Του Λουκά Θανασέκου
Πόσο περισσότερο Μακεδόνες, Πελοποννήσιοι, Ρουμελιώτες κ.ο.κ. είναι αυτοί που κέρδισαν τον τίτλο του περιφερειάρχη στις αντίστοιχες εκλογές της 25ης Μαΐου από τους αντιπάλους τους; Και πόσο πιο Ελληνες είναι οι πλειοψηφήσαντες στις ευρωεκλογές έναντι των αντιπάλων τους, ώστε να αντιπροσωπεύσουν πιο δικαιωματικά τη χώρα στο Ευρωκοινοβούλιο;
Δεν θα έμπαιναν τέτοιες «ρατσιστικές» ερωτήσεις αν δεν μας ωθούσε σ’ αυτές η διπλή επέτειος των 170 και 150 χρόνων που συμπληρώνουν τα Συντάγματα του 1844 και του 1864, αντίστοιχα.
Θα κάναμε μισή δουλειά αν δεν σημειώναμε εξ αρχής ότι, παρά έναν χρόνο, μας χωρίζουν 200 στρογγυλά έτη από το Συνέδριο της Βιέννης (1815) που συγκλήθηκε για να χαράξει τον χάρτη της Ευρώπης μετά το πέρας των Ναπολεόντειων Πολέμων. Ανοιγόταν μια «γεωγραφία» που θα επιμεριζόταν σε διάφορους ηγεμόνες, αλλά οι ειρηνοποιοί και χαρτογράφοι της Βιέννης δεν συνυπολόγισαν ότι ήταν και μια πολιτισμική «γεωγραφία». Αδιαφόρησαν για τη γλώσσα που μιλούσαν οι χωρικοί και την εθνότητα στην οποία ανήκαν. Το φίδι, αν και στον κήπο, ήταν απαρατήρητο…
Γιατί έξι χρόνια μετά το συνέδριο η πρώτη εθνικιστική εξέγερση «σκάει μύτη» (1821), όχι σε ό,τι τότε εθεωρείτο ελληνικό έδαφος, αλλά στην περιοχή της σημερινής Ρουμανίας, εκεί όπου οι Ελληνες, αν και μειοψηφία, ήσαν οι προνομιούχοι μεσολαβητές μεταξύ λαού και μουσουλμάνων επικυρίαρχων. Και θα αναμενόταν κάτι άλλο, ίσως μείζον (νέο Βυζάντιο), πλην η εξέγερση, συνδυάζοντας ράσα και φουστανέλα, στέριωσε σε Ρούμελη και Πελοπόννησο γιατί η αναμέτρηση δεν έγινε ανάμεσα σε αντιπάλους που διεκδικούσαν εξουσία και οφέλη, αλλά ανάμεσα σε «είδη» ανθρώπων, ήτοι χριστιανούς και μουσουλμάνους.
1844: και Ελληνες αλλοδαποί…
Υστερα από σχέδια επί σχεδίων το κράτος «γεννιέται», ως πολίτευμα ορίζεται η συνταγματική μοναρχία και «επικρατούσα» θρησκεία τα σκαλιά της εκκλησίας! Το κράτος και η Εκκλησία είναι μεν κοινωνίες διαφορετικές, συγχρόνως όμως συναφείς και συνεχόμενες και όχι ξένες μεταξύ τους (άρθρα 1,2). Κράτος, έθνος, θρησκεία: ένα και το αυτό. Το άρθρο 3 εξασφαλίζει τη νομική ισότητα και τη δίκαιη φορολόγηση. Και θα ήταν αυτονόητο ότι η νομική ισότητα είναι ταυτόσημη με την ιδιότητα του Ελληνα πολίτη.
Πλην όμως κυρίαρχη άποψη ήταν ότι την εξέγερση τη «λούστηκαν» με ποταμούς αίματος οι «αυτόχθονες», οι ντόπιοι και όχι οι «ετερόχθονες», δηλαδή οι ομογενείς. Οπότε το κριτήριο «τόπος γέννησης» (δίκαιο του εδάφους) έχει τη σαγηνευτική δύναμη να καθιστά την ιθαγένεια πλαίσιο της εθνικότητας απέναντι στους «εκ καταγωγής» Ελληνες, στους ομογενείς. Την ουσιώδη διαφορά μεταξύ των δύο αυτών «τύπων» Ελλήνων ανέδειξαν σε κυρίαρχο πλεονέκτημα οι προύχοντες της Πελοποννήσου με τους οπλαρχηγούς της Ρούμελης καθώς ήδη καιροφυλακτούσε ο σκοτεινός ζήλος της νομής των δημόσιων πόρων, της ανάληψης δημόσιου λειτουργήματος με προσόν την εθνικότητα, της αντιπροσώπευσης στις επαρχίες κ.λπ. Και αυτό όχι από γινάτι – οι ομογενείς ήσαν και οι πρώτοι καρεκλοκένταυροι.
Ομως έγινε το απίστευτο: οι ελληνόφωνοι ορθόδοξοι σε Θράκη, Πόντο, Μ. Ασία θεωρήθηκαν από το εθνικό κέντρο αλλοδαποί! Το φίδι που δεν το έβλεπε κανείς γεννά τα πρώτα κλειστοφοβικά ρατσιστικά στερεότυπα.
Δεν ήταν βέβαια όλα το ίδιο χάλια γιατί θεσπίζονται –κι αυτό είναι πανευρωπαϊκή πρωτιά- ο δημόσιος χαρακτήρας και στις τρεις βαθμίδες της παιδείας (11), η κατάργηση της δουλείας (9), το οικογενειακό άσυλο (8), η μη αναδρομικότητα της ισχύος των ποινικών νόμων (6) κ.ά.
1864: ο πελάτης στον προθάλαμο
Το νέο Σύνταγμα καθιερώνει ως πολίτευμα τη βασιλευομένη δημοκρατία και θεσπίζει την «άμεσο, καθολική και μυστική διά σφαιριδίου ψηφοφορία» για τους άνδρες (άρ. 66). Ακρως επίκαιρος ο Δ. Κουτσούμπας ζήτησε εκείνο το… «δαγκωτό στο ΚΚΕ» θυμίζοντας τα σφαιρίδια.
Καθώς οι «ομογενείς» επεδίωκαν ενεργότερο ρόλο στα πράγματα της χώρας, το άρ. 3 θεωρεί ότι η καταγωγή δεν είναι δα και το κρυμμένο ιδανικό που μας λείπει ώστε να επιβάλλει κοινωνικά και πολιτικά προνόμια. Με το άρ. 70 εκλεπτύνονται τα τεχνάσματα και μερεμετίζεται η διάκριση αυτοχθόνων /ετεροχθόνων καθώς η πολιτική εκπροσώπηση για τον ετερόχθονο είναι εφικτή όταν αυτός επί διετία απολαμβάνει τα αστικά και πολιτικά του δικαιώματα στην επαρχία της αρεσκείας του. Ο πελάτης ήταν ήδη στον προθάλαμο, το φίδι εγκαταλείπει τον κήπο και έκτοτε εμφανίζεται σε ώρες γραφείου…
Οχι ότι δεν έγινε τίποτα με το νέο Σύνταγμα. Ηταν πολύ προχωρημένο για την εποχή. Ναι στο δικαίωμα του να μαζευόμαστε πολλοί στο ύπαιθρο, αλλά με την άδεια της αστυνομίας (10). Η λογοκρισία είναι υπό όρους νόμιμη όταν προσβάλλεται η Ορθοδοξία (μόνο) ή ο βασιλιάς, τα έντυπα κατάσχονται (14). Κατοχυρώνεται το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι (11). Ναι στην ατομική ασφάλεια με περιορισμό της μακράς προφυλάκισης (5). Οι αλλόθρησκοι βουλευτές ορκίζονται σύμφωνα με τον τύπο της θρησκείας τους.
Το ιδανικό που ταίριαζε
Οταν καθιερώνεται η «λαϊκή κυριαρχία» (πρωτομπήκε στο Σύνταγμα της Γ’ Εθνοσυνέλευσης/Τροιζήνα 1827), όταν η ψήφος καθίσταται καθολικό δικαίωμα και υποχρέωση, ώστε να μπορεί ο καθείς να έχει τον βουλευτή του, όταν μπορεί κανείς να συνεταιριστεί, να γράφει χωρίς να βρίζει, όταν η προφυλάκιση έχει τα όριά της, όταν το οικογενειακό άσυλο προστατεύεται, όταν το παιδί μπορεί να πάει σχολείο χωρίς να πληρώσει ο πατέρας, όταν ο καθένας μπορεί να έχει ένα εικόνισμα και να μεθάει από την επαγγελία της σωτηρίας, τα έχει όλα, τι άλλο θέλει. Το κοινωνικοοικονομικό καθεστώς θεμελίωσε για λογαριασμό μας -και μας άρεσε- τον τύπο του ιδανικού που μας διέφευγε, από όπου κι εμείς ξεφεύγαμε από τους εαυτούς μας. Γι’ αυτό μας προλάβαιναν οι δικτατορίες…
