό συμμετοχή των Ρομά, ξεκινώντας από τα παιδιά που παίρνουν μέρος σε εκπαιδευτικά προγράμματα, τους νέους που επιμορφώνονται σε διαπολιτιστικά θέματα και συνολικότερα την εμπλοκή των κοινοτήτων σε γυρίσματα ειδικών ταινιών. Στόχος της δράσης «να προωθήσει την κοινωνική πρόσβαση Ρομά πληθυσμών στην πολιτιστική κληρονομιά, να τονώσει την ιστορική τους αυτογνωσία, να γνωστοποιήσει σε ευρύτερα στρώματα της κοινωνίας χαρακτηριστικά της κοινότητας των Ελλήνων Ρομά που ανατρέπουν στερεότυπες αντιλήψεις».
Είναι, δηλαδή, μια ευκαιρία για αλληλογνωριμία αλλά και αναφορά σε αληθινά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κοινότητες και μας βολεύει να γλιστρούν κάτω από «στερεότυπες αντιλήψεις», σύμφωνα με τις οποίες οι Ρομά ζουν χαλαροί χωρίς έγνοιες, με πολλά παιδιά και συχνά με παραβατικές πράξεις. Η δική τους ιστορική μνήμη, η αγωνία μπροστά στην ανεργία, η διεκδίκηση δικαιωμάτων ή ο τρόμος της μπουλντόζας είναι, όμως, οι πτυχές που φωτίζουν οι τέσσερις ταινίες–ντοκιμαντέρ που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος.
Η πρώτη προβολή δύο εξ αυτών διοργανώνεται απόψε (στις 18.00) στη με ελεύθερη είσοδο εκδήλωση «Με τους Ρομά στο Μουσείο». Θα προβληθούν οι ταινίες που γυρίστηκαν, σε σύμπραξη με το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, «Οδός Ιριδος» της Μύρνας Τσάπα, «Μικρές ιστορίες Ρομά» του Σταύρου Ψυλλάκη και τρέιλερ ταινιών του Νίκου Αναγνωστόπουλου και της Μαρίνας Δανέζη. Το συγκρότημα «Sam Roma» («Είμαστε Ρομά») θα παίξει παραδοσιακή μουσική και θα ανεβάσει την αδρεναλίνη.
Οι σκηνοθέτες είχαν στη διάθεσή τους λίγους μήνες, 7.000 ευρώ και τη δυνατότητα να επιλέξουν οι ίδιοι το θέμα τους. Η «Οδός Ιριδος» της Μύρνας Τσάπα πήρε τον τίτλο της από την οδό που βρίσκεται το σπίτι των ηρώων της, στον καταυλισμό Χαλανδρίου, όπου ζουν περισσότερες από 70 οικογένειες και, όπως είναι γνωστό, θα εκκενωθεί και θα μεταφερθεί στο όρος Πατέρας.
«Πηγαινοερχόμουν στον καταυλισμό 3 μήνες, από τον Δεκέμβριο έως τον Μάρτιο», εξηγεί η σκηνοθέτις. «Ο αφηγηματικός ιστός της ταινίας είναι η μετακίνηση του καταυλισμού. Ηταν προγραμματισμένη για τις 25 Φεβρουαρίου και αναβλήθηκε για τις 17 Ιουνίου. “Κάθε φορά ξυπνάω με την ανησυχία ότι θα έρθουν οι μπουλντόζες να μας γκρεμίσουν”, μου λέει ένας από τους ήρωες που παρακολουθώ. Η πρόθεσή μου ήταν να καταρρίψω τα στερεότυπα που έχουμε στο μυαλό μας για τους Τσιγγάνους και τον τρόπο ζωής τους. Αν δεν τα καταρρίψουμε, δεν θα φανούν τα προβλήματα που υπάρχουν. Το ένιωσα ακόμα κι εγώ η ίδια και θέλησα να το σπάσω. Δείχνω, λοιπόν, αυτό που είδα».
Στο ντοκιμαντέρ της έχει καταγραφεί η πρώτη πορεία των Ρομά από όλη την Ελλάδα τον περασμένο Φεβρουάριο στην Αθήνα, με κύριο αίτημα «τη νομιμοποίηση των επαγγελμάτων τους, χωρίς το βάρος του ΤΕΒΕ και του τιμολογίου», αλλά και «μια συζήτηση με στοιχεία ιστορικότητας με τον Κώστα Παϊτέρη σε μια επίσκεψή του στον καταυλισμό». Η Μύρνα Τσάπα δεν είχε πρόβλημα να την αποδεχτούν. «Είναι πολύ ανοιχτοί, είναι συνηθισμένοι στις κάμερες. Οσο ήμουν εκεί ήρθαν δύο κανάλια του εξωτερικού, που καλύπτουν το θέμα της μετακίνησης…».
Ο Σταύρος Ψυλλάκης κατευθύνθηκε στο Ζεφύρι για το ντοκιμαντέρ «Μικρές ιστορίες Ρομά». «Με ενδιέφερε από την αρχή να μη δείξω μια ιστορία με καταυλισμούς και εικόνες γραφικές ή εικόνες που αναφέρονται σε εγκληματικότητα και παραβατικότητα. Η ταινία μου δεν κάνει διδαχή. Ηθελα να σκιαγραφήσω πρόσωπα μεμονωμένα. Αυτά να πάρει μαζί του ο θεατής, και μέσα από αυτά να δημιουργήσει μια διαφορετική εικόνα από την κυρίαρχη για τους Ρομά», λέει. Με αυτή την πρόθεση ξεκίνησε τις επαφές και την έρευνα στο Ζεφύρι. «Η περιοχή δεν έχει τη συνηθισμένη εικόνα καταυλισμού. Πρόκειται για αστικό περιβάλλον, οι άνθρωποι ζουν σε σπίτια, άλλα καλύτερα κι άλλα λιγότερο, ανάλογα με τη δυνατότητα του καθένα. Από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν είναι η οικονομική δυσκολία και η ανεργία. Μονίμως ζητούσαν δουλειά».
Η επαφή του ωστόσο με τους Ρομά του Ζεφυρίου δεν υπήρξε εύκολη υπόθεση. «Είναι βεβαρημένο τοπίο. Εχουν περάσει πολλοί κι έχουν υποσχεθεί πολλά. Εχουν διασυρθεί κι από τα κανάλια. Δεν αντιμετωπίσαμε το καλύτερο κλίμα. Το Ζεφύρι είναι δύσκολα προσβάσιμος χώρος. Θέλω να ελπίζω ότι η τελική αίσθηση της ταινίας είναι οι άνθρωποι με τις φιλοδοξίες, τα όνειρα, τις απογοητεύσεις, τις ματαιώσεις, όπως ο καθένας μας. Απλά κουβαλάνε τη βαριά ιστορία της καταγωγής τους και ότι για χρόνια είναι στο περιθώριο των κοινωνικών εξελίξεων».
