Του Αντώνη Σκαμνάκη*
Η διακοπή λειτουργίας της ΕΡΤ, τον Ιούνιο του 2013, προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων σε ολόκληρο τον κόσμο τόσο για το μέγεθος της κρατικής παρέμβασης στη λειτουργία ενός δημόσιου ραδιοτηλεοπτικού φορέα όσο και για το ηθικό μέρος της πολιτικής απόφασης. Περισσότερο όμως η ενέργεια της κυβέρνησης θα καταγραφεί στη σύγχρονη ελληνική πολιτική ιστορία διότι εισάγει μία νέα περίοδο αυταρχικών μορφών διακυβέρνησης και διόγκωσης του δημοκρατικού ελλείμματος, αποτέλεσμα της διεθνούς οικονομικής επιτήρησης και των μνημονιακών πολιτικών οι οποίες επιβλήθηκαν στη χώρα.
Ανεξαρτήτως των προαναφερθέντων η δημοκρατία, η πολυφωνία και η ελεύθερη διάχυση ιδεών είχαν υπονομευτεί από το κυρίαρχο κομματικό σύστημα κατά την περίοδο της απορρύθμισης του ραδιοτηλεοπτικού πεδίου. Η παραχώρηση των τηλεοπτικών συχνοτήτων σε ιδιωτικούς επιχειρηματικούς ομίλους δεν πραγματοποιήθηκε μόνο με έναν εξαιρετικά ανορθολογικό τρόπο, αλλά αποτέλεσε υψηλή πολιτική προτεραιότητα στήριξης και συγκρότησης του ιδιωτικού εις βάρος όμως της υποχρέωσης για την υπεράσπιση του δημόσιου χώρου της ενημέρωσης και της επικοινωνίας.
Ηδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 επιχειρηματικοί όμιλοι, οι οποίοι δραστηριοποιούνταν στους κλάδους κυρίως των κατασκευών και της ενέργειας, άρχισαν να εξαγοράζουν τίτλους αθηναϊκών εφημερίδων με στόχο την άσκηση πίεσης προς την πολιτική εξουσία προκειμένου να τους παραχωρηθούν κρατικά συμβόλαια και δημόσιες προμήθειες. Αργότερα, με φωτογραφική διάταξη νόμου, οι άδειες τηλεοπτικών συχνοτήτων πανελλαδικής εμβέλειας παραχωρήθηκαν κατά προτεραιότητα στους έχοντες προηγούμενη εμπειρία στον χώρο των Μέσων Ενημέρωσης, δηλαδή στους επιχειρηματικούς ομίλους που είχαν ήδη διεισδύσει στον χώρο των έντυπων Μέσων.
Η συνειδητή αυτή επιλογή της πολιτικής εξουσίας εγκαθίδρυσε μία νέου τύπου αλληλεξάρτηση με τα ΜΜΕ και την αναδυόμενη κρατικοδίαιτη οικονομική ελίτ, η οποία είχε θέσει στόχο της τον έλεγχο της ενημέρωσης, τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης και μέσω αυτής ολόκληρου του πολιτικού συστήματος. Σε αυτό βοήθησε και ο μετασχηματισμός των πελατειακών σχέσεων, οι οποίες ασκούνταν πλέον όχι από τους τοπικούς παράγοντες αλλά από το κόμμα-πάτρωνα, ο ισχυρός ρόλος ενός γραφειοκρατικού κράτους στην οικονομία, η υποχώρηση των μορφών κοινωνικού έλεγχου, η γραφειοκρατικοποίηση των κομματικών σχηματισμών της περιόδου εκείνης και η κυριαρχία των ακραίων νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων, στις οποίες ενσωματώθηκαν και οι μεταρρυθμιστικές δυνάμεις της σοσιαλδημοκρατίας.
Η πολιτική εξουσία εκχώρησε διά μιας σειράς νομοθετικών ρυθμίσεων ειδικά προνόμια στους επιχειρηματίες/ιδιοκτήτες Μέσων Ενημέρωσης, οι οποίοι συγκέντρωσαν μια άνευ προηγουμένου πολιτική ισχύ υπονομεύοντας τη δημοκρατική λειτουργία των θεσμών και του ιδίου του Κοινοβουλίου. Εν ολίγοις, το κυρίαρχο κομματικό σύστημα αυτοπαγιδεύτηκε στον βαθμό που σταδιακά άρχισε να ενισχύεται ο πόλος των ιδιοκτητών-επιχειρηματιών ΜΜΕ έναντι του πόλου της πολιτικής εξουσίας με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη δημοκρατία, αλλά και για το μέλλον του δημόσιου ραδιοτηλεοπτικού πυλώνα ενημέρωσης.
Επόμενο ήταν να ξεκινήσει μία περίοδος που σταδιακά οδήγησε στη συρρίκνωση και συστηματική απαξίωση της δημόσιας τηλεόρασης. Οι κυβερνήσεις, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, θα έπρεπε να είχαν προβεί στη λήψη ουσιαστικών μέτρων στήριξης και αναβάθμισης του δημόσιου ραδιοτηλεοπτικού συστήματος εφόσον αυτό αναπόφευκτα θα συμπιεζόταν από την έλευση και τον σχηματισμό ενός, παράλληλα, ιδιωτικού χώρου ενημέρωσης και επικοινωνίας με ακραία αγοραία και κερδοσκοπική αντίληψη. Αντιθέτως τα τότε κόμματα εξουσίας υπονόμευσαν κάθε προοπτική αυτονομίας της ΕΡΤ με επαρκή αναλογική εκπροσώπηση κοινωνικών ομάδων στη διοίκηση και λειτουργία της και τον κοινωνικό έλεγχο του παραγόμενου ενημερωτικού και ευρύτερου πολιτιστικού προϊόντος. Επιπλέον αποδυνάμωσαν περαιτέρω την πολυφωνική ισχύ που από τη φύση της είχε και εξακολουθεί να έχει η δημόσια ραδιοτηλεόραση ως δημόσιο αγαθό, μετατρέποντας την ΕΡΤ σε όργανο πολιτικής χειραγώγησης των πολιτών. Είναι χαρακτηριστικό ότι το ίδιο το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης λάμβανε αποφάσεις επιβολής κυρώσεων για παραβίαση της πολιτικής πολυφωνίας και εις βάρος της δημόσιας τηλεόρασης. Τέλος μετέτρεψαν την ΕΡΤ σε χώρο άσκησης πελατειακών σχέσεων. Το καθεστωτικό κομματικό σύστημα εξουσίας, αφού πρώτα ευνούχισε τον δημόσιο πυλώνα ενημέρωσης στη συνέχεια ολοκλήρωσε τον πολιτικό του βιασμό καταργώντας με τον πιο κυνικό και αντιδημοκρατικό τρόπο τη δημόσια ραδιοφωνία και τηλεόραση.
Η επαναλειτουργία της ΕΡΤ ως της μόνης και πραγματικής δημόσιας ραδιοτηλεόρασης στην Ελλάδα δεν είναι θέμα αποκατάστασης μόνο των εργαζομένων ούτε πολύ περισσότερο ζήτημα αστικής πολιτικής ευταξίας και ορθολογισμού. Είναι κυρίως πρόβλημα, του οποίου η λύση θα σηματοδοτήσει την επαναφορά της χώρας από τις αυταρχικές μορφές διακυβέρνησης και την υποταγή στους δανειστές στη δημοκρατική λειτουργία και ανεξαρτησία.
………………………………………………………………………………………………………………………………
*Επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ
