Της Στελλίνας Μαργαριτίδου
Θέλουν κι οι δυο τους να δείξουν στα θηλυκά που τους παρακολουθούν με ενδιαφέρον ποιος είναι ο ισχυρότερος! Μυρίζουν ο ένας τον άλλον, κοιτάζονται προκλητικά, πλησιάζουν απειλητικά κοντά. Η μάχη σώμα με σώμα ξεκινά ξαφνικά, με καθένα από τα δύο ενήλικα αρσενικά να προσπαθούν να αποκτήσουν από την αρχή της το πλεονέκτημα. Ο ήχος που βγαίνει από τα κεφάλια τους καθώς συγκρούονται με ορμή κάνει τα μικρότερα ζώα να τρέμουν από τον φόβο τους…
Λίγη ώρα μετά τα πάντα έχουν κριθεί. Ο ηττημένος αρσενικός έχει χάσει τον έναν του χαυλιόδοντα επάνω στη μάχη και αποχωρεί, αφήνοντας το κοπάδι των θηλυκών στον αντίπαλό του. Στο υπόλοιπο της ζωής του θα χρειαστεί να ξύνει με τον κουτσουρεμένο του χαυλιόδοντα τους κορμούς των δέντρων για να συλλέξει την τροφή του…
Δεν πρόκειται για σκηνή από κάποια αφρικανική σαβάνα τού σήμερα. Αλλά για μια –μυθιστορηματικά έστω αποδομένη- εικόνα τού τι η επιστημονική σκαπάνη αποδεικνύει ότι συνέβαινε πριν από μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια σε μια πεδιάδα της δυτικής Μακεδονίας. Η ειρωνεία μάλιστα της ιστορίας είναι πως εκείνος του οποίου η μνήμη επιβίωσε στο πέρασμα των αιώνων δεν ήταν ο υπερήφανος νικητής της μάχης αλλά ο ηττημένος της!
Το απολίθωμα του οποίου -που εντοπίστηκε στο Καλονέρι το 2006- και την ιστορία του έχει αποτυπώσει σε τοιχογραφία που εκτίθεται στο Τραμπάντζειο Γυμνάσιο Σιάτιστας ο Ολλανδός καλλιτέχνης Ρέμι Μπάκερ σε συνεργασία με τον Ντικ Μολ και την αναπληρώτρια καθηγήτρια Παλαιοντολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Ευαγγελία Τσουκαλά, ξεναγό μας σε ένα συναρπαστικό ταξίδι στο απώτατο χθες.
Αφορμή για το εναλλακτικό αυτό ταξίδι αποτέλεσε το 6ο Διεθνές Συνέδριο για τα Μαμούθ που έγινε πρόσφατα στα Γρεβενά με τη συμμετοχή 200 παλαιοντολόγων απ' όλο τον κόσμο. «Ηρθαν ώς και επιστήμονες από την Ταϊλάνδη για να δουν από κοντά τον μοναδικό τεγόδοντο της Ευρώπης» σημειώνει η Ευαγγελία Τσουκαλά, πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής του Συνεδρίου και άνθρωπος που έχει συνδέσει τη ζωή του με την παλαιοντολογική έρευνα στην Ελλάδα.
Οι πρώτες παλαιοντολογικές ανασκαφές που η ίδια οργάνωσε στην περιοχή των Γρεβενών ξεκίνησαν πριν από είκοσι δύο χρόνια, το 1992, και από το 1997 έως σήμερα συνεχίζονται δίχως διακοπές στη Μηλιά και τον Αγιο Γεώργιο Γρεβενών από μια ενθουσιώδη ομάδα επιστημόνων και φοιτητών.
Αποτέλεσμα των ανασκαφών στη θέση Αμπέλια ήταν η ανεύρεση απολιθωμένων οστών ελέφαντα 200.000 ετών. Τον Ιούλιο του 1997 στη Μηλιά η ομάδα ανακάλυψε τους μακρύτερους σε ολόκληρο τον κόσμο χαυλιόδοντες πλειοκαινικού προβοσκιδωτού, μήκους 4,39 μέτρων, ενώ ακόμη πιο εντυπωσιακή ήταν η ανακάλυψή τους δέκα χρόνια αργότερα στην ίδια περιοχή. Οι χαυλιόδοντες του γίγαντα μαστόδοντα που εντοπίστηκαν φτάνουν σε μήκος τα 5,02 μέτρα, είναι οι μεγαλύτεροι που έχουν ώς τώρα βρεθεί και θεωρούνται παγκόσμιο υλικό αναφοράς – η ανακάλυψή τους μάλιστα οδήγησε στην απονομή του Βραβείου Γκίνες το 2009. Με βάση το μέγεθός τους υπολογίζεται πως το μαμούθ είχε περί τα 3,5 μέτρα ύψος και 8,5 μήκος!
Το 1998 η –ανακηρυχθείσα επίτιμη δημότης Γρεβενών- Ευαγγελία Τσουκαλά οργάνωσε στη Μηλιά Γρεβενών την πρώτη Παλαιοντολογική Εκθεση, η οποία στα χρόνια που ακολούθησαν εξελίχθηκε σε Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Τα απολιθώματα του γίγαντα ελέφαντα και των άλλων ζώων, που εκτίθενται σε αυτό, διηγούνται στον επισκέπτη την ιστορία και την εικόνα των Γρεβενών, όπως ξεκινά πριν από εκατομμύρια χρόνια, παρουσιάζοντας τη βιολογική ανάπτυξη των εξαφανισμένων ζώων, το παλαιοπεριβάλλον, στο οποίο ζούσαν, καθώς τις κλιματικές και περιβαλλοντικές αλλαγές που οδήγησαν τα προϊστορικά ζώα στην εξαφάνιση. «Η Παλαιοντολογία σε κάνει να γίνεσαι απλός και ταπεινός», θα πει η ίδια. «Ανάμεσα στ’ άλλα δείχνει πως επί της ουσίας θέλουμε τόσο λίγα για να ζήσουμε κι είναι τόσο ταπεινή η καταγωγή μας».
Παλαιοντολογικά ίχνη σε όλη τη χώρα
Από το σπήλαιο της Μαρώνειας, ένα μοναδικό στο είδος του καταφύγιο της νυχτερίδας των σπηλαίων και συνάμα παρατηρητήριο των ιδιαίτερων ειδών ζωής που βρίσκονται στην κοιλιά της γης, μέχρι τις παράξενες βραχογραφίες των ανθρώπων με τα μακριά χέρια στο Φυσιογραφικό Λαογραφικό Μουσείο στα Λουτρά Πόζαρ. Από τις αρκούδες και τις ύαινες των σπηλαίων, τους βίσονες, το αγκυλοθήριο, τα μαμούθ και τα υπόλοιπα παράξενα προβοσκιδωτά της δυτικής Μακεδονίας ώς τον ηλικίας έξι εκατομμυρίων ετών Mesopithikus Pentelicus -που βρέθηκε στο Πικέρμι Αττικής και θεωρείται σημαντικός κρίκος της εξέλιξης του ανθρώπου και ταυτόχρονα επιβεβαίωση της θεωρίας του Δαρβίνου- και τους άγνωστους στους περισσότερους ελέφαντες-νάνους που έχουν ανακαλυφθεί στο σπήλαιο Χαρκαδιό της Τήλου, η Ελλάδα μοιάζει σπαρμένη με μοναδικά στον κόσμο, εξαιρετικά σημαντικά -και ίσως λίγο μυστηριώδη- παλαιοντολογικά ευρήματα. Ενα πραγματικό Τζουράσικ Παρκ, που ξεπερνά το Χόλιγουντ και τη φαντασία ακόμα και του Στίβεν Σπίλμπεργκ.
Πού υπάρχουν όλα αυτά; Στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Μηλιάς που και προηγουμένως αναφέραμε, στο δημοτικό κτίριο Λαδά στα Γρεβενά, στο Λαογραφικό Μουσείο της Αλμωπίας -όπου φιλοξενούνται ο σκελετός ενός αρχαϊκού προγόνου του ανθρώπου και αποτυπώσεις μυστηριωδών βραχογραφιών-, στο μικρό μουσείο του Σιδηροκάστρου Σερρών, όπου το 2003 ανακαλύφθηκε το καλύτερα διατηρημένο στον κόσμο κρανίο του αγκυλοθήριου, ενός γιγαντιαίου φυτοφάγου θηλαστικού που έζησε 7 εκατομμύρια χρόνια πριν από εμάς, στο Μουσείο του Ζαγκλιβερίου, στη Βίτσα Ζαγορίου και στο Σπήλαιο του Ωραιοκάστρου. Σε διάσπαρτες σε όλη την Ελλάδα μικρές αίθουσες (παλιά σχολεία, παλιούς σιδηροδρομικούς σταθμούς και κάθε λογής άλλους χώρους που κάποια στιγμή παραχωρήθηκαν από δημοτικούς άρχοντες που ίσως… παρασύρθηκαν κι αυτοί από το πάθος της αναζήτησης) οι οποίες φιλοξενούν -όμοια με μικρές χρονικές κάψουλες- τα ευρήματα των ανασκαφών, περιμένοντας τους πιο ανήσυχους από τους επισκέπτες τού σήμερα να τους ανακαλύψουν.
