Της Εφης Μαρίνου
«Ο Κατάδικος είναι ξαπλωμένος στο κρεβάτι. Ολόκληρη η επιφάνεια του κρεβατιού είναι καλυμμένη από ένα στρώμα βαμβάκι. Ξαπλώνουμε τον Κατάδικο, γυμνό φυσικά, μπρούμυτα πάνω στο βαμβάκι. Με τα λουριά αυτά τον κρατάμε δεμένο απ’ τα χέρια, τα πόδια και τον λαιμό. Εδώ, στην κορυφή του κρεβατιού, ο άνθρωπος ακουμπάει το κεφάλι του. Στο σημείο αυτό υπάρχει ένα μικρό τσόχινο βούλωμα, που ρυθμίζεται εύκολα για να μπαίνει αμέσως στο στόμα του. Σκοπός του είναι να εμποδίσει τον άνθρωπο να φωνάξει ή να δαγκώσει τη γλώσσα του. Ο Κατάδικος δεν μπορεί παρά να βάλει την τσόχα στο στόμα του, αλλιώς το λουρί του λαιμού θα του τσακίσει τον σβέρκο!»…
Σε μια σωφρονιστική αποικία το καθεστώς τιμωρεί ανθρώπους εν αγνοία τους. Δεν τους φυλακίζει, δεν τους σκοτώνει. Τους οδηγεί σε μια σατανική μηχανή τιμωρίας η οποία εγγράφει στο σώμα και την ψυχή τους την οδύνη αλλά και την ηδονή, τον νόμο που έχουν παραβεί, τους καταδικάζει σε μια τυφλή, αέναη τιμωρία. Ενας τρόπος απονομής δικαιοσύνης που φέρει με όλους τους συμβολισμούς και τις προεκτάσεις την αδυναμία του ανθρώπου να διαχειριστεί τον εαυτό του και τους άλλους.
Η «Σωφρονιστική αποικία» του Φραντς Κάφκα, η παράσταση, που είχε ξαναπαιχτεί το 2009 στον Χώρο Ιστορικής Μνήμης, παρουσιάζεται σε νέα εκδοχή από σήμερα μέχρι και την Παρασκευή στην Πειραιώς 260 από την ομάδα Σημείο Μηδέν σε σκηνοθεσία Σάββα Στρούμπου.
Το θέμα: η κατοχή του αναλώσιμου ανθρώπινου σώματος ως πολιτική πράξη, ο άνθρωπος ως τροφή της εξουσίας κάθε εποχής. Τα πρόσωπα: Αφηγητής-Παρατηρητής, Αξιωματικός, Κατάδικος, Στρατιώτης.
Ηλίας Μελέτης, Ελεάνα Γεωργούλη, Δαυίδ Μαλτέζε, Δέσποινα Χατζηπαυλίδου.
Ο Σάββας Στρούμπος διάβασε το διήγημα ενώ υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία και τον συνάρπασε. «Στην πρώτη παράσταση μας απασχόλησε περισσότερο η πολιτική ερμηνεία του, το θέμα των στρατοπέδων, άλλωστε το υπαγόρευε και ο χώρος όπου παίζαμε, τα μπουντρούμια της Γκεστάπο. Ο κατάδικος και ο στρατιώτης ενώ στην πρώτη εκδοχή ήταν πιο διακριτοί ρόλοι ως βασανισμένοι πολιτικά εδώ είναι δύο τραγικωμικοί εφιαλτικοί κλόουν. Παράλληλα με το πολιτικό σχόλιο, εισχωρούμε στο οντολογικό θέμα. Το κείμενο γραμμένο το 1914 θεωρείται προφητικό, αφού τριάντα χρόνια αργότερα «άνθησαν» τα στρατόπεδα συγκέντρωσης από τα ναζιστικά μέχρι τα λευκά κελιά, τους τόπους εξορίας και τα σημερινά Αμπού Γκράιμπ, Γκουαντάναμο. Η πολιτική και κοινωνική διάσταση είναι σαφής. Αξιακά συστήματα και ηθικοί κώδικες εγγράφουν στο μυαλό και το σώμα μας συγκεκριμένες συμπεριφορές και αντιλήψεις, που εξορίζουν ανθρώπους όχι μόνο από το περιβάλλον αλλά και από τον ίδιο τον εαυτό τους. Βλέπουμε σήμερα πώς στιγματίζονται ολόκληρες πληθυσμιακές ομάδες. Οι μετανάστες αντιμετωπίζονται ως «τεράστιο απεχθές βδέλυγμα» («ungeheuerenUngeziefer»), όπως γράφει ο Κάφκα στη «Μεταμόρφωση». Το ίδιο στίγμα φέρει ο έγκλειστος στις φυλακές, ακόμα και ο άνεργος. Θυμηθείτε τις οροθετικές ιερόδουλες πώς είχαν διασυρθεί από τηλεοράσεως πριν από μήνες. Ο τρόπος που η κοινωνία αντιλαμβάνεται τον σωφρονισμό και την ψυχική υγεία καθρεφτίζει τη γενικότερη αντίληψη για το ανθρώπινο ον».
• Το οντολογικό στοιχείο, στο οποίο τώρα εστιάζετε, πώς ακριβώς υπάρχει στο κείμενο του Κάφκα;
«Στον Κάφκα υπάρχει ένα στοιχείο ανερμήνευτο. Δεν μπορείς να πεις: Είναι μόνο αυτό ή μόνο το άλλο. Το κείμενο διατρέχει η εσωτερική βάσανος του Κάφκα, αυτό που λέμε εξόριστος από την ίδια μου την ύπαρξη. Ο συγγραφέας ως μηδενιστής και βιώνοντας εσωτερικές συγκρούσεις, δημιουργεί ουτοπίες υπαρξιακής αγωνίας και ιλίγγου που όμως τις διαπερνά ένα οξύτατο κριτικό πνεύμα. Δεν τον ενδιαφέρει να προτείνει ένα θετικό μοντέλο για τον άνθρωπο, την κοινωνία, τη ζωή. Αρνείται πεισματικά τις απαντήσεις και ανοίγει με βία τα ερωτήματα».
• Μια τέτοια μηχανή βασανισμού της «Αποικίας» λειτουργεί άραγε σήμερα ερήμην μας;
«Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα που απασχολεί και την παράσταση. Ο άνθρωπος αναζητεί τον εγκλεισμό του σε συγκεκριμένο τρόπο ζωής και σκέψης. Αναζητεί τον βασανιστή του, όχι στη Μακρόνησο, αλλά στην τηλεόραση, σ’ αυτόν που ψηφίζει. Επιθυμεί να ταυτιστεί με τον ισχυρότερο και να μεταθέσει εκεί όλη του την ύπαρξη. Βρισκόμαστε όλοι μέσα σ’ αυτό το μηχάνημα βασανισμού, άμεσα ή έμμεσα, εμφανώς ή υπογείως. Ο καθένας με διαφορετικό τρόπο φέρει στο βάθος της ύπαρξής του μια δομική αλλοίωση, ένα γενετήσιο τραύμα. Αποκαλούμε την κρίση οικονομική, αλλά είναι υπαρξιακή. Απωλέσαμε την ταυτότητά μας, αποξενωθήκαμε από τον εαυτό μας. Δεν βρίσκουμε την ανθρώπινη ζεστασιά μέσα μας και γύρω μας, δεν εκπληρώνουμε την ανθρώπινη επιθυμία για τα στοιχειώδη. Ενας τρόπος ζωής και συμπεριφοράς που είχε δομηθεί τα τελευταία χρόνια καταρρέει, αποσυντίθεται. Χάνουμε τη γη κάτω από τα πόδια μας. Οι σταθερές που είχαμε επί χρόνια αποδείχτηκαν ψεύτικες, ιλουστρασιόν».
Η σκηνική εγκατάσταση αποτελείται από πολλά συμπλέγματα με σιδερόβεργες μέσα στα οποία βρίσκονται έγκλειστοι οι τέσσερις ηθοποιοί: ο βασανιζόμενος, ο βασανιστής, ο παρατηρητής, ο αξιωματικός. Τα κοστούμια, φτιαγμένα από ύφασμα με πίσσα, κολλάνε στο σώμα και λιώνουν, όπως ο κόσμος λιώνει γύρω τους.
«Δεν πρόκειται απλώς για τον Κάφκα, αλλά για τον κόσμο του Κάφκα. Οι παλιοί θεοί πέθαναν, οι σύγχρονοι αποδομήθηκαν. Είμαστε μετέωροι σ’ ένα θολό σύμπαν εντός μας και γύρω μας. Ο συγγραφέας καταγράφει μια λειτουργία όπου η υπαρξιακή αγωνία, ο ζόφος και ο ίλιγγος κορυφώνονται μ’ έναν σπειροειδή τρόπο κάνοντας τα πρόσωπα να τρελαίνονται, κατάσταση που βλέπεις στην αρχαία τραγωδία. Κι όμως, πριν από την κόκκινη γραμμή κάνει μια απότομη στροφή κι όλο αυτό γίνεται μια εφιαλτική κλοουνάτα. Αυτό το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Κάφκα με συναρπάζει».
Τον χειμώνα, μετά την επανάληψη του «Βόιτσεκ» και της «Αποικίας», ο Σάββας Στρούμπος θα παρουσιάσει για πρώτη φορά στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη -έχει παιχτεί μόνο στη Ρωσία- το πρώτο φουτουριστικό έργο στην ιστορία της λογοτεχνίας, το «Εμείς» του Εβγκένι Ζαμιάτιν, συγγραφέα που με την άνοδο του σταλινισμού εκδιώχθηκε από τη Ρωσία αλλά χάρη στη φιλία του με τον Γκόργκι διέφυγε στη Γαλλία. Είναι το δυστοπικό όραμα ενός αυτοματικού και καταθλιπτικού ελεγχόμενου μέλλοντος της ανθρωπότητας, από το οποίο εμπνεύστηκαν αργότερα ο Οργουελ και ο Χάξλεϊ.
*INFO: Φεστιβάλ Αθηνών/Πειραιώς 260 (Αποθήκη). «Στη σωφρονιστική αποικία του Φραντς Κάφκα». Μετάφραση–Σκηνοθεσία: Σάββας Στρούμπος. Σκηνικά–Κοστούμια: Ηλίας Παπανικολάου. Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα. Μουσική: Λεωνίδας Μαριδάκης. Παίζουν: Ηλίας Μελέτης, Ελεάνα Γεωργούλη, Δαυίδ Μαλτέζε, Δέσποινα Χατζηπαυλίδου. 18-20 Ιουνίου, 21.00.
