Της Εφης Μαρίνου
Τα μπουζούκια και οι μπαγλαμάδες μιας θρυλικής ρεμπέτικης τετράδας κελαηδούν ξανά. Στο ίδιο μέρος που πρωτακούστηκαν, στο λιμάνι του Πειραιά. Η Λίνα Νικολακοπούλου είχε μια εξαιρετική ιδέα. Να ζωντανέψει -μετά από ογδόντα χρόνια που πρωτοεμφανίστηκε- την ιστορία της «Τετράδας της ξακουστής του Πειραιώς». Ετσι προέκυψε μια ενδιαφέρουσα μουσική παράσταση του Ελληνικού Φεστιβάλ σε συνεργασία με το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά και με τη χορηγία του ΟΛΠ. Στον τόπο που γεννήθηκε το ρεμπέτικο τραγούδι, στον Πειραιά, σ’ ένα χώρο με αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον, την Πέτρινη Αποθήκη του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς.
Ολα ξεκίνησαν το 1932 όταν η Ελλάδα είχε ήδη πτωχεύσει. Με εμπνευστή τον Μάρκο Βαμβακάρη τέσσερις ρεμπέτες, οι Γιώργος Μπάτης, Στράτος Παγιουμτζής και Ανέστης Δελιάς ιδρύουν την πρώτη ρεμπέτικη κομπανία και τη στεγάζουν στη Μάντρα του Σαραντόπουλου, κοντά στην Ανάσταση στη Δραπετσώνα. Το όνομά της, ιδέα του Γιώργου Mπάτη, ειρωνικό και περιπαιχτικό, σε άπταιστη καθαρεύουσα: «Τετράς η ξακουστή του Πειραιώς»… Μια τετράδα που έμελλε να γράψει ιστορία σκανδαλίζοντας ήθη και έθιμα της εποχής, ενώ τα τραγούδια της θα καθορίσουν καταλυτικά την πορεία του λαϊκού τραγουδιού. Εμπνευσμένα κατευθείαν από το βίωμα, μιλούν για τη φτώχεια, το μεροκάματο, τον έρωτα, τη μοναξιά, την παρηγοριά. Λόγια για την εγκατάλειψη, τη λησμονιά, τους μάγκες και τις φυλακές, το γέλιο και το κλάμα. Τραγούδια αληθινά που καθιερώνονται ως πειραιώτικα ρεμπέτικα που παίζει και τραγουδά η κομπανία σε δική τους μουσική και στίχους. Κι αν σήμερα αυτά τα τραγούδια απενοχοποιήθηκαν και αγαπήθηκαν ευρέως, μην ξεχνάμε ότι κάποτε βρίσκονταν υπό διωγμό. Σε έναν Πειραιά της προσφυγιάς, των τεκέδων, των χασισοποτείων και των οίκων ανοχής, με τα κουτσαβάκια και τους χωροφύλακες να κυνηγιούνται στους δρόμους.
Υπόψη ότι ο Μάρκος ήταν 29 χρονώ, ο Ανέστης Δελιάς μόλις 22, ο Στράτος Παγιουμτζής 30, ο Γιώργος Μπάτης πλησίαζε τα 50. Αλλά ποιοι ήταν οι ξακουστοί ρεμπέτες;
* Ο Μάρκος Βαμβακάρης είχε έρθει στον Πειραιά το 1917 από τη Σύρο και αρχικά έμενε στα Ταμπούρια. Δούλεψε στο λιμάνι ως γαιανθρακεργάτης, μετά λιμενεργάτης και στη συνέχεια εκδορέας στα σφαγεία του Πειραιά και της Αθήνας. Το 1924 πρωτοάκουσε μπουζούκι και μέχρι το 1933 είχε γράψει πάνω από πενήντα τραγούδια.
*Ο Στράτος Παγιουμτζής εγκαταστάθηκε στον Πειραιά πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ηταν ο βασικός τραγουδιστής της κομπανίας κι έλεγαν γι’ αυτόν ότι «στον λαιμό του είχε φωλιές από αηδόνια».
*Ο Σμυρνιός Ανέστης Δελιάς ήρθε στην Ελλάδα το 1920 και εγκαταστάθηκε στη Δραπετσώνα. Από τα 17 του έπαιζε κιθάρα, αλλά ο Μάρκος τον έσπρωξε στο μπουζούκι.
* Ο Γιώργος Μπάτης ήρθε από τα Μέθανα στον Πειραιά 8 χρονώ. Το 1908 στρατεύτηκε και υπηρέτησε ώς… το 1920: από τους Βαλκανικούς Πολέμους του ’12 ώς τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Εμαθε μπαγλαμά στις στρατιωτικές φυλακές που τον έκλειναν τακτικά γιατί λιποτακτούσε. Επαιζε και τραγουδούσε σε τεκέδες και ταβερνάκια του Πειραιά. Δικά του ήταν το χοροδιδασκαλείο «Κάρμεν» στη Δραπετσώνα και το καφενείο-τεκές «Ζορζ Μπατέ» στα Λεμονάδικα στην Ακτή Τζελέπη, όπου σύχναζαν όλοι οι μάγκες της εποχής.
Η Λίνα Νικολακοπούλου λέει ότι το ρεμπέτικο τραγούδι «πατάει σε δρόμους και κανόνες ρυθμικούς και αρμονικούς που κουβαλούν όλο το καταστάλαγμα ενός ιδιαίτερου και αυθεντικού τρόπου έκφρασης. Πόνος, χαρά, αίσθηση απώλειας, ανάγκη φυγής και διαφυγής, αγώνας της ανθρώπινης ψυχής να αφήσει το στίγμα της σε δύσκολους καιρούς για την ίδια την επιβίωση. Το Πειραιώτικο Ρεμπέτικο έχει ιδιαίτερο ύφος και ήχο, μια και παίχτηκε με μπουζούκια και μπαγλαμάδες κατά κύριο λόγο ή και με τη συνοδεία μιας απλής κιθάρας. Τραγούδια που γράφτηκαν με αυθεντικό αίσθημα, πριν καν ανοίξει το εργοστάσιο της Κολούμπια για να τα δισκογραφήσει. Κι όμως, για καλή τους και καλή μας τύχη, πρόλαβαν να ηχογραφηθούν και έτσι τα έχουμε στα χέρια μας σήμερα. Τα ψάχνουμε, τα παίζουμε ξανά και κάθε φορά μετράμε τους σύγχρονους εαυτούς μας μαζί τους, προσπαθώντας να καταλάβουμε τι μας δένει με αυτά και τι μας συγκινεί ακόμα τόσο βαθιά».
*INFO: Φετιβάλ Αθηνών Πέτρινη Αποθήκη ΟΛΠ [Πύλη Ε2] «Τετράς η ξακουστή του Πειραιώς». Ιδέα – καλλιτεχνική διεύθυνση: Λίνα Νικολακοπούλου Σκηνογραφία, ενδυματολογική επιμέλεια: Αγγελος Μέντης. Φωτισμοί: Αλέκος Γιάνναρος. Οπτικό υλικό εποχής: Καλλιόπη Λεγάκη, Μαρία Γεντέκου (Portolanos Films). Τα τραγούδια ερμηνεύουν: Στέλιος Βαμβακάρης, Γιάννης Κούτρας, Απόστολος Ρίζος, Ζαχαρίας Καρούνης. Μαζί τους η Εβελίνα Αγγέλου και ο Πέτρος Μάλαμας. Συμμετέχουν οι ηθοποιοί: Νένα Μεντή, Σταύρος Μερμήγκης, Αλέξανδρος Τσώτσης και εξαμελής Λαϊκή Ορχήστρα. Ενορχηστρώσεις: Κώστας Νικολόπουλος. 6, 7, 8 Ιουνίου στις 21.00.
