Της Παρής Σπίνου
Μόλις 15 χιλιόμετρα από την Αθήνα, κι όμως νομίζεις ότι χάθηκες μέσα σε κάποιο τοπίο του Κλοντ Μονέ ή πως ξαφνικά θα πεταχτεί η Τζούλι Αντριους και θα αρχίσει να τραγουδάει τη Μελωδία της Ευτυχίας. Βρισκόμαστε στο Κτήμα Τατοΐου, έναν παράδεισο 47.000 στρεμμάτων με πεύκα, κυπαρίσσια, βελανιδιές, πουρνάρια, κουμαριές, λεύκες, ενταγμένο στο πρόγραμμα Natura 2000 για την προστασία των εθνικών δρυμών. Eδώ η φύση συναντάει την ιστορία, την αρχιτεκτονική και την αγροτική οικονομία.
Το Τατόι είναι αρβανίτικο όνομα, η περιοχή είναι η αρχαία Δεκέλεια. Οι περισσότεροι νομίζουμε ότι το δάσος είναι αυτοφυές. Ωστόσο, ήταν κρανίου τόπος πριν ο Γεώργιος Α΄ πραγματοποιήσει το προσωπικό του όραμα με τη βοήθεια του Δανού δασονόμου Λουδοβίκου Μίντερ, βάζοντας στα τέλη του 19ου αιώνα τις ρίζες μιας πλούσιας βλάστησης. Εντός της βρίσκονται σπαρμένα 40 ιστορικά κτίρια -λιτά και αρκετά σε κακή κατάσταση- με πιο εντυπωσιακό το Ανάκτορο. Δίνεται αγώνας να διασωθούν και να αποκατασταθούν προκειμένου το κτήμα να επαναλειτουργήσει και να ανοίξει στον κόσμο.
Προς αυτή την κατεύθυνση συνεργάζονται το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και ο Σύλλογος Φίλων Κτήματος Τατοΐου. Βήματα έχουν γίνει, όχι όμως τόσα ώστε το Τατόι να έχει οργανισμό διαχείρισης και να είναι επισκέψιμο. «Στόχος είναι η δημιουργία ενός μουσείου στο Ανάκτορο μαζί με το καφενείο και το πωλητήριό του στα πρώην Μαγειρεία, ένα κέντρο φιλοξενίας στο ξενοδοχείο “Τατόιον” και μια μονάδα παραγωγής αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων στους Στρατώνες», τονίζει ο Βασίλης Κουτσαβλής, πρόεδρος του (μη κερδοσκοπικού) Συλλόγου Φίλων Κτήματος Τατοΐου. «Σύμφωνα με το νόμο Σουφλιά δεν επιτρέπεται αύξηση της δομημένης επιφάνειας κι ασφαλώς δεν θέλουμε η αξιοποίηση των κτιρίων να επιβαρύνει το φυσικό κάλλος».
Οι νεότεροι θυμόμαστε το Τατόι από τότε που ο Κωνσταντίνος σήκωσε με κοντέινερ τα «ασημικά». Υπάρχουν όμως εκατοντάδες άλλα αντικείμενα, από πίνακες και έπιπλα μέχρι αρχαιότητες και βυζαντινά στις αποθήκες. Η αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΠΟΑ έχει συντηρήσει 3.500 από αυτά, που μπορούν να αποτελέσουν την πρώτη ύλη «για ένα μουσείο με επίκεντρο τη δυναστεία Γεωργίου Α΄ και την ιστορική περίοδο που την πλαισιώνει». Κι όπως συμπληρώνει ο Βασίλης Κουτσαβλής: «Βρισκόμαστε σε επαφή με άτομα που έχουν στην κατοχή τους αντικείμενα από τη δημοπρασία της πρώην βασιλικής οικογένειας στους Christies, κυρίως με την εφοπλιστική κοινότητα του Λονδίνου αλλά και με Ρώσους, οι οποίοι είναι πρόθυμοι να τα παραχωρήσουν με μακροχρόνιο δάνειο προκειμένου να εμπλουτιστούν οι μουσειακές συλλογές».
Τα τελευταία χρόνια το ΥΠΠΟΑ καταφέρνει με το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων να εξασφαλίζει κάποιους πόρους για το Τατόι. Ετσι, σε 10 από τα κτίρια έχουν γίνει άμεσα σωστικά έργα (υπασπιστήριο, οικία Στουρμ, εργατικές κατοικίες, κτίρια προσωπικού, διευθυντήριο, οικία αξιωματικών της φρουράς, εργαστήρι), δύο ακόμα (ιπποστάσιο, μαγειρεία) έχουν σχεδόν αποκατασταθεί, ενώ άλλα επτά δεν κινδυνεύουν άμεσα και βρίσκονται σε σχετικά καλή κατάσταση (ανάκτορο, τηλεγραφείο, νέο βουστάσιο, παλαιό βουστάσιο, χωροφυλακή, ξενοδοχείο, δασονομείο, Ναός Αναστάσεως, μαυσωλείο, στρατώνες).
Ο δε δραστήριος σύλλογος έχει δημιουργήσει ειδικό ταμείο «προκειμένου να αναθέσουμε τις μελέτες αποκατάστασης των ιστορικών κτιρίων σε αρχιτεκτονικά γραφεία, ενώ στη συνέχεια τις υποβάλουμε στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεότερων Μνημείων για να εγκριθούν και να προχωρήσουν». Τα καλά νέα είναι ότι πριν από λίγες ημέρες εγκρίθηκε ομόφωνα η μελέτη για το βουτυροκομείο, ένα ρομαντικό σπιτάκι του 1815, με οξύκορφες στέγες και στρογγυλό φεγγίτη, που λες και βγήκε από τα παραμύθια. Επίσης, το ίδρυμα John S. Fafalios Foundation ανέλαβε να χρηματοδοτήσει αποκλειστικά τη μελέτη αποκατάστασης του υπασπιστηρίου, χτίσμα του αρχιτέκτονα Σάββα Μπούκη, που χρονολογείται από 1890 και αρχικά στέγαζε το τηλεφωνικό κέντρο του Τατοΐου.
«Ο σύλλογος έχει προτείνει να ξεκινήσει η μελέτη αποκατάστασης του ανακτορικού κήπου, ενώ σε συνεργασία με το Δασαρχείο Πάρνηθας και με χρήματα που ήδη έχουν δεσμευτεί από το ΕΣΠΑ θα συμβάλει στην αποφόρτιση του κήπου από τη συσσωρευμένη βιομάζα», μας πληροφορεί ο Β. Κουτσαβλής. «Για τη μελέτη του Ξενοδοχείου “Τατόιον” αναζητείται μεγάλος χορηγός, καθώς είναι ιδιαίτερα απαιτητική. Σε καλό δρόμο βρίσκεται επίσης η προετοιμασία για τις μελέτες της οικίας Στουρμ και του Οινοποιείου».
Βεβαίως, από τη συσσώρευση μελετών μέχρι την υλοποίησή τους, υπάρχει μεγάλη απόσταση, παρότι το υπουργείο έχει δεσμεύσει από το ΕΣΠΑ 2014-20 το ποσό των 6 εκατομμυρίων ευρώ για την αποκατάσταση των ιστορικών κτιρίων. «Εμείς προτείνουμε και τη μέθοδο της υιοθεσίας κτιρίων από φορείς που θα τα συντηρήσουν κατά τα πρότυπα του καθαρισμού της πλατείας Συντάγματος από το ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία», συνεχίζει ο ίδιος. «Τα κτίρια αφέθηκαν και ρήμαξαν γιατί το πρώην βασιλικό κτήμα είχε πολιτικό κόστος, αντιπροσώπευε έναν μισητό θεσμό. Το στοιχειώδες που θα μπορούσε να γίνει ήταν να προστατευθούν οι στέγες με λαμαρίνες ώστε να μην πέσουν, και συντελεστεί η αποσάθρωση της τοιχοποιίας από τις βροχές».
Η έλλειψη χρηματοδότησης, η γραφειοκρατία, η δυσκολία να συντονιστούν οι αρμόδιοι φορείς περιπλέκουν τα πράγματα. Ωστόσο, ο Β. Κουτσαβλής πιστεύει ότι ήρθε πλέον η ώρα του Κτήματος Τατοΐου. «Είναι μια εξέχουσας σημασίας επένδυση για τον πολιτισμό και τον τουρισμό, για την απασχόληση και την ανάπτυξη», τονίζει. «Με την ολοκλήρωση των έργων στο Φαληρικό Δέλτα, του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, της Εθνικής Πινακοθήκης, οφείλει να αποτελέσει τον βόρειο κορμό στην αναγέννηση του λεκανοπεδίου».
……………………………………………………………………………………………………..
Στις ξεναγήσεις πηγαίνουν από φοιτητές μέχρι γιαγιάδες
Οι πάνω και οι κάτω
Μια ξενάγηση στο Τατόι, από αυτές που τακτικά πραγματοποιεί ο Βασίλης Κουτσαβλής τα τελευταία χρόνια θέλοντας να το συστήσει στο κοινό, πάντα κρύβει εκπλήξεις. Το ενδιαφέρον είναι έντονο και τα πούλμαν γεμίζουν από ένα ετερόκλητο κοινό κάθε ηλικίας: από φυσιολάτρες, αρχιτέκτονες και φοιτητές μέχρι 90χρονες γιαγιάδες που θέλουν να δουν τους βασιλικούς τάφους πριν πεθάνουν…
Διαμάντι του κτήματος είναι το ανάκτορο κι ας φαίνεται μια απλή -σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές- βασιλική έπαυλη. Εργο του Σάββα Μπούκη, αποτελεί αντίγραφο του Farm Palace (αγροικία) που βρίσκεται στο ρωσικό ανακτορικό συγκρότημα του Πέτερχοφ. Στο πέρασμα του χρόνου έχει δεχτεί ποικίλες, μάλλον αταίριαστες αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις από τους ίδιους τους κατοίκους του. Πριν ψηλώσουν τα δέντρα που το περιβάλλουν, η θέα έφτανε ώς την Ακρόπολη και τον Σαρωνικό. Αυτό το ανάκτορο είναι το δεύτερο κατά σειρά που χτίστηκε στο Τατόι. Το πρώτο ήταν μια «βίλα ελληνοελβετικού ρυθμού», έμπνευσης Τσίλερ, όμως κάηκε το 1916 σε πυρκαγιά που ξέσπασε στο δάσος – τότε κάηκε και ο πύργος του ρολογιού.
Το ανάκτορο πλαισιώνεται από θερμαινόμενη πισίνα, γήπεδο τένις και άλλα, πρωτόγνωρα για την εποχή τους, κομφόρ. Συγκοινωνεί υπογείως με τα μαγειρεία, τα οποία έχουν συντηρηθεί. Οταν ήταν στις δόξες τους χωρίζονταν σε δύο πτέρυγες, μία για την παρασκευή φαγητών και μία για τα γλυκά. Μάλιστα, τα εδέσματα μεταφέρονταν από την υπόγεια στοά στην τραπεζαρία του παλατιού και τα πρόχειρα σκεύη έδιναν τη θέση τους στα ασημένια με το έμβλημα του Γεωργίου Α’.
Στο πρώην βασιλικό κτήμα διακρίνονται τα ίχνη μιας διαστρωματωμένης κοινωνίας που κινούνταν στους χώρους των ανακτόρων, του διοικητηρίου και στο «χωριό», όπου έμεναν όσοι ασχολούνταν με τις γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες. Αλλωστε το βούτυρο αλλά και το παγωτό που παράγονταν ήταν ξακουστά. Δίπλα στο βουτυροκομείο τώρα «χορταριάζει» ένα παλιό φορτηγάκι Μερσεντές, που χρησιμοποιούσαν για τις αγροτικές δουλειές. Λίγο πιο πέρα υπάρχει το οινοποιείο, που έχει καταρρεύσει κι ανάμεσα στα πεσμένα δοκάρια φαίνονται τεράστια ξύλινα βαρέλια.
Ξεχωριστή είναι και η οικία Στουρμ. Πήρε το όνομά της από τον Βερολινέζο αγρονόμο-οινοποιό, του οποίου ο πίθηκος δάγκωσε τον βασιλιά Αλέξανδρο και πέθανε το 1920, μόλις στα 27 του χρόνια. Αυτός πρέπει να ήταν και ο πιο «γήινος» γαλαζοαίματος, αφού διάλεξε να παντρευτεί, με μοργανατικό γάμο, μια κοινή θνητή -όμορφη και καλλιεργημένη βεβαίως-, την Ασπασία Μάνου.
Δίπλα στις εργατοκατοικίες βρίσκεται το ξενοδοχείο «Τατόιον», που λειτουργούσε ως παράρτημα του «Σεσίλ» της Κηφισιάς και φιλοξενούσε εύπορους, φιλοβασιλικούς θαμώνες. Μάλιστα ξεχειμώνιαζαν στο ξενοδοχείο, μέχρι που ο Γεώργιος Α’ έβαλε όριο την τριήμερη διανυκτέρευση. Τώρα, γύρω από το ξενοδοχείο έχει δημιουργηθεί μια ιδιότυπη χωματερή με σαπισμένα ξύλινα κιβώτια, που είχαν χρησιμοποιηθεί για τη μεταφορά των αγαλμάτων στο νέο Μουσείο Ακρόπολης.
Ομως και μέσα στον πρότυπο στάβλο που είχε κάνει ο Παύλος βρίσκονται κλεισμένα τα κουφάρια 15 αυτοκινήτων των επίσημων τελετών, τεράστιας αξίας. Ανάμεσά τους μια Ρολς Ρόις με γυάλινη οροφή και τα δύο ΜG κάμπριο της Φρειδερίκης.
