Φωτογραφίζει και σχολιάζει Ο Τάσος Κωστόπουλος
Η σαρωτική υπερψήφιση του Κόμματος Ελευθερία-Ισότητα-Φιλία (DEB) από τις μειονοτικές κοινότητες της Θράκης κατά τις ευρωεκλογές της 25ης Μαΐου ήταν αναμενόμενο να πυροδοτήσει έναν νέο γύρο κινδυνολογίας των κατ’ επάγγελμα εθνικώς ανησυχούντων. Στην πραγματικότητα, το μόνο που επιβεβαιώθηκε πανηγυρικά από τις κάλπες ήταν ο συμπαγής εθνικός χαρακτήρας της μειονότητας, παρά την πολυδιαφημισμένη εθνοτική ποικιλομορφία της: το γεγονός, δηλαδή, ότι η μεγάλη πλειοψηφία των Πομάκων και των μουσουλμάνων Τσιγγάνων της περιοχής αισθάνονται και δηλώνουν Τούρκοι, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο (κι ως αποτέλεσμα της ίδιας λίγο πολύ ιστορικής διαδικασίας) που οι περισσότεροι Αρβανίτες, Βλάχοι ή Σλαβομακεδόνες της υπόλοιπης Ελλάδας ταυτίζονται με το ελληνικό έθνος. Ή όπως η ελληνική μειονότητα της Αλβανίας διατηρεί τον εθνικό της χαρακτήρα παρά τη δική της εσωτερική γλωσσοπολιτισμική πολυμορφία.
Και οι δυο μειονότητες (ελληνορθόδοξη της Αλβανίας και τουρκομουσουλμανική της Θράκης) συνδέονται ποικιλότροπα με τα εθνικά τους κέντρα, η επιρροή των οποίων εδράζεται θεσμικά σε διεθνείς συνθήκες και ασκείται πρακτικά μέσω των αντίστοιχων προξενείων του Αργυρόκαστρου και της Κομοτηνής, με τα ίδια μάλιστα μέσα: διπλωματική προστασία των εθνικά ορθών μειονοτικών, περιθωριοποίηση των ανυπάκουων, έκτακτες και τακτικές χρηματικές παροχές. Και στις δυο περιπτώσεις, οι «πλειονοτικοί» εθνικιστές (και οι μυστικές υπηρεσίες που τους τροφοδοτούν) σπεκουλάρουν πάνω στις δημόσιες επαφές και τις φημολογούμενες διασυνδέσεις του πολιτικού προσωπικού της μειονότητας με το εθνικό της κέντρο, επισείοντας σενάρια «αποσταθεροποίησης»: πριν από δυο μήνες κάποια ελληνικά ΜΜΕ είδαν έτσι τη Θράκη έτοιμη να μετατραπεί σε «δεύτερη Κριμαία», ενώ ο αρχηγός της αλβανικής ΕΥΠ πρόβλεψε ακριβώς το ίδιο για την «εθνικά ευαίσθητη» περιοχή της Χιμάρας.
Τα σενάρια αυτά δύσκολα αντέχουν οποιαδήποτε ορθολογική κριτική, ενώ ορατά είναι συνήθως τα υλικά συμφέροντα που κρύβονται πίσω τους. Στη Θράκη κινητήρια δύναμή τους υπήρξε το τοπικό λόμπι των «μεσαζόντων» που ψωμίζονταν επί δεκαετίες από τις διακρίσεις σε βάρος της μειονότητας, ενώ στη Χιμάρα, όπως διαπιστώσαμε κατά τη διάρκεια παλιότερης επιτόπιας έρευνας του «Ιού» (12.11.2000), κεντρικό διακύβευμα της αναμέτρησης των εθνικιστών της Ομόνοιας με τους (επίσης Ελληνες) ντόπιους οπαδούς του Σοσιαλιστικού Κόμματος ήταν -και παραμένει- η νομή των οικιστικών φιλέτων μιας ραγδαία αναπτυσσόμενης τουριστικής ζώνης. Η σημαντικότερη διαφορά μεταξύ των δυο μειονοτήτων αφορά τον βαθμό στον οποίο έχουν μέχρι σήμερα εμπλακεί σε έμπρακτους αλυτρωτικούς σχεδιασμούς. Το ελληνικό βαθύ κράτος αποπειράθηκε το 1994-95 την πυροδότηση ένοπλου αγώνα με το θνησιγενές Μέτωπο Απελευθέρωσης Βορείου Ηπείρου (ΜΑΒΗ), ενώ στη Θράκη οι Τούρκοι εθνικιστές περιορίστηκαν σε εκλογικές καταγραφές και μια μοναδική αναμέτρηση με τα ΜΑΤ, όταν απαγορεύτηκε το συλλαλητήριό τους στην Κομοτηνή για την απαγόρευση των συλλόγων τους (29.1.1988).
Οι φωτογραφίες της στήλης από τις μειονοτικές περιοχές της Νότιας Αλβανίας τραβήχτηκαν τον Νοέμβριο του 2000 κι αποτυπώνουν αρκετά εύγλωττα την πολυπλοκότητα αυτού του αυτοπροσδιορισμού. Στον εξωτερικό παρατηρητή η εθνική ταυτότητα της μειονότητας υποδηλωνόταν όχι μόνο από την προτίμηση των καφενόβιων στα τηλεκανάλια του εθνικού κέντρου, αλλά κι από τις ποδοσφαιρικές ομάδες με τις οποίες οι μειονοτικοί ταυτίζονται δημόσια (1-2). Λιγότερο ομοιόμορφα αποδείχθηκαν τα ίχνη των δύο εκλογικών μονομάχων, του Σοσιαλιστικού Κόμματος (PS) και του μειονοτικού Κόμματος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΚΑΔ ή PBDNJ) στους τοίχους των χωριών της Χιμάρας. Κάποιες φορές ο εθνικός διαχωρισμός αποτυπωνόταν και γλωσσικά (3), ενώ αλλού το PS προτιμούσε τα δίγλωσσα συνθήματα (4). Στα ελληνικά, αλλά με ανορθόγραφη χρήση του αλβανικού αλφάβητου, ήταν και το «γηπεδικότερο» σύνθημα των σοσιαλιστών που συναντήσαμε (5). Από την πλευρά του το ΚΑΔ χρησιμοποιούσε επίσης το αλβανικό αλφάβητο (6), προβάλλοντας κυρίως μια τοπική ταυτότητα επικεντρωμένη στα πρόσωπα του προέδρου του και του ντόπιου ολυμπιονίκη: «Piro [Dima] + Vasili [Bolano] = Himara» (7-8). Στην επίσημα αναγνωρισμένη μειονοτική ζώνη στα νότια του Αργυρόκαστρου, αντίθετα, η ανώνυμη διαμαρτυρία κατά του δικομματισμού, που είδαμε γραμμένη σ’ έναν τοίχο, ήταν συνταγμένη σε καθαρά ελληνικά (9-10).
