Της Αρχοντίας Κάτσουρα
Οι καλοκαιρινές ημέρες είναι στο μυαλό μου συνδεδεμένες απόλυτα με το φως και τα νερά της Μεσογείου, με αυτή την «κοινοτοπία» των ακτών που λαμπυρίζουν κάτω από τον καυτό ήλιο, των ηλιοψημένων ανθρώπων που ζουν από τη θάλασσα, με διεισδυτικά μάτια και καστανόχρωμα μαλλιά που χρυσίζουν, μεσημεριανή ραστώνη και δείπνα υπό το φως των αστεριών ή της σελήνης, που –σαν από μαγεία– μεγαλώνει στα μάτια μας τους θερινούς μήνες. Αλλά εκτός από τα νησιά του ελληνικού αρχιπελάγους, αυτό που με ελκύει περισσότερο είναι οι πόλεις και τα λιμάνια του Νότου.
Συνήθως τις απεικονίζω στον νου μου με ένα μείγμα φαντασίας και πραγματικότητας, που έχει διαμορφωθεί από την καταγεγραμμένη ιστορία τους σε συνδυασμό με τους μύθους που τις τυλίγουν. Οι περισσότεροι από αυτούς γεννήθηκαν μέσα από τα αναγνώσματα της λογοτεχνίας, τα τραγούδια και το σινεμά. Το ότι δεν τις έχω επισκεφθεί τις περισσότερες ακόμα μου δίνει το προνόμιο να διατηρώ την αλήθεια ή το ψέμα των ονειροπολήσεών μου ακέραια ώς τη στιγμή που θα τα διαλύσει ή θα τα επιβεβαιώσει η πραγματικότητα.
Εκείνο το στοιχείο που τους προσδίδει την αχλύ του μυστηρίου είναι συνήθως ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας τους. Για παράδειγμα, καμία από τις πόλεις αυτές δεν έζησε μια γαλήνια, χωρίς αναταράξεις ζωή. Το αντίθετο: η Βηρυτός και η Δαμασκός έχουν δει αμέτρητο αίμα και πολέμους, αλλά και χρόνους δόξας. Λαοί πολλοί πέρασαν, άλλοι τις κατέκτησαν, άλλοι εγκαταστάθηκαν κυνηγημένοι, άλλοι εκδιώχθηκαν. Κάπως έτσι γράφτηκε η Ιστορία για την Καρχηδόνα, την Ταγγέρη και την Αλεξάνδρεια. Η Οδησσός και η Τεργέστη κατοικήθηκαν από πληθώρα λαών, οι κοινότητες των οποίων άνθησαν και εξελίχθηκαν μέσα σε εποχές δύσκολες, οικονομικά και πολιτικά ριψοκίνδυνες.
Βλέποντας το λιμάνι των Χανίων ή το Ηράκλειο της Κρήτης, για παράδειγμα, δεν μπορείς να μη σκεφτείς τους Ενετούς, τους Γενοβέζους, τους Αραβες, που πέρασαν από εκεί και αναμείχθηκαν με τους Ελληνες. Οι Αρμένιοι, οι Εβραίοι, οι Τούρκοι και οι Ελληνες στη Σμύρνη, στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και στη Θεσσαλονίκη. Χριστιανοί, μουσουλμάνοι, Εβραίοι και ζωροάστρες. Ολο αυτό το μείγμα ανθρώπων, θρησκειών και πολιτισμών –εκρηκτικό κάποιες φορές– τους προσέδωσε ένα άρωμα ακριβό και πολύτιμο. Το εμπόριο, η οικονομική δραστηριότητα γενικότερα και η ώσμωση των ανθρώπων ήταν αυτό που τις ζωογόνησε και έλαμψαν ολόκληρες ιστορικές περιόδους. Η κουζίνα και η κουλτούρα του φαγητού έγιναν πλουσιότερες, οι γλώσσες αναμείχθηκαν, υιοθέτησαν και γέννησαν λέξεις νέες, περισσότερο περιγραφικές, τα τραγούδια και οι μουσικές τους μας συγκινούν, γιατί μέσα τους βρίσκουμε κάτι που είναι γενετικά δικό μας.
Συχνά ονειρεύομαι ότι περπατώ στα παζάρια του Μαρόκου, με τις βαριές μυρωδιές των μπαχαρικών να μου γαργαλούν τη μύτη, ότι συναντώ μελαχρινούς ανθρώπους και γυναίκες με μάτια βαμμένα με κολ και καλυμμένες με χρωματιστές μαντίλες, ότι μοιράζομαι ψωμί και ψητό κρέας στην έρημο με Βερβερίνους νομάδες, την ώρα πια που η ατμόσφαιρα είναι κάτι παραπάνω από δροσερή, ή ακόμα ότι ψαρεύω στο Λυβικό με Κρητικούς ψαράδες.
Η μουσική υπόκρουση των φανταστικών περιπλανήσεών μου συνήθως μοιάζει με τις «Πόλεις του Καλοκαιριού» της Νένας Βενετσάνου και της Μπέτυς Κομνηνού, όπου στην ίδια μουσική παλέτα αναμειγνύονται ήχοι επικοί και νότες λάγνες της Ανατολής. Αυτό το τραγούδι, μαζί με τις «Πόλεις του Νότου», ένα μείγμα αμανέ και βυζαντινού ύμνου, περιλαμβάνουν –χωρίς να την αναφέρουν ρητά– όλη την εμπόλεμη ιστορική διαδρομή τους μαζί με τα στοιχεία της ειρηνικής και ευημερούσας ζωής τους.
Στην ταινία «Το βασίλειο των ουρανών» του Ρίντλεϊ Σκοτ, με θέμα τις Σταυροφορίες, μια ηρωίδα λέει: «Εδώ, στην Ανατολή, το μόνο που υπάρχει μεταξύ δύο ανθρώπων είναι το φως». Φως, η κινητήριος δύναμη των λαών που δίνουν την προστιθέμενη αξία τους στις πόλεις του Νότου, στις πόλεις των καλοκαιριών (ονειρικές ή όχι). Και η αντανάκλασή του στις ψυχές, που κάνει τα μάτια τους να τρυπούν τις καρδιές σαν πυρωμένα κάρβουνα.
