Του Τάσου Τσακίρογλου
«Πρέπει να καταλάβουν πως τους φέρνουμε μια μαθηματικά αλάνθαστη ευτυχία. Θα είναι καθήκον μας να τους αναγκάσουμε να γίνουν ευτυχισμένοι». Αυτό έγραφε η Εφημερίδα του Κράτους στο δυστοπικό εμβληματικό μυθιστόρημα του Γεβγκένι Ζαμιάτιν «Εμείς» (εκδόσεις Πλέθρον), το οποίο περιγράφει ήδη από το 1920 μια ολοκληρωτική κοινωνία του Μονοκράτους, τα μέλη της οποίας δεν έχουν ονόματα ή προσωπική ζωή και αναγνωρίζονται από τους κωδικούς αριθμούς τους. Οι άνθρωποι ζουν με αυστηρά χρονοδιαγράμματα, κάνοντας τις ίδιες κινήσεις μέσα σε μια πόλη που είναι κατασκευασμένη με γυαλί: μια διαφανής ζωή σε μια διαφανή πόλη, όπου η ιδιωτικότητα και ο προσωπικός χώρος και χρόνος είναι άγνωστες έννοιες.
Η περιγραφή αυτή ταιριάζει όλο και περισσότερο με τη σημερινή κατάσταση του «μεσοποιημένου ανθρώπου»: οι επικοινωνίες μας (τηλεφωνικές ή ηλεκτρονικές) μπορούν να γίνουν αντικείμενο παρακολούθησης, όπως μας έδειξε η υπόθεση της αμερικανικής NSA, η οποία παρακολουθεί 193 κράτη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Η χώρα μας βρίσκεται στο στόχαστρο και της BND (της Γερμανικής Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Πληροφοριών) όπως έγραψαν «Τα Νέα».
Παράλληλα, η Google ανιχνεύει ανά πάσα στιγμή τη θέση σου ή «βλέπει» το σπίτι σου. Η Amazon σχεδιάζει να στέλνει τις παραγγελίες σου στον κήπο σου με μη επανδρωμένες πτητικές μηχανές (drones), ενώ χιλιάδες κάμερες φωτογραφίζουν και βιντεοσκοπούν τους πολίτες στους δημόσιους χώρους για «λόγους ασφαλείας».
Τώρα, όμως, έχουμε κάνει ένα βήμα παραπάνω: η Facebook υπέβαλε, εν αγνοία τους, περίπου επτακόσιες χιλιάδες χρήστες σε ένα ανήθικο ψυχολογικό πείραμα με εμφανείς εμπορικούς σκοπούς. Επί μία εβδομάδα χειραγωγούσε τις πληροφορίες (αναρτήσεις, βίντεο, εικόνες, συνδέσμους κ.λπ.) στον «τοίχο» των χρηστών. Ετσι, σε μια ομάδα μείωσε την έκθεσή τους σε θετικού συναισθηματικού περιεχομένου δημοσιεύσεις, ανακαλύπτοντας ότι αυτό μείωσε και τις θετικές δημοσιεύσεις των ίδιων, ενώ έκανε το αντίθετο με μια δεύτερη ομάδα. Οπως ανακοίνωσαν οι ερευνητές δύο αμερικανικών πανεπιστημίων, «είναι η πρώτη πειραματική απόδειξη για μαζικής κλίμακας μετάδοση συναισθημάτων μέσω των κοινωνικών δικτύων».
Οι κίνδυνοι χειραγώγησης συναισθημάτων και συνειδήσεων μέσω τέτοιων πρακτικών για πολιτικούς λόγους (π.χ. σε προεκλογική περίοδο) είναι περισσότερο από προφανείς. Υπάρχει όμως και ένας πιο βαθύς και διαρκής κίνδυνος, εμπορικού χαρακτήρα. Οι «μονοκράτες» του Facebook μπορούν να χειραγωγούν τους χρήστες, αφού διαπιστώνουν ότι τα δυσάρεστα συναισθήματα που προκαλούν οι αρνητικές αναρτήσεις οδηγούν τους «πελάτες» να εγκαταλείπουν τη σελίδα και άρα να μειώνεται η διαφήμιση.
Η «διαφανής ζωή» είναι το τίμημα της «δικτύωσης» και της εθελοντικής παραχώρησης των προσωπικών μας στοιχείων, τελικά δηλαδή της δικής μας «διαθεσιμότητας». Της κομφορμιστικής βούλησής μας να ανήκουμε στις ηλεκτρονικές «ομάδες» και «οικογένειες» κάθε τύπου. Η δυστοπία του Ζαμιάτιν στην ουσία αποτελεί την επιτομή του «1984» του Οργουελ και του «Θαυμαστού Καινούριου Κόσμου» του Χάξλεϊ, μια σύνθεση ενός αυταρχικού κατασταλτικού κράτους και ενός soft ολοκληρωτισμού βασισμένου στην εθελοδουλεία.
Ενός κράτους που, όταν απαιτείται, ξυλοφορτώνει τις καθαρίστριες και που, σε συνεχή βάση, απαλλοτριώνει κομμάτι κομμάτι τα ατομικά δικαιώματα και μέρη της προσωπικής μας ζωής. Αν μη τι άλλο, εμάς δεν μας έχουν υποβάλει σε «φαντασιεκτομή» όπως τους πρωταγωνιστές τού «Εμείς». Ή μήπως…
