«Το πιο καθαρόαιμο δείγμα της Art Deco στην Αθήνα περιλαμβάνεται στη διδακτέα ύλη της σύγχρονης αρχιτεκτονικής
Της Χαράς Τζαναβάρα
Οι πολυάριθμοι πεζοί που κατακλύζουν το βόρειο πεζοδρόμιο της Πανεπιστημίου προσπερνούν με αδιαφορία το κτιριακό συγκρότημα «Κοτοπούλη-Ρεξ», αφού η είσοδός του εξαφανίζεται πίσω από τους πάγκους μικροπωλητών. Από το απέναντι πεζοδρόμιο -που είναι εξίσου φαρδύ, αλλά για απροσδιόριστους λόγους δεν το προτιμούν οι πεζοί- η εικόνα αλλάζει. Η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του αποκαλύπτεται από την επίσης «αβάδιστη» πλατεία Δικαιοσύνης.
Η πρώτη του ονομασία ήταν Μέγαρο Σικιαρίδη και με αυτή το συναντάμε στα πρώτα χρόνια της παρουσίας του στο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι της μεσοπολεμικής Αθήνας. Το ακίνητο ανήκε στα παιδιά του Βασίλη Σικιαρίδη, τα οποία το 1935 είχαν την ιδέα να προσθέσουν ένα πολυτελή χώρο διασκέδασης στην Πανεπιστημίου, που από τα τέλη του 19ου αιώνα είχε πάψει να είναι ρέμα και είχε αναδειχτεί στο πιο εντυπωσιακό βουλεβάρτο της πρωτεύουσας χάρη στα ιδιαίτερης αισθητικής κτίρια που την κοσμούσαν.
Οι αρχιτέκτονες
Οι φιλόδοξοι επιχειρηματίες απευθύνθηκαν σε δύο νεαρούς και ανερχόμενους αρχιτέκτονες για τα σχέδια. Ο Λεωνίδας Μπόνης (1896-1963) και ο Βασίλειος Κασσάνδρας (1904-1973), συμμαθητές και φίλοι από την εποχή που σπούδαζαν στην περίφημη Ecole des Beaux Arts στο Παρίσι, λίγο μετά την αποφοίτησή τους είχαν κάνει την έκπληξη κερδίζοντας στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για το μέγαρο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού, στις αρχές της Πανεπιστημίου. Μέρος του κτιριακού συγκροτήματος είναι το «δαντελένιο» θέατρο «Παλλάς».
Με αυτές τις περγαμηνές ανέλαβαν το νέο εγχείρημα, το οποίο έμελλε να μην είναι το ίδιο ευχάριστο για τους δύο αρχιτέκτονες. Το ταλέντο τους φάνηκε από το γεγονός ότι κατάφεραν σε ένα μικρό οικόπεδο, με πρόσοψη μόλις 26 μέτρα επί της Πανεπιστημίου και βάθος 44 μέτρα, να χωρέσουν ένα συγκρότημα 45.000 τετραγωνικών. Το σπουδαιότερο όμως επίτευγμά τους ήταν η ιδέα να χωρέσουν σε ένα ακίνητο τρεις ανεξάρτητες αίθουσες θεαμάτων. Σήμερα οι πολυκινηματογράφοι -multiplex στα… νεοελληνικά- είναι κάτι αυτονόητο. Τότε όμως η πρότασή τους ήταν πρωτοποριακή και γι' αυτό καταχωρείται ως διδακτέα ύλη στο βιβλίο του E. Neufert, που αποτελεί το «ευαγγέλιο» της σύγχρονης αρχιτεκτονικής.
Η πρόσοψή του αποτελεί «το πιο καθαρόαιμο δείγμα της Art Deco στην Αθήνα», σημειώνει ο καθηγητής Δημήτρης Φιλιππίδης στο βιβλίο του «Νεοελληνική αρχιτεκτονική». Και δεν έχει άδικο, καθώς στην εντυπωσιακή πρόσοψη κυριαρχούν οι κατακόρυφες στήλες από μπετόν, που ξεκινούν από το πρώτο επίπεδο και φτάνουν ώς την οροφή, αλλά κρύβονται από τον πρόβολο της μαρκίζας.
Αντιγραφή με αξία
Ωστόσο, το ιδιαίτερο αυτό στοιχείο αποτελεί… αντιγραφή, όπως αποκαλύπτει η καθηγήτρια Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ, στο δίτομο έργο της «Η αρχιτεκτονική του νεοελληνικού θεάτρου». Παραθέτει φωτογραφία από το προγενέστερο «Beverly Hills Theatre» του Λος Αντζελες που αποδεικνύει τις καταφανείς ομοιότητες των δύο κτιρίων. Σπεύδει όμως να δικαιολογήσει τους δύο δημιουργούς αποκαλύπτοντας δύο ενδιαφέροντα στοιχεία:
•Η οικοδομική άδεια του κτιρίου αφορά μικρότερο κτίριο ύψους 23 μέτρων, αλλά πολύ γρήγορα οι αρχιτέκτονες εκλήθησαν να το αυξήσουν κατά 10,90 μέτρα. Είναι πιθανόν η απαίτηση των ιδιοκτητών να συνδέεται και με την… αμερικανιά της πρόσοψης, η οποία δεν υπάρχει στα αρχεία της Πολεοδομίας του Δήμου Αθηναίων.
•Από τις πρώτες μελέτες οι δύο αρχιτέκτονες βρέθηκαν «δεμένοι» απέναντι στις απαιτήσεις των ιδιοκτητών του ακινήτου, αφού υπέγραψαν συμφωνητικό με το οποίο ανέλαβαν να υιοθετήσουν όλες τις τροποποιήσεις και μάλιστα χωρίς πρόσθετη αμοιβή. Ηταν ο λόγος που οι δύο πλευρές έφτασαν πολύ γρήγορα στα δικαστήρια για την επίλυση των μεταξύ τους διαφορών.
Οι δύο αυτές αποκαλύψεις δεν μειώνουν πάντως την αρχιτεκτονική αξία του κτιρίου, που σχεδιάστηκε από την αρχή για τον ισόγειο υπερ-κινηματογράφο «Ρεξ», αφού διέθετε πλατεία 803 θέσεων, περιμετρικό εξώστη με άλλες 321 θέσεις και εννέα θεωρεία 448 θέσεων. Πάνω από τον κινηματογράφο κατασκευάστηκε το θέατρο, που εγκαινιάστηκε από τον θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη και φέρει ώς σήμερα τιμητικά το όνομα της ιέρειας του νεοελληνικού θεάτρου. Στο υπόγειο είχε προβλεφθεί αίθουσα χορού αλλά κατασκευάστηκε ένας μικρότερος κινηματογράφος 582 θέσεων, το «Σινεάκ», με παράδοση στις παιδικές ταινίες, αλλά στη δικτατορία του Μεταξά είχε «εμπλουτιστεί» με προβολές «επικαίρων» που ήταν επιδοτούμενες από τον δημόσιο κορβανά!
Η διαμόρφωση των δύο βασικών αιθουσών είχε σαφείς επιρροές από περίφημα γαλλικά έργα, κυρίως τα θέατρα «Pigalle» και «Saint Georges». Μάλιστα το «Κοτοπούλη» είχε διαμορφωθεί με τέτοια μαεστρία που ξεγελούσε το μάτι και ο θεατής δεν είχε την αίσθηση ότι βρίσκεται σε ένα μεγάλο, για τα δεδομένα της εποχής, χώρο. Διαθέτει ώς σήμερα τη μεγαλύτερη θεατρική σκηνή, με μήκος 18,90 μέτρα και βάθος 12,85 μέτρα, διαστάσεις που επιτρέπουν τη λειτουργία ενός κεντρικού κυκλικού τμήματος το οποίο περιστρέφεται και διευκολύνει την εναλλαγή των σκηνικών. «Είναι ανώτερον κάθε περιγραφής το τεχνικόν αυτό μεγαλούργημα», έγραφαν εφημερίδες της εποχής.
Ασπίδα από τη Μελίνα
Από το 1971 οι ιδιοκτήτες του συγκροτήματος είχαν ξεκινήσει συζητήσεις για να το πουλήσουν σε ξένους επενδυτές που σχεδίαζαν να το μετατρέψουν σε… σούπερ μάρκετ, ξενοδοχείο ή γκαράζ! Το 1982 πυρκαγιά κατέστρεψε το θέατρο, αλλά όχι τους άλλους δύο χώρους. Την ίδια χρονιά το κτίριο κρίθηκε διατηρητέο και πέντε χρόνια αργότερα, χάρη στη Μελίνα Μερκούρη, το υπουργείο Πολιτισμού εξασφάλισε περίπου 600 εκατ. δραχμές και κατοχυρώθηκε στο Εθνικό Θέατρο. Το ανακαίνισε και χρησιμοποιεί ένα μέρος του για δικές του παραγωγές. Το 1995 ένα τμήμα ενοικιάστηκε σε μεγάλο θεατρικό επιχειρηματία, με 15ετές συμβόλαιο. Οι δύο πλευρές βρίσκονται σήμερα στα δικαστήρια, καθώς η διοίκηση του Εθνικού θεωρεί ότι έχει λήξει η σύμβαση και ζητά τον χώρο για να στεγάσει τις δραστηριότητές του. Ο επιχειρηματίας, επικαλούμενος το αστικό δίκαιο, διεκδικεί παράταση της μίσθωσης και υποστηρίζει ότι θα χάσουν τη δουλειά τους πάνω από 100 εργαζόμενοι.
……………………………………….
1. Κλιματισμός και κρυφός φωτισμός
Εκτός από θαυμάσια ακουστική, το συγκρότημα ήταν το πρώτο που διέθετε κλιματισμό και χάρη σε αυτό το πλεονέκτημα συνέχιζε να λειτουργεί και τη θερινή περίοδο. Ηταν το πρώτο θέατρο που απέκτησε κρυφό φωτισμό, και μάλιστα από νέον.
2. Αστρονομικό κόστος
Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1935 και ολοκληρώθηκε σε 20 μήνες. Το κόστος ανήλθε στο αστρονομικό για την εποχή ποσό των 60 εκατ. δραχμών. Ηταν ο πρώτος χώρος πολιτισμού που διέθετε τέσσερα υπερσύγχρονα ασανσέρ, τα οποία μετέφεραν τους θεατές μέσα σε 25 δευτερόλεπτα.
3. Οι πύργοι
Το σήμα-κατατεθέν της πρόσοψης είναι οι δύο συμμετρικοί πύργοι, που σχεδιάστηκαν για να συγκεντρώνονται τα σκηνικά του θεάτρου, για τα οποία όμως δεν προβλέφθηκε είσοδος με επαρκείς διαστάσεις!
