Της Βασιλικής Γραμματικογιάννη

Οι αρχιτέκτονες έχουν έναν λόγο παραπάνω από όλους εμάς τους υπόλοιπους να στρέφουν όλο λαχτάρα το βλέμμα τους στη Βενετία. Λέγεται Biennale Αρχιτεκτονικής και αποτελεί το σημείο τομής τού σήμερα με το αύριο. Είναι ο τόπος όπου οι δημιουργικές ιδέες της επόμενης μέρας παίρνουν για πρώτη φορά μορφή –ικανή για να συστηθούν στο ειδικευμένο μα και το ευρύτερο κοινό–, ζυμώνονται, διαλέγονται –ή κονταροχτυπιούνται- μεταξύ τους.

Ανάμεσα στους συμμετέχοντες της φετινής 14ης Biennale, που ανοίγει τις πύλες της στις 7 Ιουνίου, και οι «ΜΟΒ αρχιτέκτονες» Βασίλης Μπασκόζος και Δαρεία Τσαγκαράκη, οι οποίοι αυτές τις ημέρες ετοιμάζονται για το ταξίδι τους στη Βενετία και το Palazzo Bembo όπου θα παρουσιάσουν την εγκατάστασή τους με τίτλο «Boundaries» (Ορια).

Ο τίτλος της έκθεσης «Time-Space-Existence» (Χρόνος-Χώρος-Υπαρξη) ορίζει από μια άποψη τον διττό της χαρακτήρα. Τη λεπτή –και όχι πάντοτε ευδιάκριτη– διαχωριστική γραμμή μεταξύ της «καθαρόαιμης» τέχνης και της αρχιτεκτονικής, που ως συστατικό κάθε λογής κατασκευών επηρεάζει την ποιότητα ζωής και την καθημερινότητά μας – αφήνοντας ενίοτε ακόμη και το σημάδι της στην Ιστορία. Οι διαφορετικές μάλιστα πλευρές της αρχιτεκτονικής ως κατασκευής αλλά και ως τέχνης αναδεικνύονται στοχευμένα από τον επιμελητή της έκθεσης Rene Rietmeyer καθιστώντας το όλο project εξαιρετικά ενδιαφέρον αλλά και ιντριγκαδόρικο για όλους – και τους μυημένους ακόμη περισσότερο.

Οι αρχιτεκτονικές κατασκευές επηρεάζουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον περίγυρο και την ύπαρξή μας, τον χρόνο και τον χώρο. Και η όποια απόφαση ένας αρχιτέκτονας παίρνει για μια κατασκευή, προκειμένου να παντρέψει το λειτουργικό με το αισθητικό, είναι στην πραγματικότητα η απάντηση σε ερωτήματα που αφορούν έννοιες όπως αυτές. Στο πώς η κατασκευή θα επηρεάσει τους ανθρώπους που ζουν σ’ αυτή και γύρω από αυτή, τι αντίκτυπο θα έχει στο φυσικό περιβάλλον, τι θα κρατήσει από το χτες και τι θα δανειστεί από το αύριο.

Οι «ΜΟΒ Αρχιτέκτονες» με την εγκατάσταση που φέρει τον τίτλο «Boundaries» πραγματεύονται την έννοια του Ορίου, που μοιάζει έντονα να απασχολεί τη σύγχρονη αρχιτεκτονική. «Τα όρια καθορίζουν χώρους ή περιοχές, διαχωρίζουν ή διαβαθμίζουν το ιδιωτικό από το δημόσιο, την αρχή και το τέλος μιας λειτουργίας», θα πει ο Βασίλης Μπασκόζος. «Σε γενικές γραμμές περικλείουν το ασφαλές, το προσωπικό, το προβλέψιμο. Μπορεί επίσης να προτείνουν έναν συγκεκριμένο τρόπο να βλέπει κανείς τα πράγματα, όπως ένα καδράρισμα της θέας, μια φυγή. Μπορεί να θέτουν φραγμούς και να αποκλείουν την είσοδο ή να αφήνουν διόδους επικοινωνίας. Τα όρια στην αρχιτεκτονική μπορεί να είναι φυσικά, όπως εκείνα που προκύπτουν από γειτνιάσεις με στοιχεία του τοπίου, ή μπορεί να είναι κατασκευές περισσότερο ή λιγότερο συμπαγείς, διαφανείς ή αδιαφανείς. Ακόμα πιο αφαιρετικά τα όρια μπορεί να είναι σημάνσεις, ενδείξεις, ίχνη στον χώρο και στον χρόνο, εννοούμενα ή υπονοούμενα».

Είναι βέβαιο πως δεν χρειάζεται να είναι κανείς… αρχιτέκτονας για να καταλάβει πως η σαφήνεια που παλιότερα χαρακτήριζε τα όρια εξέλιπε. Το ότι το δημόσιο πλέον μπλέκεται με το ιδιωτικό, το εσωτερικό με το εξωτερικό, το δυνητικό –ή το επιθυμητό– με το πραγματικό. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης οι παραδοσιακοί τρόποι επικοινωνίας μέσα στην πόλη που βασίζονταν στον χώρο, π.χ. η γειτονιά και το πάρκο, ανατρέπονται και ο ρόλος του δημόσιου χώρου ως χώρου επικοινωνίας εξασθενεί και αντικαθίσταται με νέες μορφές, όπως το Διαδίκτυο. Αυτές τις νέες μορφές στο όριο του χώρου αναζητεί και συζητεί η σύγχρονη αρχιτεκτονική. Για την οποία το όριο δεν αντιμετωπίζεται κατ’ ανάγκην περιοριστικά ως αρχή και τέλος. Διαρρηγνύεται. Συχνά για να επεκταθεί. Κάποιος μπορεί να είναι σωματικά μόνος, αλλά μέσω του Διαδικτύου να βρίσκεται σε επαφή με δεκάδες άλλους. Με αυτή την έννοια το όριο καταλήγει να μοιάζει με μεταβατική περιοχή, με κατώφλι απελευθέρωσης. Κι αυτή του η διάσταση δεν μπορεί να απουσιάζει από τον χώρο όπου ζούμε, εκφραζόμαστε και ονειρευόμαστε.

Αν οι σχεδιαστές του κόσμου στον οποίο ζούμε και των κατασκευών που τον ορίζουν –τι άλλο είναι στην ουσία οι αρχιτέκτονες;– δεν προβληματιστούν και δεν διαλογιστούν πάνω σε ζητήματα όπως το παραπάνω, ποιος θα το κάνει;