Αποτελεί το επίκεντρο του Φεστιβάλ Αθηνών και συνδέεται με μοναδικές εκδηλώσεις υπό την πανσέληνο, παρ' όλο που σήμερα οι ειδικοί συμφωνούν ότι είχε… στέγη. Συγκαταλέγεται στα ωραιότερα αρχαία θέατρα του πλανήτη, αλλά καταστράφηκε και έμεινε επί αιώνες θαμμένο κάτω από χωράφια και έναν οθωμανικό τεκέ!
Της Χαράς Τζαναβάρα
Αναφέρεται ως Ηρώδειο, ακόμα και από τους φανατικούς λάτρεις του Φεστιβάλ Αθηνών, αλλά η σωστή ονομασία του είναι Ωδείο Ηρώδου του Αττικού. Εργο του 2ου μ.Χ. αιώνα, βρίσκεται στη νότια κλιτή του Ιερού Βράχου και έχει την ιστορία του αλλά και τα… πικάντικα μυστικά του.
Νύχτες με πανσέληνο και μοναδική θέα στην Ακρόπολη και τον Λυκαβηττό προσφέρει το Ωδείο, που σύμφωνα με τους αρχαιολόγους κατασκευάστηκε με στέγη. Διαφωνίες υπάρχουν μόνο στην πλήρη ή μερική κάλυψη του χώρου των τριών στρεμμάτων
Χτίστηκε με δαπάνες του εκκεντρικού και βαθύπλουτου Αθηναίου Τιβέριου Κλαύδιου Αττικού Ηρώδη, ο οποίος είχε γεννηθεί στον Μαραθώνα και πέθανε στην έπαυλή του στην Κηφισιά (103-179 μ.Χ.). Με τη μεγάλη περιουσία, που είχε κληρονομήσει από τον πατέρα του, είχε χρηματοδοτήσει την κατασκευή και άλλων έργων, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται το αρχαίο Παναθηναϊκό στάδιο. Με την ιδιότητα του «αρχιερέα» (σ.σ. ένα είδος τελετάρχη) των Παναθηναίων, είχε εντυπωσιάσει με την κατασκευή πραγματικού πλοίου που κινείτο με ειδικό μηχανισμό και είχε χρησιμοποιηθεί το 142 μ.Χ. στην τελετή για την καθιερωμένη μεταφορά του πέπλου της Αθηνάς.
Αγνωστος ο αρχιτέκτονας
Σπουδαίος ρήτορας και σοφιστής, είχε γράψει τις περίφημες «Εφημερίδες», που δεν διασώθηκαν όπως και τα υπόλοιπα έργα του αλλά περιγράφονται από τον Φιλόστρατο Α´, τον σοφιστή που έζησε στην Αθήνα τον 2ο αιώνα. Η ιδιωτική ζωή του Ηρώδη του Αττικού ήταν αμφιλεγόμενη, κυρίως λόγω των στενών σχέσεων που διατηρούσε με νεαρούς σπουδαστές των σχολών των σοφιστών. Επιπλέον, συνέτειναν σε αυτό ο πρόωρος θάνατος της πρώτης συζύγου του, καθώς και των περισσότερων παιδιών που είχε αποκτήσει από τη δεύτερη. Πρόκειται για την Ασπασία Αννία Ρηγίλλη ή Ρήγιλλα, που πέθανε επίσης νωρίς και κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, στη μνήμη της οποίας κατασκεύασε τον χώρο που φέρει το όνομά του και χαρακτηρίζεται Ωδείο, γιατί φιλοξενούσε μουσικές εκδηλώσεις.
Δεν έχει διασωθεί το όνομα του αρχιτέκτονα του Ωδείου, που εικάζεται ότι ξεκίνησε το 161, λίγο μετά τον θάνατο της συζύγου του Ηρώδη και πρέπει να ολοκληρώθηκε με ταχύτατους ρυθμούς, αφού το 174 περιλαμβάνεται στις περιγραφές του Παυσανία για την Αττική. Με γεωμετρικές διαστάσεις που αποτελούν σημείο θαυμασμού ακόμη και στη σύγχρονη εποχή, το Ωδείο καταλαμβάνει περισσότερα από τρία στρέμματα. Εχει σχήμα που υπερβαίνει το ημικύκλιο και διαθέτει 32 σειρές εδωλίων με 4.800 θέσεις, με σαφή διάκριση ανάμεσα σε αυτές που αφορούν τους επίσημους, την περίφημη «προεδρία» και τις υπόλοιπες για τους κοινούς θεατές. Η σκηνή του είναι τετράγωνη, κατά τα πρότυπα των ανάλογων έργων των ρωμαϊκών χρόνων. Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο είναι το μετασκήνιο ύψους, 28 μέτρων, το οποίο ήταν τριώροφο αλλά διασώθηκαν μόνον οι δύο πρώτοι.
Εχει ενδιαφέρον η σύνδεση που προβλέφθηκε με το θέατρο Διονύσου, το σπουδαιότερο και μεγαλύτερο της αρχαίας Αθήνας του 6ου π.Χ. αιώνα, στο οποίο είχαν παρουσιαστεί τα διαχρονικά έργα των κορυφαίων τραγικών και βρίσκεται από χρόνια σε φάση αναστήλωσης. Η χρηματοδότηση της στοάς έγινε από τον βασιλιά της Περγάμου, τον Ευμένη Β΄ (197-159 π.Χ.). Φέρει το όνομά του και ήταν ένα είδος καταφυγίου για τους θεατές των δύο χώρων σε περιπτώσεις δυσμενών καιρικών συνθηκών.
Το Ωδείο, πάντως, δεν μακροημέρευσε, καθώς, όπως αναφέρει ο αρχιτέκτων και αρχαιολόγος Ι. Τραυλός στο ιστορικό έργο του «Πολεοδομική εξέλιξις των Αθηνών», καθώς το 267 μ.Χ. η ευρύτερη περιοχή της Αττικής δέχθηκε την καταστροφική επιδρομή των Ερούλων. Πολεμοχαρής λαός, με ρίζες στη βόρεια Γερμανία, είχαν κάνει κατά περιόδους πολλές επιθέσεις σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης, αφήνοντας ερείπια στο πέρασμά τους. Η επιδρομή στην Αθήνα συμπίπτει με το τέλος της εποχής της αρχαιότητας.
Οι καταστροφές
Ηταν τόσο μεγάλες οι καταστροφές που το Ωδείο κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους, που καταγράφεται ως… γέφυρα από τον Ιταλό περιηγητή Niccolo da Martini. Ακόμα και ξένοι αρχαιολόγοι που είχαν επισκεφθεί την Αθήνα τον 14ο αιώνα έκαναν λόγο για το «διδασκαλείο του Αριστοτέλη». Δεν είχαν άδικο, καθώς ένα μεγάλο μέρος του μνημείου είχε επιχωματωθεί και οι εξωτερικοί του τοίχοι είχαν ενταχθεί στο Ριζόκαστρο, το μεσαιωνικό τείχος που είχε κατασκευαστεί στη βάση του λόφου της Ακρόπολης.
Στην περίοδο της τουρκοκρατίας το Ωδείο αποτέλεσε μέρος του Σερπετζέ -που μεταφράζεται στα ελληνικά «ισχυρός»- του νέου περιτειχίσματος που έγινε στην Ακρόπολη, σε συνδυασμό με το τείχος του Χασεκή. Ενα μεγάλο μέρος του είχε επιχωματωθεί και κάποιοι καλλιεργούσαν κριθάρι. Σε μια γωνιά του λειτουργούσε ο μικρός τεκές της Κρεμάλας, που πήρε το όνομά του από το γεγονός ότι λίγα μέτρα πιο πέρα γίνονταν εκτελέσεις καταδικασμένων.
Η πρώτη ανασκαφή ξεκίνησε το 1848 από τους αρχαιολόγους Κυριάκο Πιττάκη και Α. Ραγκαβή, που έφθασαν σε βάθος 15 μέτρων από την επιχωμάτωση. Οι συστηματικές εργασίες οργανώθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1950, με βάση τις οδηγίες του Αναστάσιου Ορλάνδου (1887-1979), του σπουδαίου ακαδημαϊκού, αρχιτέκτονα και αρχαιολόγου, κυρίως όμως πρωτεργάτη των εργασιών αναστήλωσης της Ακρόπολης.
Η αναστήλωση
Το Ωδείο αναστηλώθηκε με μάρμαρο Διονύσου και από το 1957 είναι το επίκεντρο του Φεστιβάλ Αθηνών. Ωστόσο, είχε ανοίξει πολύ νωρίτερα τις πύλες του, την άνοιξη του 1920, για να φιλοξενήσει συναυλία με έργα του Καμίλ Σεν-Σανς. Παρά τα 85 χρόνια του, ο κορυφαίος Γάλλος μαέστρος και δημιουργός σηκώθηκε για να διευθύνει την ορχήστρα και αποθεώθηκε από το αθηναϊκό κοινό. «Είναι ένα πραγματικό όνειρο», είχε εξομολογηθεί σε δημοσιογράφους και οι εγκωμιαστικές δηλώσεις του φιγουράρουν σε όλες τις εφημερίδες της εποχής. Εξι χρόνια αργότερα, η μουσική ιεροτελεστία επαναλήφθηκε, αυτή τη φορά με τον περίφημο Ρίχαρντ Στράους, που είχε γίνει δεκτός στη χώρα μας με τιμές αρχηγού κράτους και βεβαίως είχε καταπλήξει τους πολυπληθείς θαυμαστές του έργου του. Λέγεται πως ο κορυφαίος μουσουργός ήταν ο πρώτος επίσημος που είχε προτείνει στους αρμόδιους να αναδειχθεί το Ωδείο σε έδρα μουσικών εκδηλώσεων διεθνούς κλίμακας και γι' αυτό θεωρείται ο εμπνευστής του φεστιβάλ.
…………………………………
1. Ο ανεφοδιασμός
Από τα «παράθυρα» του μετασκήνιου του Ωδείου το 1826 πέρασε ο Γάλλος στρατηγός Φαβιέρος και η επίλεκτη ομάδα του για να ανεφοδιάσει του Ελληνες που υπερασπίζονταν την Ακρόπολη κατά την πολιορκία των Τούρκων.
2. Και όμως είχε στέγη
Τα ίχνη της σκεπής του Ωδείου είχαν εντοπιστεί από τις πρώτες ανασκαφές. Βρέθηκαν καμένα ξύλα και μεγάλα κεραμίδια. Ωστόσο οι αρχαιολόγοι δεν δέχονταν ότι μπορούσε να καλυφθεί το σύνολο του χώρου, λόγω των μεγάλων διαστάσεών του και έκαναν λόγο για περιμετρική σκεπή πάνω από τη σκηνή και τις πίσω κερκίδες. Μόλις το 2011, ο καθηγητής Μανόλης Κορρές απέδειξε ότι η στέγη κάλυπτε ολόκληρο το θέατρο με τεχνικές που βασίζονταν στις αρχές της γεφυροποιίας, οι οποίες ήταν γνωστές τον 2ο μ.Χ. αιώνα.
3. Ενα πέτρινο ηχείο
Αξεπέραστη θεωρείται η ακουστική του χώρου. Αποδείχθηκε ότι λειτουργούν ως ηχεία οι ακατέργαστες πέτρες που είχαν τοποθετηθεί στο εσωτερικό των τοίχων της σκηνής και κυρίως ο περιμετρικός τοίχος με τις αβαθείς εσοχές που υπάρχει στο πάνω διάζωμα.
