Του Φώτη Παπούλια
Τι συνδέει ένα στοχαστή του παιχνιδιού του κόσμου και θιασώτη του Ηράκλειτου, έναν υπέρμαχο της αυτονομίας, ένα πνεύμα εναντίωσης σε κάθε ιδεολογική πλάνη, τον ανανεωτή του μαρξισμού και έναν ιστορικό επιστήμονα, στρατευμένο ιδεολόγο;
Για τους Κώστα Αξελό, Κορνήλιο Καστοριάδη, Παναγιώτη Κονδύλη, Νίκο Πουλαντζά και Νίκο Σβορώνο η κλωστή που τους ενώνει θα μπορούσε να είναι η ελληνικότητα ως διαχρονική αξία, όμως εκείνο που τους χαρακτηρίζει είναι η οικουμενικότητα του στοχασμού τους. Οι πέντε στοχαστές, με ρίζες στην Αριστερά, ακολούθησαν διαφορετικά μονοπάτια στα ώριμα χρόνια της γνώσης, διαγράφοντας όχι μόνο λαμπρή ακαδημαϊκή καριέρα αλλά κυρίως μετέχοντας και επηρεάζοντας τον τρόπο σκέψης ενός ολόκληρου πολιτικού – κοινωνικού συστήματος.
«Ημασταν μακριά από τις ορθοδοξίες, τις λέξεις σε -ισμό, ο στόχος μας ήταν μεταμαρξιστικός και μεταφιλοσοφικός» υποστήριζε ο Κ. Αξελός, ο διανοητής της «πλανητικής σκέψης», που κατόρθωσε να κάνει τη ζωή του σκέψη και τη σκέψη του ζωή, πιστός στη ρήση «το παιχνίδι του κόσμου είναι η συνάρτηση της τύχης και της αναγκαιότητας».
Ο «προδότης» της Αριστεράς
Ο Κορ. Καστοριάδης, τροτσκιστής στα νιάτα του, συγκρούστηκε με τον τροτσκισμό και ίδρυσε την οργάνωση «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα». Ασκησε δριμεία κριτική στον υπαρκτό σοσιαλισμό, και ο αφορισμός του «ο κάθε λαός είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, υπεύθυνος για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται» αποτέλεσε την απαρχή μιας μεγάλης θεωρητικής συζήτησης, και όχι μόνο. «Γκουρού» της αυτονομίας, της κοινωνικής και ατομικής, εχθρός των πάσης φύσεως γραφειοκρατιών, ο «προδότης της Αριστεράς» είχε κριτικάρει με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο τη χρεοκοπία του μαρξισμού.
Εσχατος γόνος του Διαφωτισμού ο -μάλλον αδικημένος στην Ελλάδα- Παν. Κονδύλης, γερμανοαναθρεμμένος, αντιδιαστέλλει την αστική απέναντι στη μαζικοδημοκρατική εποχή. Ο μαθητής του Χέγκελ έζησε σε μια τραγική σύγκρουση καθώς «αμφιταλαντεύτηκε μπροστά στην πολιτική δράση, γνωρίζοντας την αναγκαιότητα για ψευδαισθήσεις και αυταπάτες». Ο ευφυής στοχαστής είχε περιγράψει στο επίμετρο της «Θεωρίας του Πολέμου»: «Ο ασθενέστερος μόνο μια δυνατότητα έχει, να μεταφέρει τον πόλεμο στο έδαφος του ισχυρότερου, η δύναμη αυτή είναι η τρομοκρατία και η δολιοφθορά».
Η φράση του «ο σοσιαλισμός ή θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα υπάρχει» σημάδεψε την ανανέωση του μαρξισμού. Ο Ν. Πουλαντζάς, ο ιδανικός αυτόχειρας, σημάδεψε με το βιβλίο του «Το κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός» την παρακαταθήκη του, ένα πολιτικό κίνημα, εκείνο του ευρωκομμουνισμού, προς ένα σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία. Η ειρωνεία είναι ότι τα μεγάλα θέματα που μελέτησε, έχουν επανέλθει σήμερα στην επικαιρότητα με δραματικό τρόπο, οι αναλύσεις του για το κράτος και τους μηχανισμούς του παραμένουν επίκαιρες διδάσκοντας μια ολόκληρη γενιά να μελετάει το έργο του Μαρξ με διανοητική περιέργεια και ελευθερία.
Καπετάνιος του ΕΛΑΣ, ερευνητής της Ακαδημίας Αθηνών, και μόνο για το βιβλίο του «Ιστορία της νεότερης Ελλάδας» ο Ν. Σβορώνος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ο Ελληνας ιστορικός του 20ού αιώνα. Τριάντα χρόνια εξόριστος στη Γαλλία, ο Λευκαδίτης κατ’ αναλογία «Ελληνας Χομπσμπάουμ», αφού «έζησε τον αιώνα των άκρων», συνήθιζε να συμβουλεύει τους συνομιλητές του ότι πάντα «ελλοχεύει ο κίνδυνος της ιδεολογικής χρήσης και κατάχρησης της Ιστορίας».
Η «Εφημερίδα των Συντακτών», πιστή στην πολυφωνία και στον πλουραλισμό, ειδικά στη μάχη των ιδεών, παρουσιάζει την Τετάρτη 25 Ιουνίου στις 8 μ.μ. στο Μουσείο Πολιτικών Εξορίστων Αη Στράτη (Αγ. Ασωμάτων 31) το βιβλίο «5 Οικουμενικοί Ελληνες Στοχαστές», από τις «Εκδόσεις των συναδέλφων», ως ελάχιστη συμβολή στη σύγχρονη σκέψη. Ομιλητές ο καθηγητής Κοινονιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, ο διδάκτωρ Φιλοσοφίας Γιώργος Ν. Οικονόμου και ο δημοσιογράφος-συγγραφέας Θανάσης Γιαλκέτσης.
