Της Αρχοντίας Κάτσουρα
Οι μέρες του καλοκαιριού είναι μεγάλες και ζεστές – και οι νύχτες του μπορούν να εξελιχθούν απρόσμενα όμορφες, ακόμη κι αν η δροσιά επιμένει λίγο περισσότερο αφότου πέσει ο ήλιος και ένα λεπτό πανωφόρι είναι απαραίτητο, αν θέλεις να μετρήσεις τα αστέρια ή να απλώς να πιεις μια μπίρα σε μια αυλή. Και κάπου, ακόμη και στο κέντρο της Αθήνας, υπάρχει μια απόμερη ή περισσότερο φανερή γωνιά για να φιλοξενήσει λίγους φίλους που θέλουν να βρεθούν, να αναπνεύσουν αρώματα και να θαυμάσουν την εναλλαγή των χρωμάτων που σημαδεύει το πέρασμα από την ημέρα στη νύχτα.
Η πόλη είναι πια ασφυκτικά γεμάτη κόσμο, κυρίως ξένους τουρίστες, κυριολεκτικά από ολόκληρο τον κόσμο, που ελκυόμενοι από το κλίμα, την ιστορία της χώρας και τα μνημεία μάς επισκέπτονται. Οι Ελληνες που περπατούσαμε στα στενά της Πλάκας το απόγευμα και το βραδάκι της περασμένης Κυριακής ήμασταν αισθητά λίγοι. Οι παρέες στο ταβερνάκι ήταν ένα μείγμα ντόπιων και τουριστών – οι τελευταίοι πλειοψηφούσαν συντριπτικά: μεσήλικα ζευγάρια από τη Γαλλία, Κινέζοι φοιτητές, οικογένειες Ελληνοαμερικανών, κάποιοι Βρετανοί και ένα νεαρό ζευγάρι, μικτό: η σύζυγος Ισπανίδα, ο σύζυγος Γερμανός και δύο χαριτωμένα τρίχρονα κοριτσάκια. Επικοινωνούν συνομιλώντας ταυτόχρονα στα ισπανικά και τα γερμανικά, με εξαιρετική ευκολία και άνεση, σαν να ήταν το πιο φυσικό πράγμα στον κόσμο.
ΒΟΣΚΟΙ ΣΤΑ ΕΡΕΙΠΙΑ, 1892, ΑΓΓΕΛΟΣ ΠΑΛΛΙΝΑΣ
Τους χάρηκα, κυρίως γιατί η συμβίωση, η επικοινωνία και η ζωή τους φαίνονταν τόσο αρμονικές και όμορφες, σαν να ήταν φτιαγμένοι από το ίδιο υλικό, σαν τα ισπανικά και τα γερμανικά να ήταν η μία και αυτή γλώσσα. Οι τόσο αντιμαχόμενοι στην Ευρώπη Βορράς και Νότος ήταν εδώ ένα πράγμα. Λίγη ώρα πριν, κινούμενοι στο πλήθος και απολαμβάνοντας σαν πρώτη φορά την πανέμορφη βόλτα στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας, συζητούσαμε πόσο δύσκολο είναι να επικοινωνήσουν οι άνθρωποι που κουβαλούν διαφορετικές νοοτροπίες, θρησκευτικές και πολιτιστικές διαφορές, αλλά ακόμη και όταν φέρουν την ίδια εθνική ταυτότητα – με τις πιθανές παραλλαγές του όρου.
Ζώντας σε μια χώρα όπου ακόμη και οι ανοιχτόμυαλοι και ταξιδεμένοι κάποιες φορές πιστεύουμε ότι ανήκουμε σε έναν λαό σημαντικότερο από τους υπόλοιπους, ιστορικά πολύτιμο και σπουδαίο, περιούσιο κάποτε, συχνά βλέπω να αντιμετωπίζουμε το «άλλο» σαν εχθρικό και, σχεδόν μισαλλόδοξα, να αναζητούμε αυτά που μας χωρίζουν από τους ανθρώπους και όχι ό,τι μας φέρνει κοντά, ό,τι μας συνδέει. Οι Βορειοευρωπαίοι συμπεριφέρονται έτσι, οι Νοτιοευρωπαίοι αλλιώς, οι Ανατολίτες ντύνονται κάπως, οι Γερμανοί τρώνε αλλιώς, οι Ινδοί κάνουν το τάδε και οι Αφρικανοί το δείνα –συνήθως άσχημο–, ενώ εμείς, με τη μακραίωνη ιστορία και τον πολιτισμό μας, είμαστε διαφορετικοί – σαφώς ανώτεροι. Αντίστοιχα φαινόμενα παρατηρούνται και αλλού, δεν είμαστε οι μόνοι.
Τι γνωρίζουμε για όλους αυτούς τους λαούς, τον πολιτισμό, την κοινωνική διαστρωμάτωση, τις ιστορικές και γεωγραφικές συνθήκες που τα διαμόρφωσαν, για τις ανάγκες που επέβαλαν συγκεκριμένες μορφές συμπεριφοράς και δράσης; Οι άλλοι τι έχουν μάθει για εμάς; Συνήθως τίποτα ή, ακόμη χειρότερα, λίγα πράγματα: ένα μείγμα στερεοτύπων, μύθων και δοξασιών, που επιτείνονται από περισσότερο ή λιγότερο μεμονωμένα περιστατικά, τα οποία λόγω της δραματικότητάς τους αναπαράγονται από τα μέσα ενημέρωσης. Η αλήθεια, η εικόνα ως σύνολο, είναι κάτι βαθύτερο και απαιτεί παιδεία, ευρεία, ανοιχτή και πολύπλευρη. Δυστυχώς, σε αυτό το σημείο πάσχουν οι περισσότερες χώρες, ακόμη και αυτές που διαθέτουν μεγάλα κονδύλια για την εκπαίδευση. Η δική μας πολύ περισσότερο, καθώς η ουσιαστική παιδεία –όχι απλώς ένα πανεπιστημιακό πτυχίο– ήταν πάντοτε ζήτημα προσωπικής διάθεσης, πνευματικής εξωστρέφειας και κόπου.
Πριν φύγουμε κοίταξα πάλι την Ακρόπολη και αναρωτήθηκα: Τι μπορούν να προσφέρουν τα τουριστικά ταξίδια σε ιστορικούς τόπους, πέρα από όμορφες αναμνήσεις; Μπορούν να εμπνεύσουν ώστε να μάθουμε και να πλησιάσουμε περισσότερο και ουσιαστικά τους άλλους; Τι πυροδοτεί τον πόθο για μόρφωση; Και πώς διαμορφώνεται το αναγκαίο υπόβαθρο για να την πετύχουμε;
