Της Παρής Σπίνου
Το «θηριοτροφείο» της βερολινέζικης καθημερινότητας του 1920 και ο ανερχόμενος ναζισμός από τη μια, η φρίκη του εμφυλίου πολέμου στη Ρωσία (1919-1920) και η σταλινική απολυταρχία από την άλλη. Στο κέντρο άνθρωποι σε απόγνωση, μια κοινωνία σε κατάρρευση. Αυτοί είναι οι άξονες της εξαιρετικά ενδιαφέρουσας έκθεσης «Σολομών Νικρίτιν – Τζορτζ Γκρος. Πολιτικός Τρόμος και Κοινωνική Παρακμή στην Ευρώπη του Μεσοπολέμου. Σχέδια και Χαρακτικά», που εγκαινιάζεται σήμερα στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Μονή Λαζαριστών στη Θεσσαλονίκη.
Μια αποκαλυπτική, προφητική ματιά μιας ωμής εποχής μέσα από τα έργα δύο κορυφαίων καλλιτεχνών, που έδρασαν την ίδια περίοδο στη Ρωσία και τη Γερμανία αντίστοιχα και βρέθηκαν στο στόχαστρο της εξουσίας. Του εβραϊκής καταγωγής Σολομώντος Νικρίτιν (Τσέρνιγκοφ Ουκρανίας, 1898 – Μόσχα, 1965), ιδεολόγου κομμουνιστή και υποστηρικτή των μπολσεβίκων και του Λένιν, ο οποίος ωστόσο μέσα από τη ζωγραφική του άσκησε κριτική στο ανερχόμενο σταλινικό καθεστώς, με αποτέλεσμα να υποστεί σκληρή λογοκρισία στη δεκαετία του 1930, και του συνιδριτή της ομάδας ντανταϊστών του Βερολίνου, Τζορτζ Γκρος (Βερολίνο, 1893-1959), ο οποίος στα σχέδιά του καυτηρίασε δηκτικά τα κοινωνικά φαινόμενα και εκδιώχτηκε από τους ναζί ως «καλλιτέχνης-μπολσεβίκος».
Το KMΣΤ κατέχει πάνω από 400 έργα και πλούσιο αρχειακό υλικό του Νικρίτιν (το 2004 είχε πραγματοποιήσει την πρώτη αναδρομική έκθεσή του), ο οποίος είχε αναπτύξει μια πρωτότυπη εικαστική θεωρία, τον «προβολισμό», σχετικά με τη σύνδεση της ζωγραφικής με το θέατρο και τον κινηματογράφο. Εχοντας ζήσει τον εμφύλιο πόλεμο το 1919-20 δημιούργησε τη σειρά σχεδίων «Πόλεμος», καταγράφοντας σκηνές απροκάλυπτης βίας. «Η ανθρώπινη μορφή επανέρχεται σχηματοποιημένη σε πολλές σειρές έργων του. Συχνά στα σχέδιά του απεικονίζονται μοναχικοί άνθρωποι που αδυνατούν να επικοινωνήσουν ή παράλογα συμπλέγματα ανθρώπων, ζώων και οικοδομημάτων που δημιουργούν την αίσθηση ενός επικείμενου πολιτικού τρόμου και μιας απάνθρωπης κοινωνίας που υποκύπτει στον παραλογισμό αυτού του τρόμου» σημειώνει η διευθύντρια του μουσείου, Μαρία Τσαντσάνογλου, επιμελήτρια της έκθεσης.
Από τους μεγαλύτερους σατιρικούς καλλιτέχνες του 20ού αιώνα, ο Τζορτζ Γκρος αποτύπωσε σε εκατοντάδες σχέδια την ασχήμια, τη διαφθορά και τις ανισότητες της γερμανικής κοινωνίας στη δεκαετία του 1920, κάποια από τα οποία δημοσιεύονταν σε λαϊκά φωτολιθογραφικά άλμπουμ. Στην έκθεση παρουσιάζεται το μεγαλύτερο και πιο σημαντικό από αυτά, με τίτλο «Ecce Homo» («Ιδού ο Ανθρωπος»), του 1923.
«Στους δρόμους της πόλης, στα εργατικά χαμόσπιτα, στα άθλια μπαρ και στους οίκους ανοχής βρίσκονται προαγωγοί, τυχοδιώκτες, πόρνες, ζητιάνοι, απόστρατοι στρατιώτες, μια στημένη άρχουσα τάξη και μια ανερμάτιστη μικρο-μπουρζουαζία, που χορεύουν μέσα στην παρακμή τον χορό του θανάτου» αναφέρει ο επιμελητής της έκθεσης, κινηματογραφιστής Λουτζ Μπέκερ. «Ανθρώπινες φιγούρες διαδέχονται η μία την άλλη, με αυστηρά αντικειμενικές σπουδές προσώπων και εκφράσεων, όπου ακόμα και η κάθε τρίχα και η κάθε ρυτίδα αντανακλούν κάποιο προσωπικό ελάττωμα, ενώ το κάθε μάτι γυαλίζει από μοχθηρία ή φόβο».
Λίγο μετά την έκδοση του «Ecce Homo» όλα τα αντίτυπα κατασχέθηκαν από την αστυνομία του Βερολίνου και ο Γκρος μαζί με τον εκδότη του διώχθηκαν με την κατηγορία της προσβολής των ηθών. Οι ναζί έριξαν σε δημόσια πυρά τα «προσβλητικά» έργα του το 1933, ενώ το 1937 τα παρουσίασαν στην περιβόητη έκθεση «Εκφυλισμένης Τέχνης». Ο ίδιος είχε προλάβει να φύγει στις ΗΠΑ.
*INFO: Εγκαίνια σήμερα (20.30) στη Μονή Λαζαριστών. Αύριο ξενάγηση από τους επιμελητές στις 16.00. Διάρκεια έκθεσης μέχρι 13/9.
