Της Μαρίας Δαμανάκη*

Οι πολιτικές για την ομαλή έξοδο της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Ε.Ε.) από την κρίση και την ύφεση υπήρξαν, τα τελευταία χρόνια, το κεντρικό σημείο της ευρωπαϊκής πολιτικής αντιπαράθεσης. Η πλειοψηφική άποψη, κυρίαρχη στα ευρωπαϊκά όργανα το κρίσιμο διάστημα, δεν άφηνε κανένα περιθώριο χαλάρωσης των δημοσιονομικών κανόνων.

Η αντίθετη άποψη είχε στην αρχή πολιτικά απομονωθεί και όσοι την υποστηρίζαμε είχαμε ελάχιστα αποτελέσματα. Αυτό άλλαξε στην πορεία. Βεβαίως εξ αιτίας της κινητoποίησης των πολιτών, της επέκτασης της κρίσης και στις ανθηρές οικονομίες και της ανάδειξης των τραγικών αποτελεσμάτων της ύφεσης. Μετά τις ευρωεκλογές, φυσούν νέοι άνεμοι. Το δόγμα της άκαμπτης δημοσιονομικής προσαρμογής έχει εκπνεύσει. Η ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ενωσης προσανατολίζεται -τουλάχιστον σε επίπεδο εξαγγελιών- σε αλλαγή πλεύσης και αλλαγή στρατηγικών και μεθόδων για την επιστροφή στην ανάπτυξη.

ΗΓερμανίδα καγκελάριος μιλά πλέον για την ανάγκη στροφής της Ευρώπης σε αναπτυξιακές πολιτικές, με πρόταγμα τον περιορισμό της ανεργίας, οι Γερμανοί Σοσιαλιστές συμφωνούν να δοθεί περισσότερος χρόνος στις χώρες για να προχωρήσουν σε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, ενώ ο Ιταλός πρωθυπουργός διακηρύσσει κατηγορηματικά ότι η στείρα λιτότητα δεν είναι πλέον αποδεκτή. Η τελευταία σύνοδος κορυφής επιβεβαίωσε την ελαστική εφαρμογή των ασφυκτικών κανόνων του Συμφώνου Σταθερότητας, όπως δήλωσε και ο κ. Γιούνκερ.

Η νέα ευρωπαϊκή ρητορική παίρνει, λοιπόν, σαφείς αποστάσεις από τις προηγούμενες επιλογές. Αυτό δεν ήταν ούτε εύκολο ούτε δεδομένο. Εχοντας ζήσει από τα μέσα τις εξελίξεις, μπορώ να βεβαιώσω πως στο προηγούμενο διάστημα δόθηκαν σκληρές μάχες, στην αρχή από ελάχιστους ανθρώπους. Καταθέσαμε (πλην ανεπιτυχώς) συγκεκριμένες προτάσεις για αναπτυξιακά αντίβαρα ενάντια στη μονόπλευρη λιτότητα, υποστηρίζοντας ότι δεν είναι σε θέση να μας βγάλει από την κρίση, ακόμη κι αν κατάφερνε να μας κρατήσει ζωντανούς.

Επισημάναμε πως η δημοσιονομική προσαρμογή μπορεί να ήταν αναγκαία για ορισμένες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, αλλά η γενίκευση της λιτότητας θα οδηγούσε σε έλλειψη ρευστότητας, ύφεση, αποπληθωρισμό και στασιμότητα. Αναδείξαμε το γεγονός πως οι πλεονασματικές χώρες έχουν μερίδιο και αυτές στη μακροοικονομική ανισορροπία της Ευρώπης και διά ταύτα υποχρεώσεις έναντι των ασθενέστερων χωρών. Προσπαθήσαμε να πείσουμε πως το κεντρικό πρόβλημα της Ευρώπης είναι η διεύρυνση των χασμάτων: των χασμάτων ανάμεσα σε πλουσιότερες και φτωχότερες χώρες, σε πλούσιους και φτωχούς πολίτες. Δυστυχώς τα χάσματα αυτά διευρύνθηκαν με την εισαγωγή ενός ανάπηρου ευρώ αντί να γεφυρωθούν όπως πολλοί ελπίζαμε.

Αυτά τα επισημαίνω για να υπογραμμίσω ότι τα βήματα που έγιναν δεν είναι αμελητέα. Ασφαλώς είναι περιορισμένα, ασαφή και αμφίσημα. Η όποια αλλαγή είναι ευάλωτη σε πιέσεις και εξελίξεις. Οχι μόνο οικονομικές, αλλά και πολιτικές. Η θέση της Βρετανίας (και όχι μόνο!) απέναντι στην ευρωπαϊκή πορεία είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου ενδεχόμενων αρνητικών εξελίξεων που σηματοδοτούν εθνικές αναδιπλώσεις.

Εχω τη γνώμη, ωστόσο, ότι πέντε προτάσεις για αλλαγές στην οικονομική ευρωπαϊκή πορεία παραμένουν ρεαλιστικές:

 Η δημοσιονομική πολιτική δεν μπορεί να εξακολουθήσει να σχεδιάζεται αποκομμένη από την πραγματικότητα. O ρυθμός της δημοσιονομικής εξυγίανσης οφείλει να προσαρμόζεται στις επικρατούσες μακροοικονομικές συνθήκες. Τo κόστος των διαρθρωτικών μέτρων ή οι επενδυτικές δαπάνες που οδηγούν σε αύξηση του ΑΕΠ πρέπει να αφαιρούνται από το έλλειμμα.

 Είναι ώρα για μεγαλύτερη δημοσιονομική υπευθυνότητα, αλλά και αλληλεγγύη. Τα συμβόλαια μεταρρυθμίσεων για ρευστότητα και αναπτυξιακές επενδύσεις προς τις αδύνατες χώρες, με αντάλλαγμα την εφαρμογή διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στα φορολογικά συστήματα και στη λειτουργία του δημόσιου τομέα, οφείλουν να συγκεκριμενοποιηθούν.

 Η κοινωνική διάσταση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης οφείλει να εκφραστεί σε συγκεκριμένα μέτρα: το επίπεδο ανεργίας, το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών ή το ποσοστό ατόμων στο όριο της φτώχειας πρέπει να λαμβάνονται με αποφασιστικότητα υπόψη στην εφαρμογή του Συμφώνου Σταθερότητας.

 Το μεγάλο δομικό πρόβλημα της άνισης κατανομής του δημοσίου χρέους μέσα στην Ε.Ε. καθιστά δύσκολη την άντληση κεφαλαίων για τη χρηματοδότηση της ανάπτυξης και της απασχόλησης εκεί όπου αυτή χρειάζεται περισσότερο, δηλαδή στις υπερχρεωμένες χώρες. Οι οικονομικά ισχυρές χώρες αντλούν κεφάλαια με ευνοϊκούς όρους. Είναι ανάγκη να υπάρξει ουσιαστική ελάφρυνση του χρέους των αδύναμων χωρών, πέρα από την επιμήκυνση και τη μείωση των επιτοκίων.

 Η πρόσφατη κίνηση Ντράγκι να ρίξει 400 δισ. ευρώ στην αγορά ήταν μια σημαντική απόφαση για την ενίσχυση της ρευστότητας, που αποδεικνύει ότι ο αρχικές ακαμψίες της Συνθήκης του Μάαστριχτ έχουν αρχίσει να υποχωρούν. Είναι άραγε πρόθυμες οι ισχυρές χώρες να υποστηρίξουν την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στις επόμενες κινήσεις αγοράζοντας, λόγου χάρη, αναπτυξιακά ομόλογα της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων;

Προφανώς η ευρωπαϊκή πορεία δεν είναι εξασφαλισμένη. Για πρώτη φορά στην ευρωπαϊκή ιστορία την τελευταία πενταετία, με αφορμή την οικονομική κρίση, ακούστηκαν τριγμοί που απειλούν την ασφάλεια του συνολικού ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Ωστόσο, παρ’ όλη την κριτική και τον σκεπτικισμό, οι τελευταίες ευρωεκλογές διέψευσαν τις Κασσάνδρες και επιβεβαίωσαν ότι υπάρχει ευρωπαϊκή προοπτική. Οι επόμενοι μήνες είναι κρίσιμοι, αλλά η Ε.Ε. αντέχει. Μπορούμε να τα καταφέρουμε.

* Ευρωπαία επίτροπος Θαλασσίων Υποθέσεων