Του Παναγιώτη Γεωργουδή

«Η Βάπτιση του Χριστού, (περ. 1566/7)
Δήμος Ηρακλείου

Με την αρμόζουσα βαρύτητα για την οικουμενική προσωπικότητα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου η γενέτειρά του, το Ηράκλειο Κρήτης, η Βενετσιάνικη Κάντια, εγκαινιάζει τις εκδηλώσεις της επετείου για τα 400 χρόνια από τον θάνατό του με την πολυσήμαντη έκθεση «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος μεταξύ Βενετίας και Ρώμης» στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη (21 Ιουνίου-25 Οκτωβρίου). Το 2014 έχει ανακηρυχθεί Ετος Greco. Στην Ελλάδα, αλλά και σε όλο τον κόσμο, περισσότερο στην Ισπανία όπου έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, διοργανώνονται εκθέσεις, συνέδρια και ποικίλες εκδηλώσεις.

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, από πολύ νεαρή ηλικία, διακρίθηκε ως ζωγράφος του βενετσιάνικου Χάνδακα, στην ακμή της Κρητικής Σχολής ζωγραφικής. Το Ηράκλειο την ενετική περίοδο και η Κρήτη συνολικότερα συμπυκνώνουν την ελληνική Αναγέννηση στους τομείς της τέχνης, της λογοτεχνίας και του θεάτρου, της μουσικής, αλλά ώς έναν βαθμό και της φιλοσοφίας. Είναι γνωστό και από τις μελέτες του αείμνηστου Ν.Μ. Παναγιωτάκη πως σε αυτή την ατμόσφαιρα έντονης πνευματικότητας μεγάλωσε ο Θεοτοκόπουλος.

Με αυτά τα εφόδια ο νεαρός Κρητικός φεύγει το 1567 για τη Βενετία, όπου συμμετέχει στο εργαστήριο του Τισιανού. Το 1570 μετακινείται στη Ρώμη, όπου μένει τουλάχιστον μέχρι το 1573. Το 1577 εγκαθίσταται στο Τολέδο, όπου και παραμένει ώς το τέλος της ζωής του. Τότε δημιουργεί και τα σημαντικότερα έργα του.

Η έκθεση του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης είναι αφιερωμένη στην ιταλική περίοδο του καλλιτέχνη. Mε επίκεντρο δύο πίνακές του, που εκτίθενται μόνιμα στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, την «Αποψη του Ορους και της Μονής Σινά» (1570 περίπου, ανήκει στα Ιδρύματα Ανδρέα & Μαρίας Καλοκαιρινού) και τη «Βάπτιση του Χριστού» (περίπου 1569, ανήκει στον Δήμο Ηρακλείου), αναπλάθεται ο ευρύτερος καλλιτεχνικός περίγυρος. Εκτίθενται έργα από την κρητική αγιογραφία του 16ου αιώνα, αλλά και Δυτικών καλλιτεχνών με παρόμοια θεματολογία. Παράλληλα, αναπλάθεται ο περίγυρος γύρω από τον Θεοτοκόπουλο, οι επιφανείς υποστηρικτές του και οι σημαντικοί καλλιτέχνες με τους οποίους συνδέθηκε κατά την παραμονή του στην Ιταλία, μια εποχή όπου η προστασία από προβεβλημένες προσωπικότητες ήταν απαραίτητη για την επιβίωση και την ανάδειξη των καλλιτεχνών. Τα ιστορικά πρόσωπα που παρουσιάζονται στην έκθεση είναι ο καρδινάλιος Alessandro Farnese, στο παλάτι του οποίου στη Ρώμη φιλοξενήθηκε ο Γκρέκο επί δύο χρόνια, ο βιβλιοθηκάριός του Fulvio Orsini και ο διάσημος μινιατουρίστας Giulio Clovio, ο οποίος σε επιστολή του προς τον καρδινάλιο Farnese χαρακτήριζε τον Θεοτοκόπουλο «σπάνια περίπτωση για τη ζωγραφική».

Στην έκθεση παρουσιάζονται σημαντικά έργα, ζωγραφικά και χαρακτικά, από ξένα και ελληνικά μουσεία και ιδιωτικές συλλογές: Galleria Uffizi (Φλωρεντία), Pinacoteca Vaticana (Ρώμη), Münchner Stadtmuseum (Μόναχο), Kupferstichkabinett (Βερολίνο), Istituto Nazionale per la Grafica (Ρώμη), Μουσείο Μπενάκη, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Ζωσιμαία Βιβλιοθήκη, Ιερά Αρχιεπισκοπή Κρήτης, Συλλογή Μαριάννας Λάτση. Θα εκτεθούν για πρώτη φορά στην Ελλάδα «Η Προσκύνηση των Ποιμένων» από το Agnes Etherington Art Center (Kingston, Ontario, Καναδάς), η «Προσωπογραφία του Giulio Clovio της Sofonisba Anguissola» από τη συλλογή Malgeri-Zeri (Ρώμη), καθώς και μια «Προσωπογραφία του Fulvio Orsini», αγνώστου καλλιτέχνη, από τις Συλλογές του Μουσείου Uffizi (Φλωρεντία).

Πλούσιο αρχειακό υλικό, βιβλία και ντοκουμέντα ολοκληρώνουν την έκθεση. Την επιμελήθηκε ο ομότιμος καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστημίου Κρήτης Νίκος Χατζηνικολάου και τη σχεδίασαν η αρχιτέκτων-μουσειολόγος Λένα Κατσανίκα-Στεφάνου και η αρχιτέκτων Αλεξάνδρα Σαγιά. Την προετοιμασία της συντόνισε η διευθύντρια του Ιστορικού Μουσείου, Εύα Γραμματικάκη.