Της Βένας Γεωργακοπούλου
Από την αρχή της παράστασης μου είχαν κολλήσει τα κόκκινα σατινένια παπούτσια της, που μόλις διακρίνονταν κάτω από το μακρύ λευκό φόρεμά της. Ετσι, όταν βρέθηκαν ολομόναχα, στο κέντρο της σκηνής, σύμβολο μιας ερωτικής νύχτας που μόλις είχε τελειώσει, δεν ένιωσα απλώς δικαιωμένη. Ολοκλήρωσα και την ευχή που εκκολαπτόταν μέσα μου επί δύο ώρες. Ας έβλεπαν αυτή την παράσταση οι δικοί μας καλλιτέχνες, που ομνύουν στην παράδοση και τη σωτηρία της και καταλήγουν σε βαρετές, χοντροκομμένες, νεκρές προτάσεις.
Η «Χήρα και ο γραμματιζούμενος», χαρακτηριστικό δείγμα της Οπερας Λιγιουάν, παιγμένο από το Πειραματικό Θέατρο της επαρχίας Φουτζιάν της νότιας Κίνας, που έφερε στην Πειραιώς 260 ο Γιώργος Λούκος, κατάφερε, αν κρίνω και από το θερμό χειροκρότημα, να εξαφανίσει δυτικές αμηχανίες απέναντι σε ένα είδος μουσικοχορευτικού θεάτρου, που φαντάζει, στην καλύτερη περίπτωση, εξωτικό, στη χειρότερη αδιάφορο και μουσειακό. Είδαμε, αντίθετα, ένα εντελώς μοντέρνο κομψοτέχνημα: λιτό, αφαιρετικό, ποιητικό. Που δεν μπάταρε ούτε μια στιγμούλα σε ευκολίες. Μια σπάνια σκηνική αρμονία. Μια κινεζική κομέντια ντελ’ άρτε, όπως δεν την είχα ποτέ μου φανταστεί.
Η κυρία με τα κόκκινα παπούτσια ήταν η σκηνοθέτις της παράστασης, αλλά και η πρωταγωνίστριά της, Τσενγκ Τζινπίνγκ (αν και όταν της ζήτησα να μου πει το όνομά της, αυτό που άκουσα δεν μεταγράφεται με τίποτα στα ελληνικά). Παίζει μια νεαρή χήρα, που αδυνατεί να μείνει πιστή στη μνήμη του συζύγου της και ερωτεύεται τον κακομοίρη λόγιο που έχει αναλάβει να ελέγχει τη συμπεριφορά της και να δίνει κάθε μέρα λογαριασμό στον τάφο του μακαρίτη.
Η 51χρονη ηθοποιός μοιάζει 20 χρόνια μικρότερη με το τζιν και το ριγέ μπλουζάκι της, «Αν ήξερα ότι θα φέρνατε φωτογράφο, θα βαφόμουν και λίγο», παραπονιέται. Πάνω δε στη σκηνή μεταμορφώνεται σε θεά. Από το 1997 είναι και διευθύντρια του Πειραματικού Θιάσου Οπερας Λιγιουάν (και η λέξη Λιγιουάν στα κινεζικά ακούγεται άλλα αντ’ άλλων). Πέρασε, όμως, την πόρτα αυτού του θεάτρου το 1976, στα 14 χρόνια της, ακριβώς την εποχή που τελείωνε η Πολιτιστική Επανάσταση και ένα απαγορευμένο θεατρικό είδος ξανάπαιρνε τα πάνω του.
Ναι, η Οπερα Λιγιουάν θεωρείτο από το μαοϊκό καθεστώς «μπουρζουάδικη». Η Τσενγκ Τζινπίνγκ ήταν πολύ μικρή, όπως μου λέει, για να έχει αναμνήσεις από την Πολιτιστικη Επανάσταση, ξέρει πάντως καλά πως μόνο οχτώ όπερες επιτρέπονταν τότε. «Ηταν αδύνατον να παίξεις έργα που δεν αναφέρονταν στη σύγχρονη ζωή της Κίνας με κοστούμια επαναστατικά και στρατιωτικά. Μπορούσες να ανεβάσεις παραστάσεις για τον πόλεμο με τους Γιαπωνέζους και τον αγώνα κατά της αστικής τάξης. Οτιδήποτε, όμως, είχε σχέση με την παράδοση και με την προ Μάο εποχή και χρειαζόταν κοστούμια από τις αυτοκρατορικές δυναστείες ήταν κομμένο». Η τρισχαριτωμένη κωμωδία «Η χήρα και ο γραμματιζούμενος» θα σε έστελνε, δηλαδή, αμέσως σε στρατόπεδο αναμόρφωσης.
• Πώς βρέθηκε ένα κοριτσάκι 14 χρόνων να χτυπάει την πόρτα της Οπερας Λιγιουάν;
«Και οι δύο γονείς μου ήταν ηθοποιοί του θεάτρου. Επαιζαν όμως σε δυτικού τύπου παραστάσεις. Από 9 χρόνων έπαιρνα κι εγώ μέρος σ’ αυτές, σε ρόλους μικρών παιδιών. Ακόμα και σε μουσικό θέατρο έπαιζα, εντελώς διαφορετικό από το αμερικανικό μιούζικαλ και τις δικές μας όπερες. Οποιος μεγαλώνει σε καλλιτεχνικό κλίμα, κολλάει το μικρόβιο. Οταν στο τέλος της Πολιτιστικής Επανάστασης άρχισε να ξαναστήνεται στα πόδια της, η καλλιτεχνική εκπαίδευση, η πρώτη Οπερα που οργάνωσε εισαγωγικές εξετάσεις ήταν η Λιγιουάν. Πήγα τελείως τυχαία, χωρίς καν να ξέρω τι είναι».
• Ολοι μας έχουμε ταυτίσει τη μαθητεία των κινεζόπουλων στην όπερα με τα μαρτύρια που τράβηξαν οι ήρωες του Τσεν Κάιγκε στην ταινία «Αντίο, παλλακίδα μου». Ηταν και η δική σας εκπαίδευση το ίδιο σκληρή;
«Ο Κάιγκε αναφέρεται στο παλιό σύστημα, πριν από την επανάσταση. Αυτό που εγώ γνώρισα δεν είχε τέτοιες ακρότητες, γι’ αυτό και θυμάμαι τα χρόνια της μαθητείας μου μόνο με αγάπη. Αλλωστε, όταν αποφασίζεις, όπως εγώ, να βάλεις τον εαυτό σου σε μια διαδικασία εκπαίδευσης, πρέπει να έχεις υπομονή, όσο δύσκολη κι αν είναι. Αν αγαπάς πολυ την τέχνη σου, καμιά μαθητεία δεν σου φαίνεται σκληρή, οι τεχνικές δυσκολίες δεν μετατρέπονται σε πνευματικές».
• Η κινεζική όπερα είναι άκρως στιλιζαρισμένη, δεν υπάρχει η ελευθερία έκφρασης του κάθε ηθοποιού που παίζει έναν ρόλο. Τι σημαίνει «ταλέντο» σ’ αυτή την περίπτωση, τι κάνει έναν ηθοποιό καλύτερο από τον άλλο;
«Σε ένα παραδοσιακό έργο όπερας, όλοι οι ηθοποιοί μαθαίνουν έναν συγκεκριμένο ρόλο με τον ίδιο τρόπο. Αλλά, κάποια στιγμή κάποιος ηθοποιός θα ξεπεράσει τα στάνταρ με μια ατομική του επίδοση, που όμως δεν θα καταλύει τα όρια που υπάρχουν, αυτά που του επιτρέπεται να κάνει. Αρα και σε μας υπάρχει η έννοια του ταλέντου και της δημιουργικότητας. Αλλωστε και το κοινό ξεχωρίζει και αγαπάει ιδιαίτερα κάποιους ηθοποιούς, αυτούς που υπερβαίνουν το μίνιμουμ της τεχνικής και προσθέτουν προσωπικές τους πινελιές».
• Η Κίνα συνεχώς εκμοντερνίζεται. Πώς νιώθετε που εσείς υπηρετείτε μια τέχνη του 14ου αιώνα; Τη σέβονται οι Κινέζοι;
«Το αν με σέβεται ή όχι η χώρα μου αποδεικνύεται από το γεγονός ότι με έκαναν μέλος της Βουλής. Οι παραδοσιακές τέχνες έχουν σήμερα μεγάλη στήριξη από το κράτος. Η ανάπτυξη και ο εκσυγχρονισμός δεν έφεραν μόνο πλούτο και καλύτερο επίπεδο ζωής για κάθε Κινέζο. Εχουν αντίκτυπο και σε ένα μικρό θίασο σαν τον δικό μας. Αποκτήσαμε, επιτέλους, καινούργιο θέατρο, παίρνουμε πια κρατική επιδότηση, που μας επιτρέπει να συνεχίζουμε με τις καλύτερες και πιο αισιόδοξες από ποτέ προοπτικές».
• Το γεγονός ότι γκρεμίζονται και ισοπεδώνονται παλιές, ιστορικές συνοικίες του Πεκίνου, για να ανεγερθούν σύγχρονα μεγαθήρια και αυτοκινητόδρομοι, μήπως σημαίνει ότι μπροστά στην ανάπτυξη η παλιά Κίνα, που κι εσείς υπηρετείτε με το έργο σας, κινδυνεύει;
«Είναι μια πολύ λογική ανησυχία, όλοι οι Κινέζοι την μοιραζόμαστε. Αλλά ελπίζω ότι αυτή η Κίνα, η παλιά, που λέτε, θα συνεχίσει να αντιστέκεται. Αλλά ίσως να είμαι περισσότερο αισιόδοξη από άλλους, επειδή η μικρή πόλη που ζω, το Κανζό, όπου βρίσκεται η έδρα του θεάτρου μας, είναι κατά κάποιο τρόπο προφυλαγμένη. Κατ’ αρχάς δεν γνώρισε τόσο μεγάλη αναστάτωση κατά την Πολιτιστική Επανάσταση όσο άλλες περιοχές. Επειτα, είναι ήσυχη, ανθρώπινη, τα πράγματα δεν αλλάζουν τόσο γρήγορα όσο στο Πεκίνο».
• Αν θέλετε δεν απαντάτε, αλλά δεν μπορώ να μη σας ρωτήσω για το θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ελευθερίας έκφρασης των καλλιτεχνών στην Κίνα. Ο Αϊ Βεϊβέι είναι σε περιορισμό. Ανέβασε, μάλιστα, πρόσφατα στο Instagram φωτογραφία από τη δική σας τέχνη, από μια από τις 8 όπερες που ήταν ελεύθερες στην Πολιτιστική Επανάσταση, τη «Red Detachment of Women» (Kόκκινο Αγημα Γυναικών). Για να μην αναφερθώ στις ξένες ταινίες που λογοκρίνονται (Ταραντίνο κ.λπ.) για ασήμαντους λόγους.
«Το θέμα της ελευθερίας της έκφρασης των καλλιτεχνών δεν συνδέεται στενά με τη δική μου αποστολή, το δικό μου έργο. Η μεγαλύτερη ευθύνη που έχω εγώ είναι αυτή που μου παρέδωσαν οι πρόγονοί μου: να δουλέψω, δηλαδή, για τη σωτηρία μιας τέχνης που έχει 800 χρόνια ιστορίας. Ετσι, αυτό που έχω ανάγκη είναι μια σταθερότητα στη χώρα, που να επιτρέπει στους ηθοποιούς να ασκούν την τέχνη τους. Για να παίξει καλά ένας ηθοποιός, πρέπει να ζει και καλά. Αρα, πρέπει να υπάρχει ένα ισχυρό καθεστώς που να δοξάζει τις συνθήκες ζωής του».
