Της Εφης Μαρίνου
Γιάννης Καλαβριανός
Υπήρξε ο καλύτερος δάσκαλος της Γαλλίας στις αρχές του Μεσαίωνα, θεολόγος, φιλόσοφος – κάποιοι τον θεωρούν πρόδρομο του Καντ. Μια μαθήτριά του θα αλλάξει για πάντα τη ζωή του. Ο γάμος τους, μυστικός, τους μετατρέπει στο πιο διάσημο και πιο μισητό ζευγάρι της Γαλλίας. Το μίσος των άλλων θα τους χωρίσει, θα τους ρίξει σαν κατάδικους σε χωριστά μοναστήρια. Μέχρι τον θάνατό τους, μέχρι να ξανασυναντηθούν στον ίδιο τάφο, στο νεκροταφείο του Père Lachaise, που έμελλε να γίνει προσκύνημα των απανταχού ερωτευμένων.
Η ιστορία του «Αβελάρδου και της Ελοΐζας» γίνεται παράσταση στο Φεστιβάλ Αθηνών από τον Γιάννη Καλαβριανό και παρουσιάζεται στις 1 και 2 Ιουνίου στην Πειραιώς 260.
Ο έρωτας του Πέτρου Αβελάρδου και της Ελοΐζα μοιάζει με ερωτικό θρίλερ. Εκείνος, ευγενούς καταγωγής, από μικρός ασχολήθηκε με τη φιλοσοφία, ανταλλάσσοντας μάλιστα απόψεις με μεγάλους διανοούμενους της εποχής, τους οποίους συναντούσε ταξιδεύοντας σε όλη τη Γαλλία, γι' αυτό και του είχε δοθεί ο τίτλος του Περιπατητή. Ξαφνικά, στα 40 του χρόνια, η ήρεμη ζωή του, αφιερωμένη στη γνώση, διασαλεύεται. Το 1118 ο γέροντας εφημέριος Φιλμπέρ του πηγαίνει τη 15χρονη ανιψιά του Ελοΐζα για να αναλάβει τη μόρφωσή της. Ο έρωτας είναι ορμητικός και αμοιβαίος. Εκείνη μένει έγκυος και γεννά κρυφά στη Βρετάνη ένα αγόρι, τον Αστρολάβο.
Ελένη Κοκκίδου, Γιώργος Γλάστρας, Χριστίνα Μαξούρη
Ο Αβελάρδος προσπαθεί να αποκαταστήσει την τιμή της. Παντρεύονται κρυφά αλλά ο Φιλμπέρ, έξαλλος από τις εξελίξεις, απαιτεί να δημοσιοποιηθεί το γεγονός με στόχο να εκθέσει τον Αβελάρδο. Η Ελοΐζα, φοβούμενη τον διασυρμό, κλείνεται στο μοναστήρι. Ο ηγούμενος θείος της αποφασίζει να δράσει – και όχι χριστιανικά. Εξαγοράζει τον υπηρέτη του Αβελάρδου, ο οποίος εισβάλλει στο σπίτι και του ακρωτηριάζει τα γεννητικά όργανα διαπομπεύοντάς τον μπροστά σε συγκεντρωμένο πλήθος. Ο Αβελάρδος κλείνεται κι αυτός στο μοναστήρι του Σεν Ντενί.
Η δίψα του για μελέτη και διδασκαλία επιστρέφουν. Γράφει την πρώτη του γραμματεία περί θεολογίας δημιουργώντας αντιπάλους και εχθρούς στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Η θέση του, μάλιστα, ότι δεν υπάρχει προπατορικό αμάρτημα πολλαπλασιάζει την ένταση των διώξεων. Ο Βερνάρδος του Κλερβό, μετέπειτα άγιος Βερνάρδος, τον διασύρει μέχρι να πετύχει να καταδικαστεί ως επικίνδυνος αιρετικός στη σύνοδο της Σουασόν. Τα βιβλία του ρίχνονται στην πυρά, στην πλατεία του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη.
Υστατο καταφύγιο του Αβελάρδου είναι το μοναστήρι του Κλινί. Εκεί γράφει το έργο του «Διάλογος ανάμεσα σ’ έναν φιλόσοφο (ειδωλολάτρη), έναν εβραίο και έναν χριστιανό», στο οποίο αποτυπώνεται η κοινή συνθήκη που χαρακτηρίζει τις τρεις θρησκείες οι οποίες, κατά τον Αβελάρδο, απηχούσαν το μεγαλείο της ανθρώπινης σκέψης και την αναγνώριση κάθε ανθρώπου ως υιού του Θεού. Στο μοναστήρι του Κλινί πεθαίνει τον Απρίλιο του 1142. Η Ελοΐζα θα ταφεί δίπλα του, όπως είχε ζητήσει.
Ο Γιάννης Καλαβριανός λέει ότι οι ιδέες στο θέατρο έρχονται εκεί που δεν τις περιμένεις.
«Η συγκεκριμένη παράσταση προέκυψε όταν σε μια βόλτα μου στο νεκροταφείο του Père Lachaise στο Παρίσι είδα από μακριά έναν τάφο σαν μικρό γοτθικό ναό, γεμάτο με λουλούδια και γράμματα. Ηταν ο κοινός τάφος του Αβελάρδου και της Ελοΐζας, τα ονόματα των οποίων δεν μου έλεγαν απολύτως τίποτε. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα άρχισα να διαβάζω για εκείνους και παρασύρθηκα από τη ζωή και την ιστορία τους».
• Μια ιστορία αγάπης, ένας παράφορος έρωτας, μια φρικιαστική πράξη εκδίκησης -ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων εκείνου- η Εκκλησία σε όλη της τη «μεγαλοπρέπεια». Πώς όλα αυτά μεταφέρονται στη σκηνή;
«Το κείμενο της παράστασης διατρέχει περίπου 40 χρόνια της ιστορίας, ξεκινώντας από την πρώτη γνωριμία τους μέχρι και τον θάνατο της Ελοΐζας. Οι τρεις ηθοποιοί, μαζί με τον Χορό των 13 ερασιτεχνών, φέρνουν μπροστά μας όλα τα πρόσωπα που διαδραμάτισαν ρόλο στην ιστορία, χωρίς τη ρεαλιστική απεικόνιση των γεγονότων. Ο σκηνικός χρόνος εμπλέκει το παρόν με το παρελθόν, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι μια αναπαράσταση της μεσαιωνικής εποχής. Ολη η ιστορία διαδραματίζεται σ' έναν χώρο γεμάτο στοιχισμένους πάγκους, σαν να βλέπαμε μια εκκλησία από την πλαϊνή της πόρτα. Χρησιμοποιούμε το κτίριο Δ της Πειραιώς γυμνό και περιστοιχισμένο από τα παράθυρά του. Με προβολές σε όλο το πλάτος της σκηνής, ο εξωτερικός χώρος έρχεται μέσα και σχολιάζει τη δράση, ενώ αντίστροφα η μουσική μάς βγάζει έξω σε ένα σύμπαν γεμάτο κραυγές και αναστεναγμούς».
• Η παράσταση εστιάζει κυρίως στη σχέση του Αβελάρδου με τη μαθήτριά του Ελοΐζα; Ή και στη σημαντική φιλοσοφία του Αβελάρδου;
«Βασικό άξονα της παράστασης αποτελεί η ερωτική τους ιστορία, η οποία γεννιέται και εξελίσσεται, έχοντας συνεχώς στο φόντο τις ιδέες του Αβελάρδου, αλλά και τον πόλεμο που αυτές προκάλεσαν, με βασικούς αντιπάλους τους πρώην δασκάλους του».
• Δάσκαλος με μαθήτρια στις αρχές του Μεσαίωνα. Αλλά και σήμερα ακόμα, μήπως αυτός ο έρωτας θα συνιστούσε «ανάρμοστη σχέση», «σεξουαλική παρενόχληση ανήλικης»;
«Εφόσον πρόκειται για μια συναινετική σχέση, δεν μπορεί να συνιστά παρενόχληση. Ο όρος «ανάρμοστος» ενέχει τόσες πολλές ερμηνείες, μια και το «αρμόζον» δεν μπορεί να είναι κοινός τόπος. Μετά το σκάνδαλο του Μπιλ Κλίντον και της Μόνικα Λουίνσκι, όπου πρωτοχρησιμοποιήθηκε τόσο μαζικά ο όρος «ανάρμοστη σχέση», ανάλογες κατηγοριοποιήσεις μόνο να γαργαλήσουν μπορούν τα κουτσομπολίστικα ένστικτά μας. Γνωρίζω δύο περιπτώσεις ανάλογων σχέσεων δασκάλων με μαθήτριες, που έμειναν για μια ζωή μαζί. Αρα μάλλον ήταν μια πολύ αρμόζουσα σχέση».
• Πώς μοιράζονται οι ρόλοι και πώς συμμετέχουν οι ερασιτέχνες ηθοποιοί;
«Στην παράσταση συμμετέχουν τρεις εξαιρετικοί ηθοποιοί, η Ελένη Κοκκίδου, ο Γιώργος Γλάστρας και η Χριστίνα Μαξούρη και η θεατρική ομάδα των εργαζομένων ΑΤΕ-Πειραιώς, που αποτελείται από 13 καταπληκτικούς ερασιτέχνες. Η Ελένη Κοκκίδου είναι ο βασικός αφηγητής της ιστορίας, ένα ποιητικό ον που, έχοντας πληγωθεί από τον έρωτα, προσπαθεί να ξαναβρεί τη γαλήνη του. Το ζευγάρι της ιστορίας μεταφέρεται από τον Γιώργο Γλάστρα και τη Χριστίνα Μαξούρη, ενώ οι 13 ερασιτέχνες ηθοποιοί προσωποποιούν όλους εκείνους τους καθημερινούς ανθρώπους που συναντήθηκαν μαζί τους και στάθηκαν σαν τείχος ηθικής εναντίον τους. Είναι με κάποιον τρόπο ένας Χορός, η αυστηρή και ανάλγητη γνώμη των καθημερινών ανθρώπων που μπορεί να γίνει φρικιαστική».
• Προηγήθηκαν δύο παραστάσεις –«Παραλογές» και «Γιοι και κόρες»– ιδιαίτερης δραματουργίας και ύφους. Αυτός ο τρόπος δουλειάς επηρέασε και τις πρόβες στο «Αβελάρδος και Ελοΐζα»;
«Και σε αυτή την παράσταση προσπαθούμε να εμβαθύνουμε στη σκηνική γλώσσα που πρωτοπαρουσιάσαμε στις «Παραλογές». Η αφήγηση και η δράση εμπλέκονται συνεχώς, η ιστορία προχωρά με άλματα έχοντας έναν σχεδόν κινηματογραφικό τρόπο δομής και οι ηθοποιοί καλούνται χωρίς τις γέφυρες και τη συνέπεια του ρόλου, που συναντούμε στο «ψυχολογικό θέατρο», να μεταβούν ακαριαία από την απλή μετωπική αφήγηση της ιστορίας σε μια ενδιάμεση κατάσταση, όπου παίζουν αφηγούμενοι. Βασικός κίνδυνος αυτών των μετατοπίσεων, που πρέπει να αποφεύγουν συνεχώς, είναι η αντανακλαστική μεγέθυνση του εκφραζόμενου συναισθήματος και η ακούσια ροπή προς το μελόδραμα. Είναι πολύ δύσκολο να γλιστράς από τη μια σκηνή στην άλλη, όσο σύντομες και αν είναι, χωρίς να υπερπαίζεις, προσπαθώντας να μεταφερθείς εκβιαστικά στην αντίστοιχη συνθήκη. Οσο πιο μαλακά γίνονται τα πράγματα -άρα με μεγάλη τεχνική ακρίβεια- τόσο πιο επιρρεπής είναι ο θεατής στον αιφνιδιασμό και την παραγωγή αληθινού συναισθήματος. Το έχω δει να συμβαίνει και στις «Παραλογές» και στο «Γιοι και κόρες» και ελπίζω να τα καταφέρουμε και εδώ».
• Στη σημερινή αντιερωτική εποχή, ο απόλυτος έρωτας του Αβελάρδου και της Ελοΐζα δεν φαντάζει πολύ μακρινός;
«Η εποχή μας είναι υστερική. Ο ερωτισμός δεν μπορεί να είναι διάχυτος και να χαρακτηρίζει εποχές, γιατί τότε θα ζούσαμε σε πίνακα του Λοτρέκ. Οι «ερωτικές δεκαετίες, τα ερωτικά νησιά και οι ερωτικές πόλεις» υπάρχουν μόνο στα λογοτεχνικά περιοδικά και τους τουριστικούς οδηγούς. Ο άνθρωπος δεν θα πάψει ποτέ να αναζητά τον έρωτα, να εκφράζει τον ερωτισμό του, να τσακίζεται και να προχωρά, σε κάθε μέρος και εποχή».
*info: 1 και 2 Ιουνίου, 9 μ.μ., Φεστιβάλ Αθηνών -Πειραιώς 260 Ταύρος, Κτίριο Δ. «Αβελάρδος και Ελοΐζα» από την Eταιρεία Θεάτρου Sforaris. Ιδέα – Κείμενο – Σκηνοθεσία: Γιάννης Καλαβριανός. Σκηνικά: Εύα Μανιδάκη. Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη. Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης. Εικονικό περιβάλλον, video mapping: Στάθης Μήτσιος. Μουσική: Αγγελος Τριανταφύλλου. Χορογραφίες: Χρήστος Παπαδόπουλος. Ερμηνεύουν: Γιώργος Γλάστρας, Ελένη Κοκκίδου, Χριστίνα Μαξούρη και η θεατρική ομάδα του ΠΟΚΕΑΤΕΠ. Τιμές εισιτηρίων: 20€ – Φοιτητικό: 10 € – Μειωμένο: 15 € – Κάρτα ανεργίας: 5 € – ΑμεΑ: 5 €
