Της Βασιλικής Τζεβελέκου
Πέρασαν κλεισμένα σε κουτιά περισσότερες από επτά δεκαετίες και η επιστροφή τους στον τόπο τους έγινε με τιμές και δόξες. Οι 10.626 αρχαιότητες, κυρίως όστρακα, κομμάτια από αγγεία της νεολιθικής περιόδου και εργαλεία, ευρήματα παράνομων ανασκαφών των ναζιστικών στρατευμάτων Κατοχής στον νεολιθικό οικισμό «Μαγούλα Βισβίκη» της Θεσσαλίας, επαναπατρίστηκαν στην Αθήνα από το Μουσείο Pfahlbaumuseum της νότιας Γερμανίας. Η ανασκαφή είχε γίνει από τον Ιούνιο έως τον Δεκέμβριο του 1941 από τον Χανς Ράινερτ. Διάσημος Γερμανός αρχαιολόγος μεν, μέλος του ναζιστικού κόμματος δε, φυγάδευσε αμέτρητα αντικείμενα στη χώρα του, προϊόντα παράνομων ανασκαφικών λεηλασιών. Κι αυτά είναι τα ελάχιστα που επιστρέφονται.
Τα 23 κιβώτια με τις αρχαιότητες έφτασαν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο την περασμένη Πέμπτη και χθες, σε μια λιτή τελετή στο αμφιθέατρο της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών, έγινε επίσημα η παράδοσή τους. «Συνεργαστήκαμε Γερμανοί, Ελληνες και Αυστριακοί για κάτι που όλοι πιστεύουμε ότι είναι σωστό», είπε η γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Μαρία Βλαζάκη–Ανδρεαδάκη, χαιρετίζοντας τους επίσημους προσκεκλημένους. Τον Γερμανό πρέσβη Πέτερ Σόοφ και τον μορφωτικό ακόλουθο της πρεσβείας, τον διευθυντή του γερμανικού μουσείου στο οποίο εντοπίστηκαν τα αρχαία, Γκούντερ Σέμπελ, την έφορο Αρχαιοτήτων Αγγελική Ντούζουγλη, που τα εντόπισε τυχαία ενώ έκανε τη μεταπτυχιακή της εργασία στη Γερμανία τη δεκαετία του 1970 και της έγιναν εμμονή, την Αυστριακή συνάδελφό της Εύα Αλραμ Στερν, που τη βοήθησε στην έρευνα, τη γενική γραμματέα του υπουργείου Λίνα Μενδώνη και φυσικά τον υπουργό Πολιτισμού Κωνσταντίνο Τασούλα, που άνοιξε την εκδήλωση, μιλώντας για το συγκεκριμένο θέμα και υπαινικτικά για τον επαναπατρισμό των Γλυπτών του Παρθενώνα.
«Μια Ελληνίδα αρχαιολόγος με άγρυπνη ματιά βρήκε κάτι που της τράβηξε την προσοχή, ενώ έκανε το μεταπτυχιακό της στη Γερμανία. Και σήμερα έχουμε το σύνολο της επιστημονικής της αγρύπνιας εδώ. Καλωσορίζουμε την επιστροφή των μυρίων, των 10.000 και πλέον οστράκων και εργαλείων της νεολιθικής εποχής», είπε ο υπουργός. «Είναι ενδιαφέρουσα η οδύσσειά τους από τη στιγμή που αποσπάστηκαν από τον γερμανικό στρατό κατοχής μέσω κανονικής αρχαιολογικής εργασίας, που δεν είχε όμως αξιέπαινους στόχους». Ανέφερε ότι η στενή συνεργασία ανάμεσα στις επιστημονικές κοινότητες των δύο χωρών είχε ως αποτέλεσμα τον 26ο επαναπατρισμό αρχαιοτήτων από το 1950 έως σήμερα. «Είναι πράξη συμβολικής σημασίας, που δείχνει την ανάγκη επαναπατρισμού όλων των αρχαίων μνημείων, όπου κι αν βρίσκονται. Θα συνεχίσουμε με επαγγελματισμό και επιχειρήματα ώστε το παράδειγμά σας να βρει μιμητές σε ακόμα πιο αντιπροσωπευτικά ακτινοβολούντα κατάλοιπα». Και υπογράμμισε με νόημα ο Κωνσταντίνος Τασούλας: «Πιο ισχυρή από πολλές θεωρίες είναι μια ιδέα. Με τη συμπεριφορά σας βοηθάτε να πλησιάσει η ώρα αυτής της ιδέας, που θα ολοκληρώσει τις επιστροφές».
«Σήμερα είναι μια εξαιρετική ημέρα για την ευρωπαϊκή αρχαιολογία και για δύο φίλους, τη Γερμανία και την Ελλάδα», είπε ο διευθυντής του γερμανικού μουσείου Γκούντερ Σέμπελ, θετικός για την επιστροφή τους από την πρώτη στιγμή που εντοπίστηκαν. Ο ίδιος ενημέρωσε το 2010 τη Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών και σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνημείων άρχισε η έρευνα της υπόθεσης.
Διάχυτη είναι η αισιοδοξία στην ελληνική πλευρά που θεωρεί την πράξη ως θετικό προάγγελο για την επιστροφή κι άλλων αρχαίων, που βρίσκονται διάσπαρτα σε μουσεία της Ευρώπης και είχαν φύγει παράνομα ως λεία πολέμου κατά τη γερμανική κατοχή. Νεότερες μελέτες διαμορφώνονται και τιτάνια προσπάθεια καταβάλλεται από τη Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών (ΔΤΠΠΑ), ώστε να καταγραφούν, να τεκμηριωθούν και να ζητηθεί ο επαναπατρισμός τους.
Ηταν αποκαλυπτική η ομιλία της προϊσταμένης της ΔΤΠΠΑ, Σουζάνας Χούλια-Καπελώνη. «Αυτή δεν είναι η μοναδική περίπτωση αρχαιοτήτων. Πόσα αρχαία λεηλατήθηκαν, κάτω από ποιες συνθήκες, πότε επιστράφηκαν και από πού, είναι τα ερωτήματα που θέσαμε πριν ενάμιση χρόνο που άρχισε η καταγραφή», είπε. Και αναφέρθηκε στις δυσμενείς συνέπειες της τριπλής Κατοχής από Γερμανία, Ιταλία Βουλγαρία τόσο για το πληθυσμό της χώρας όσο και για τις αρχαιότητες. «Ολόκληρα χωριά καταστράφηκαν μαζί με εκατοντάδες μνημεία, που λεηλατήθηκαν ή ξηλώθηκαν. Υπήρχε η μέθοδος της σιωπηρής κλοπής νέων ευρημάτων με αυθαίρετες ανασκαφές, αλλά και οι στρατιώτες των δυνάμεων κατοχής και των συμμαχικών, ήθελαν να πάρουν μαζί τους ένα αρχαίο αντικείμενο ως ενθύμιο».
Μιλώντας για τις 26 υποθέσεις επαναπατρισμού ανέφερε ότι είναι 1.158 αντικείμενα, 41 κιβώτια με εβραϊκά χειρόγραφα, 28 κιβώτια με ευρήματα της νεολιθικής εποχής από τη Θεσσαλία, εκ των οποίων τα πρώτα πέντε είχαν επιστραφεί το 1951 και τώρα ήρθαν τα υπόλοιπα 23, καθώς και ευρήματα της παλαιολιθικής περιόδου από το σπήλαιο Σεϊντί κοντά στην Κωπαΐδα.
Τέλος, όπως είπε, τα αρχαία που ξέρουμε ότι έχουν φύγει θα αναζητηθούν μέσω της Interpol και στις ιστοσελίδες των μεγάλων μουσείων.
