Του Γρηγόρη Ιωαννίδη

Είπαμε πως πιθανόν να είναι περιορισμένη φέτος η ξένη αύρα στο Φεστιβάλ, σε περιπτώσεις όμως όπως της Ανχέλικα Λίντελ φαίνεται πως παρέχεται σε συμπυκνωμένη μορφή. Το «Ολος ο ουρανός πάνω στη γη» συνοψίζει τα περισσότερα στοιχεία που οφείλει να έχει μια ξένη συμμετοχή: είναι κραυγαλέα αμφιλεγόμενη, επιθετική, εντελώς ανοίκεια για τα γούστα μας, και με έναν τρόπο θαυμάσια για περαιτέρω κουβεντούλα στα πέριξ (διόλου τυχαία γράφτηκαν μέχρι τώρα μερικά ωραία κείμενα εξ αφορμής της).

Φαίνεται ότι η Ισπανίδα περφόρμερ (καλλιτέχνιδα του «εγώ είμαι – κι είμαι απέναντί σας») δεν είναι μια οποιαδήποτε περίπτωση: εκείνο που σαγηνεύει σε αυτήν είναι η απόσταση που τη χωρίζει από όλα τα άλλα πλάσματα της διεθνούς (πολύ δε μάλλον της εγχώριας) σκηνής. Σε κάποιους θυμίζει την Αμπράμοβιτς όχι για τίποτε άλλο, μα γι’ αυτό: έχει τον δικό της τρόπο να διαγράφει μια προσωπική πορεία, να αυτοαναλώνεται και να αναλαμβάνει μέσα από την τέχνη τα κρίματα της ανθρωπότητας.

Στον δικό μας κόσμο (και αυτός είναι σε γενικές γραμμές ο κόσμος στη Δύση) ο κανόνας θέλει τον καλλιτέχνη να είναι θετικό στοιχείο στη διαμόρφωση του κοινού χαρακτήρα, του κοινού γούστου, της κοινωνίας και της προόδου. Να εκπροσωπεί το καλό. Να αποτελεί γενικά κάποιο πρότυπο, ένα παράδειγμα προς μίμηση. Και να που υπάρχουν εξαιρέσεις ή έστω καλλιτέχνες όπως η Λίντελ που αντλούν τη δύναμή τους από την εξαίρεση. Σε όλο της το έργο, και σε αυτό που είδαμε στην Πειραιώς, ζητά να ακολουθήσει τον σκοτεινό δρόμο, το μοναχικό μονοπάτι, να μπει στο υπόγειο, να χωθεί ώς τον λαιμό στα απορρίμματα. Και να μιλήσει όχι εκ μέρους κάποιων αλλά σαν μόνη, αποσυνάγωγη, απροσάρμοστη, ουδέτερη κι άφυλη, αληθινή μισάνθρωπος, χωρίς τίποτα να μοιραστεί με κανέναν, χωρίς να ζητεί ταυτότητα κανενός.

Η Λίντελ αποτελεί το περίεργο εκείνο δείγμα καλλιτέχνη που δεν ζητεί μιμητές. Θέτει εξ αρχής τον εαυτό της σαν παράδειγμα προς αποφυγή. Ταμπουρώνεται στην καλλιτεχνική της έξαρση και από εκεί πυρπολεί το σύμπαν. Αυτό κι αν είναι αληθινό «φεστιβάλ». Η Λίντελ δοκιμάζει την αντοχή του συστήματος παροχής ασυλίας σε έναν καλλιτέχνη. Σε τρεις ώρες διαπράττει καμιά δεκαριά ηθικά (και ποινικά) κολάσιμα αδικήματα. Από τον άκρατο ναρκισσισμό μέχρι την προσβολή της αιδούς και μέχρι την περιύβριση νεκρού. Ας μην ήταν τόσο τέλεια σε αυτό που κάνει, και θα τα λέγαμε…

Να είμαι ειλικρινής; Ασφαλώς και υπάρχει σύγχυση στο μυαλό της. Μια ερωτική απογοήτευση (τύπου Cosmopolitan) για απατημένες μεσήλικες μπερδεύεται με τον άμοιρο Πίτερ Παν, σύμφωνα με κάποιο μυστήριο «σύνδρομο Γουέντι». Ολα μεταφέρονται –α λα Αμπράμοβιτς– στην Κίνα και στο προσωπικό σύμπαν ενός βαθιά ναρκισσιστή. Γίνονται βαλς και εξαιρετική μικρογραφία του κιτς στο ζευγάρι κάποιων Κινέζων που στροβιλίζονται με λούμπεν χάρη.

Και έπειτα αρχίζει το κυρίως πιάτο: Ενας μονόλογος δύο και ωρών αληθινός καταπέλτης για όλα όσα συνθέτουν το πρότυπο της ορθής γυναίκας. Και όχι μόνο. Για τις μητέρες, τους ακτιβιστές, τους υποκριτές, για το πλεόνασμα αξιοπρέπειας (ακούγεται εντυπωσιακό ως όρος, πρόκειται όμως για τον παλιό καλό «φαρισαϊσμό»). Μέχρι και για τη μαζική δολοφονία 560 (μοιραία αιώνιων) νέων στο νησί Ουτόγια της Νορβηγίας από τον Μπρέιβικ. Στο τέλος, έχει απομείνει στη σκηνή ένας έκπτωτος άγγελος, που πήρε την ευθύνη να κατέβει στα πιο σκοτεινά μέρη του νου με τη δική μας μαρτυρία.

Εναντίον όλων

Το κοινό είναι βέβαια να πούμε πως πρόκειται για δημόσια αυτο-ψυχανάλυση (ή πως τέλος πάντων η έλλειψή της είναι που οδηγεί στην παράσταση). Αυτό που δεν είναι όμως διόλου κοινό είναι πως επίσης από ένα σημείο και μετά πρόκειται –δίνει την εντύπωση τουλάχιστον– για δημόσιο αυτο-εξορκισμό. Αληθινά. Η Λίντελ καταλαμβάνεται επί σκηνής από δαιμόνια, πυρακτώνεται από την κατάληψη του κακού και με την πράξη της το εξακοντίζει στον κόσμο. Αυτός πρέπει να είναι ο λόγος που μέρες μετά νιώθω πως είδα όχι μόνο κάτι αξιοπερίεργο, γραφικό στην ένταση και τη διάρκειά του, αλλά κάτι τρομακτικό, κάτι που με συνοδεύει ακόμα ως εμπειρία συγκλονισμού.

Για πολλούς, το ξέρω, το ζήτημα δεν τελειώνει εδώ. Σημασία έχει κι αν ισχύουν όσα λέει η Λίντελ. Να κάτι ενδιαφέρον λοιπόν να συζητήσουμε: χωρίς αμφιβολία ζούμε σε έναν κόσμο υποκρισίας, και είναι αλήθεια πως πολλά βρίσκουν αντίκρισμα -έστω και ανομολόγητα- μέσα μας. Από εκεί και πέρα είναι ζήτημα του καθενός πόσα άλλα βρίσκει αληθινά στα λόγια της.

Ομνύει στην αγάπη

Θα μου επιτρέψετε λοιπόν να μιλήσω πιο προσωπικά. Στον δικό μου κόσμο υπάρχουν δύο ενδεχόμενα: το ένα είναι η Λίντελ να πιστεύει τα όσα λέει και να πάρουμε τοις μετρητοίς τις υποδείξεις της. Ο άλλος δρόμος είναι να ξεφύγουμε από την περίφημη «προθετική πλάνη» και να δούμε τα πράγματα όπως έχουν: πρόκειται για μια επιτυχημένη καλλιτέχνιδα, παγκοσμίως γνωστή, και με τον δικό της τρόπο «δημοφιλή». Είναι κάπως παράξενο για κάποιον που κρύβει μέσα του τόσο αρνητισμό να προχωρήσει τόσο πολύ σε ένα τόσο απαιτητικό και κοινωνικό επάγγελμα.

Σε αυτή τη δεύτερη περίπτωση θυμόμαστε λοιπόν πως δεν είναι η Λίντελ που βρίσκεται στη σκηνή. Πάνω στη σκηνή βρίσκεται ένα από τα καλλιτεχνικά της προσωπεία, ίσως περισσότερο αληθινό και αυθεντικό από εκείνο με το οποίο η καλλιτέχνιδα υπογράφει τις ακριβείς συμβάσεις της, ωστόσο, όπως και να ’χει, ένα προσωπείο ακόμα, που δεν μπορεί να περικλείσει όλο το πρόσωπο. Αυτό διασώζει τη Λίντελ από τους κουτούς συσχετισμούς μας. Γιατί θέλω να πιστεύω ότι όποιος ακολουθεί τα όσα λέει η καλλιτέχνιδα, -πάντα από τη μεριά του δικού μου κόσμου- δεν είναι ούτε ανόητος ούτε τρελός. Είναι όμως δυστυχισμένος. Στον δικό μου κόσμο δεν είναι η αγάπη που βασανίζει, αλλά η αναζήτησή της. Χωρίς αυτήν, τι νόημα έχει άραγε να γίνουμε σοφοί μέσω της τέχνης; Θα είμαστε κύμβαλα αλαλάζοντα. Δεν το λέω άλλωστε μόνον εγώ αυτό: Και η Λίντελ, ελεύθερη για μια στιγμή από τα δαιμόνιά της, στην ίδια αγάπη ομνύει.

Οσο για τα άλλα, η παράσταση έχει κρυμμένη μια υπόδειξη που πιστεύω ότι πρέπει όλοι να διαβάσουμε. Κάτι σαν: «Η παρούσα επίδειξη γίνεται από ειδικούς. Μην το δοκιμάσετε μόνοι σας στο σπίτι».