Της Νόρας Ράλλη
Ο Κωνσταντίνος Τζούμας είναι μια περσόνα από μόνος του. Με το ιδιαίτερο στιλ του, τη χαρακτηριστική φωνή του, το ανεπιτήδευτα επιμελημένο παρουσιαστικό του, έχει καθιερωθεί ως καλλιτέχνης, ο μόνος χαρακτηρισμός που δέχεται για τον εαυτό του. Χορός, θέατρο, κινηματογράφος, ραδιόφωνο τα τελευταία χρόνια καθημερινά στον «Εν Λευκώ». Και πόσα ακόμα… Μία παράσταση, για την ακρίβεια. Μία νέα παράσταση, έπειτα από χρόνια θεατρικής απουσίας. «Καβάφης αυτοβιογραφούμενος» στο «Τζένη Καρέζη».
Η παράσταση είχε ανέβει τον προηγούμενο Νοέμβριο, υπό μορφή αναλογίου στην Τήνο. Τώρα, όμως, υπάρχουν και άλλοι ηθοποιοί (Κερασία Σαμαρά, Αλέξανδρος Νταβρής και Λευτέρης Τσάτσης), πάντα σε σύνθεση κειμένων και σκηνοθεσία του Γιάννη Φαλκώνη.
Ο Καβάφης, ηλικιωμένος πια, λίγο πριν από το τέλος, συνδιαλέγεται με νέους ποιητές, με δημοσιογράφους, με ζωγράφους, με τις αναμνήσεις του. Το υλικό βγήκε από σημειώσεις, ημερολόγια, αναφορές, σχόλια.
Ολα του ίδιου του Καβάφη και των ανθρώπων που τον γνώρισαν. Ο Κωνσταντίνος Τζούμας, με τον μοναδικό τρόπο που συνδέει και συγκρατεί τα γεγονότα, ερωτευμένος και ανανεωμένος, αγκαλιάζει τον ποιητή και μαζί του το χάος της καθημερινότητάς μας.
• Επειτα από δέκα χρόνια, επιστροφή στο θέατρο. Γιατί τόσο; Γιατί τώρα;
«Μετά από εννέα χρόνια… Από ματαιοδοξία φυσικά. Οταν μεγαλώνεις και σου προτείνουν να κάνεις Καβάφη, ε, σιγά μην αρνηθείς! Βέβαια, ξέρεις ότι μπορεί να γυρίσει και εναντίον σου -ο Καβάφης είναι κολύμπι στα βαθιά. Δεν είναι προϊόν μιας ηθογραφίας. Είναι ένα μετέωρο. Παραμένει αινιγματικός και μεγαλειώδης, γύρω του συνωστίζονται τόσες κοινωνικές φυλές και τον διεκδικούν. Εχει ενδιαφέρον όλο αυτό, δεν χωρά αμφιβολία».
• Από ματαιοδοξία; Δεν το πιστεύω, όχι για σας, τουλάχιστον.
«Η αλήθεια είναι πως μπροστά στη συνάντηση με τον Καβάφη οι άλλοι θεατρικοί ήρωες, προσωπικά τουλάχιστον, δεν μου λένε πολλά πράγματα. Μόνο οι ήρωες του Μπέκετ. Αυτή ήταν η αδυναμία μου και ευτυχώς έπαιξα τρεις φορές –“Περιμένοντας τον Γκοντό” και “Τέλος του παιχνιδιού”- και έκανα πρόβες στ’ αγγλικά για την “Τελευταία μαγνητοταινία του Κραπ” με τον Σπύρο Βραχωρίτη. Είναι για μένα οι καλύτερές μου αποσκευές, ό,τι έχει μείνει από τα χρόνια του θεάτρου».
• Τι νέο θα μάθουμε για τον Καβάφη από την παράσταση;
«Υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες που ούτε εγώ δεν ήξερα. Τότε ο Καβάφης χρηματοδοτούσε μόνος του ένα περιοδικό, την “Αλεξανδρινή Τέχνη”, καθώς το σινάφι του τον πολεμούσε λυσσαλέα. Τον ακούμε να μιλάει για την κρίση, για τα Ελγίνεια, για τη σοβαρότητα».
• – Μιλάει για την κρίση;
«Αμέ! “Κρίση;” λέει. “Εγώ είμαι παιδί εμπόρων από την Πόλη και μες στο σπίτι μου η μόνη λέξη που ήκουον ήταν κρίση. Κρίσεις και τότε και τώρα και στην Ελλάδα και στην Αγγλία και στην Αμερική. Κρίσεις παντού –τόσο ώστε να μην μπορεί κανείς να τοποθετήσει τα παλαιά καλά χρόνια κάποιου τόπου πουθενά!”. Πόσο δίκιο είχε. Λέει διάφορα υπέροχα μέσα στο έργο και εκφράζει και τη λατρεία του στον Οσκαρ Ουάιλντ».
• Το λέτε αυτό και δεν μου φαίνεται παράξενο. Οπως παράξενο δεν μου φάνηκε όταν άκουσα πως ο Τζούμας θα υποδυθεί τον Καβάφη. Γιατί;
«Και γιατί η Ζουζού Νικολούδη, η δασκάλα μου, είχε κατά νου να κάνουμε έναν Καβάφη μαζί; Και γιατί ένας κύριος στη Νέα Υόρκη με σταμάτησε ενώ περπατούσα και με ρώτησε αν είμαι Ελληνας, γιατί μόλις διάβαζε Καβάφη; Εχουμε κοινά; Τον κοσμοπολιτισμό, ναι. Τον χαμό της μητέρας νωρίς. Τους άγονους έρωτες. Αυτούς που δεν ευοδώθηκαν ποτέ –πέρασε ένα πρόσωπο, άφησε ένα βλέμμα, έναν υπαινιγμό, μια πρόχειρη κουβέντα και μετά χάθηκε. Επίσης, ο Καβάφης ήταν αυτοδίδακτος, με τεράστια φιλομάθεια. Οπως κι εγώ».
• Τι σημαίνει «κάνω τον Καβάφη»;
«Σιγά μην υποδυθώ τον Καβάφη. “Παίζω Καβάφη” σημαίνει σκύβω πάνω από τα κείμενά του και καθώς τα διαβάζω, ταυτίζομαι με μερικά και τότε, για δευτερόλεπτα πάνω στη σκηνή, δημιουργείς την ψευδαίσθηση του Καβάφη αυτοβιογραφούμενου. Δεν χρησιμοποιώ καμία πρακτική του Ακτορς Στούντιο, αν και ενδεχομένως, αν συνεργαζόμουν με τον Βογιατζή, να έπρεπε να ακολουθήσω συγκεκριμένη τακτική. Ισως μόνο τότε. Τώρα, όμως, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Οπως τότε, που με φώναξε ο Μάνος Χατζιδάκις για την “Πορνογραφία” και μου ζήτησε να διαβάσω όχι ως επαγγελματίας, αλλά ως Κωνσταντίνος. Μου έκανε εντύπωση τότε. Και τη θεατρίλα ακόμη δεν την αντέχω».
• Τι εντυπωσίασε εσάς προσωπικά από τα όσα καινούργια μάθατε για τον Αλεξανδρινό;
«Οτι κρατούσε κομπολόι! Μα, ο Καβάφης κομπολόι; Κι όμως. Επίσης, όταν ήταν νέος έπαιζε τένις. Ολα αυτά είναι ένα σωρό μικρά πράγματα που εντυπωσιάζουν. Είδες, λοιπόν, πως το κουτσομπολιό είναι η πιο απτή μορφή ανθρώπινης επικοινωνίας; Οσες αναλύσεις και να κάνεις, όσα κατεβατά και να υπάρξουν που φιλοδοξούν μια θέση στην Ακαδημία Γραμμάτων και Τεχνών, μόλις μιλήσει η ζωή η ίδια, τότε αποκαλυπτόμεθα. Αυτά μ’ αρέσουν εμένα και γι’ αυτό δέχτηκα να συμμετάσχω και σ’ αυτή την παράσταση, στο όραμα του σκηνοθέτη Γ. Φαλκώνη, που ήδη έχει κάνει ένα Λευκάδιο Χερν και έναν Σικελιανό. Με ψάρεψε σε κάτι βραδιές ποίησης. Του άρεσε ο τρόπος που έκανα την ανάγνωση».
• Δηλαδή;
«Βαριέμαι τρομερά τις συναισθηματικές αποχρώσεις των θεατρίνων. Προσπαθούν, γεμάτοι πάθος, να υποδυθούν αυτό που κατά τη γνώμη τους πρέπει να αισθανθεί ο θεατής. Εγώ νομίζω πως ο ρόλος μας, ως μεσάζοντες, είναι να αποδώσουμε τον λόγο, τον ρυθμό, τον στίχο κανονικότατα. Αν συγκινηθεί ο ακροατής, δικαίωμά του. Αν μείνει σιωπηλός, δικαίωμά του. Αλλά να προσπαθούμε εμείς να αλιεύσουμε εκ των προτέρων και πάση θυσία συγκίνηση, δεν μ’ αρέσει καθόλου. Οπως δεν μ’ αρέσει και η επίκαιρη τέχνη. Με ρωτούν αν ο Καβάφης είναι επίκαιρος. Κατ’ αρχήν είναι πάρα πολύ μελαγχολικό να διαπιστώνεις πως κάποιος έγραψε κάτι πριν από χρόνια που ταιριάζει στο σήμερα. Εγώ θέλω να είμαι άνθρωπος που πάει εμπρός, άνθρωπος του τώρα. Βέβαια, το παρελθόν κάθε τρεις και λίγο εισβάλλει στις ζωές μας, μας στοιχειώνει. Αλλά αυτό δεν είναι λόγος για να το μηρυκάζεις καθημερινά. Είναι – δεν είναι επίκαιρη η παράσταση, δεν μ’ ενδιαφέρει καθόλου».
• Αλλά, τι σας ενδιαφέρει;
«Η μαγεία! Οπως κάθε καλλιτέχνη εδώ και χρόνια. Ούτε κοινωνιολόγος είμαι ούτε μαχόμενος δημοσιογράφος ούτε πολιτικός που υπόσχεται… Καλλιτέχνης είμαι και ως τέτοιος πάντα φλέρταρα με τη μαγεία. Ολα τ’ άλλα είναι άρες μάρες κουκουνάρες. Τα βαριέμαι τρομερά. Ειδικά τα τελευταία χρόνια, που ο καθένας κάνει ό,τι του κατέβει. Και κυρίως, όσα δεν φτάνουν οι αλεπούδες τα κάνουν… άποψη. Γι’ αυτό δεν βλέπω και τηλεόραση. Από την αρχή που εμφανίστηκε, μου έκανε κάτι μπανάλ. Κι εγώ, από μικρός, τα αποφεύγω τα μπανάλ. Τι να πω; Φταίει που έβλεπα πολλές ταινίες, που μ’ έντυνε η μαμά μου μικρό πρίγκιπα του Εξιπερί… Για κάποιο λόγο απέκτησα μία συγκεκριμένη αισθητική και δεν τη χαραμίζω».
• Με τον χρόνο, δεν αλλάζετε;
«Ολοι μου λένε πως είμαι ο ίδιος, πως ο χρόνος δεν μου φαίνεται. Ε, τόσο το καλύτερο! Τι να μου φανεί δηλαδή; Η βεβαιότητα και το απόλυτο ενός γέροντος σοφού, που ξέρει τα πάντα και μοιράζεται το παρελθόν με άλλους συνομηλίκους του; Νέα πρόσωπα, αυτά μ’ ενδιαφέρουν. Μ’ αρέσει ν’ ακούω τους νέους. Διασκεδάζω αφάνταστα όταν ακούω να μιλούν ανερμάτιστα και χαοτικά. Από τη μία αισθάνομαι ότι το άγνωστο μας έχει περικυκλώσει, αλλά δεν με τρομάζει αυτό. Λέω “τέλεια”! Θα χορέψουμε με το χάος! Μπορεί να ανακαλύψουμε και κανέναν καινούργιο χορό. Να στροβιλιζόμαστε με χάρη».
• Και τι στροβιλισμός!
«Και τι να κάνουμε δηλαδή; Ζούμε σε μια Ευρώπη με τραπεζίτες και φασίστες. Αλλά δεν με τρομάζει καθόλου. Τώρα, που μεγάλωσα, βλέπω συνομήλικους να ξοδεύονται κάνοντας καταγραφή των χαμένων και των κερδισμένων ή να απορούν γιατί έπαψε να κάνει υψηλές πτήσεις το γλυκό πουλί της νιότης. Οτι, και καλά, κάτι συμβαίνει… Δικαίωμά τους. Πάντως, το δικό μου μπλαζέ, κουρασμένο και κυνικό βλέμμα μόνο μέσα από το βλέμμα των νέων, το γεμάτο περιέργεια και χαότητα, υπάρχει. Αυτοί μου ξαναδίνουν δεύτερη και τρίτη ευκαιρία στο παιχνίδι. Και ξέρεις; Είναι κάτι που δεν το περίμενα ποτέ. Οταν τελείωσα την τριλογία της βιογραφίας μου, νόμιζα πως είχε τελειώσει το παιχνίδι. Πως, όπου να ’ναι, αραχτός στις κερκίδες, με φαρμακευτική αγωγή, θα χαζεύω τα δρώμενα. Και ξαφνικά, παρουσιάζεται ένα πρόσωπο και σου λέει “να σου πω, δεν έχει τελειώσει τίποτε”!».
• Να ευχηθώ, καλή αρχή λοιπόν;
«Αρχή; Ολα είναι θέμα της στιγμής. Ολα αυτά τα αντιφατικά της στιγμής έχει ο κόσμος γύρω μας: ομάδες που μισούν η μία την άλλη, που μισούν και τον εαυτό τους χωρίς να το ‘χουν πάρει χαμπάρι, που επιδίδονται σε εκθαμβωτικές ασχήμιες και νομίζουν ότι αυτό μπορεί να είναι μια μορφή ελευθερίας, μια σειρά παρανοήσεις και παρεξηγήσεις για την Τέχνη και την ελευθερία της έκφρασης. Αυτός είναι ο κόσμος μας. Και πού και πού, κάτι τρομερά βλέμματα από τα παιδιά. Καλό είναι να γίνουμε και λίγο καλλιτέχνες της ζωής. Να ζούμε χωρίς να το κάνουμε θέμα, να κάνουμε τη ζωή κάπως πιο υποφερτή, ει δυνατόν να γίνει ένα κομψοτέχνημα. Από μικρός, έτσι το έβλεπα. Και ακόμη κι αν αυτό που ετοιμάζουμε τώρα, ο Καβάφης, είναι το επόμενο λάθος μας. Οπως έλεγε κι ο Μπέκετ, “σας εύχομαι να αποτύχετε καλύτερα την επόμενη φορά, παιδιά. Να ’στε καλά. Πάντα τέτοια!”».
*Info: Η παράσταση «Κ. Π. Καβάφης αυτοβιογραφούμενος» παίζεται κάθε μέρα έως τις 18 Ιουνίου στο θέατρο «Τζένη Καρέζη» (Ακαδημίας 3, Αθήνα, τηλ.: 210-3625 520). Η αυτοβιογραφική τριλογία του Κ. Τζούμα («Ως εκ θαύματος», «Complete Unknown», «Πανωλεθρίαμβος») κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτης.
