Της Νόρας Ράλλη
«Οι θρύλοι του Καντέρμπερι», Παζολινι, 1972
Πρόκειται για τον ακρογωνιαίο λίθο της δυτικής λογοτεχνίας κι ένα από τα έργα που επηρέασαν όσο κανένα τους μετέπειτα συγγραφείς. «Οι ιστορίες του Καντέρμπερι» του Τζέφρι Τσόσερ (1340-1400) συγκαταλέγεται ανάμεσα στα 100 σημαντικότερα βιβλία όλων των εποχών. Ηταν το πρώτο μεγάλο λογοτεχνικό έργο, που γράφτηκε στα κοινά αγγλικά και μάλιστα σε στίχους.
Κι όμως, αυτό το σπουδαίο βιβλίο δεν είχε μεταφραστεί ποτέ, έως τώρα, στα ελληνικά. Ο Δημοσθένης Κορδοπάτης, νομικός, με μεγάλη προϋπηρεσία στο δικαστικό σώμα, όχι μόνο μετέφρασε τον Τσόσερ από τα μεσαιωνικά αγγλικά, αλλά, περνώντας από τον Μεσαίωνα στον Διαφωτισμό, καταπιάστηκε και με μία ακόμη σπουδαία μορφή, τον συγγραφέα των «Ταξιδιών του Γκιούλιβερ», μεγαλοφυή ή παράφρονα Τζόναθαν Σουίφτ. Εγραψε τη βιογραφία του, «Τζόναθαν Σουίφτ – Βίος και Πολιτεία». Και τα δύο βιβλία κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μελάνι.
• Τσόσερ και Σουίφτ – διαλέξατε δύο πολύ ιδιαίτερες προσωπικότητες.
«Μεγαλειώδεις, αλλά και αρκετά διαφορετικές προσωπικότητες. Ο Τσόσερ ήταν από ευκατάσταστη οικογένεια. Δεν ξέρουμε για την παιδεία του, αλλά πρεπει να τελείωσε μία από τις τέσσερις τότε νομικές του Λονδίνο. Το σίγουρο είναι πως ήταν πολύ μορφωμένος για την εποχή του. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι πως στα γραπτά του ειρωνεύτηκε τα πάντα και καταδύθηκε τόσο βαθιά στην ανθρώπινη φύση, που η παγκοσμιότητά του μπορεί να συγκριθεί μόνο με το έργο του Σέξπιρ! Μάλιστα, είναι πιο τολμηρός. Ο Σέξπιρ βάζει γελωτοποιούς ή ανθρώπους από κατώτερα κοινωνικά στρώματα να καταφέρονται ειρωνικά προς άλλους. Ο Τσόσερ, όμως, δουλεύει ψιλό γαζί την κοινωνία της εποχής του, χωρίς ταξικούς περιορισμούς. Βέβαια, δεν τολμάει να χτυπήσει ευθέως την επίσημη Εκκλησία, αλλά διακωμωδεί τους μοναχούς. Τους λέει χοντρούς, φαγάδες, ερωτιάρηδες. Και φυσικά, βάζει ένα πωλητή συγχωροχαρτιών να λέει τερατουργήματα…»
• Γιατί η πλήρης μετάφρασή ενός τόσο σπουδαίου έργου καθυστέρησε τόσο πολύ;
«Δεν ξέρω… Δεν χρειάζεται να κουραστεί κανείς για να φτάσει σαν όνομα στον Τσόσερ. Και στην πιο συντομη περίληψη της δυτικής λογοτεχνίας, το όνομά του είναι από τα πρώτα. Τι να πω, ίσως χρειαζόταν να τον αγαπήσει κάποιος πολύ».
• Γιατί προτιμήσατε τη μετάφραση απευθείας από τα μεσαιωνικά αγγλικά, αντί του εύκολου δρόμου, δηλαδή από τα σύγχρονα;
«Από νέος είχα μια αγάπη προς τα μεσαιωνικά κείμενα. Επειδή μου άρεσαν τόσο, ξεκίνησα να μεταφράζω τα “μυστήρια”. Ειναι μικρά, θεατρικά δρώμενα, τα οποία προηγήθηκαν του Τσόσερ, βασισμένα σε ιστορίες της Βίβλου. Μετά το ρωμαϊκό θέατρο, κατά τον Μεσαίωνα, ο χριστιανισμός είχε αναγάγει το θέατρο σε αμάρτημα. Αυτές ήταν οι πρώτες προσπάθειες αναγέννησής του. Δειλά, μπροστά από εκκλησίες ή στις πλατείες στήνονταν αυτοσχέδιοι θίασοι, με κάποιου είδους σκηνοθεσία και με κειμενα πρόζας γραμμένα, αλλά ανώνυμα. Παρότι θρησκευτικού περιεχομένου, φορές τολμούσαν ακόμη και μία λεπτή κριτική, μέσω αστείων περιστατικών. Για παράδειγμα, υπάρχει μία σκηνή, που η γυναίκα του Νώε δεν θέλει να μπει στην Κιβωτό. Είναι μάλιστα γραμμένα σε γλώσσα λίγο πιο δύσκολη από του Τσόσερ. Αυτά τα έχω μεταφράσει για μένα, όπως έχω δημιουργήσει και ένα λεξικό μεσαιωνικών αγγλικών, χειρόγραφο. Με όλα αυτά, ξέτριψα. Ειδικά με τον Τσόσερ δεν δυσκολεύτηκα, καθώς δεν έχει σκοτεινά νοήματα ούτε αμφισβητούμενα θέματα. Μη σας πω πως πιο εύκολα διαβάζω Τσόσερ από το πρωτότυπο, παρά τους σημερινούς Εγγλέζους θεατρικούς συγγραφείς, που μου είναι σχεδόν ακατανόητοι! Χρησιμοποιούν συνεχώς συγκεκομμένες και περιθωριακές λέξεις και είναι δύσκολο για κάποιον που ξέρει τα πιο κομψά, ας πούμε, αγγλικά να τους παρακολουθήσει. Οσο για το έργο του, είναι εμβληματικό».
• Ο Χάρολντ Μπλουμ στον «Δυτικό Κανόνα» επιμένει στην αποκατάσταση του Τσόσερ ως «έργο πολιτισμικής δικαιοσύνης».
«Πολιτισμικής και κοινωνικής δικαιοσύνης, θα συμπλήρωνα εγώ. Επηρέασε όλους τους μεταγενέστερους και βέβαια επηρεάστηκε, προφανώς, από τον Βοκκάκιο και το “Δεκαήμερο”. Εκεί βλέπουμε μια ομάδα νεαρών, που απομακρύνονται από τη Φλωρεντία, σε μια βίλα, για να αποφύγουν μια επιδημία πανούκλας και λένε ιστορίες για να απαλύνουν τον χρόνο. Και στο “Καντέρμπερι” η ομάδα των προσκυνητών, έως να φτάσει στον προορισμό της, λέει συνέχεια ιστορίες. Ωστόσο, ο Τσόσερ βρίσκεται σε σκόμη πιο προωθημένη φάση σε σχέση με τον Βοκκάκιο».
• Πόσο πιστά αποδίδει την εποχή του;
«Ισως είναι το πρώτο μεσαιωνικό κείμενο, που αποτελεί μια πινακοθήκη της εποχής και της κοινωνίας. Επιπλέον, μολονότι δεν μπορούμε να μιλήσουμε για δημοκρατία τότε, ωστόσο θα τολμήσω να χαρακτηρίσω τον Τσόσερ “δημοκρατικό”. Γιατί βάζει δίπλα στον ιππότη να πηγαίνει ο μάγειρας, καταρρίπτοντας την όποια ταξική διαφορά και τους τύπους της εποχής».
• Γράψατε και μια βιογραφία του Τζόναθαν Σουίφτ. Γιατί αυτή η επιλογή;
«Και αυτό αναγεται στη νεότητά μου. Διάβαζα και ξαναδιάβαζα τα “Ταξίδια του Γκιούλιβερ”. Ο Σουίφτ ήταν εξαιρετικά αντιφατική προσωπικότητα. Οι περισσότεροι τον παρουσιάζουν ως παράφρονα. Προσωπικά, δεν πιστεύω πως ήταν τρελός. Ισα ίσα, η προσωπικότητά του είναι αφάνταστα μεγαλύτερη από το έργο του. Τον λένε μισάνθρωπο – μα ήταν τόσο πιο μπροστά από την εποχή του. Πώς θα μπορούσε να συνδιαλαγεί με τους σύγχρονούς του; Τον λένε τσιγκούνη. Μα, ως παιδί, έζησε τεράστια φτώχεια. Και μην ξεχνάμε πως την περιουσία του την άφησε σε άσυλο για ψυχικά αρρώστους – άρα τι τσιγκούνης και τι μισάνθρωπος! Το έργο του πραγματικά, αν και μεγαλειώδες, δεν πιάνει τίποτα μπροστά στην προσωπικότητά του. Εζησε την εποχή του Διαφωτισμού, έβαλε τον Ορθό Λόγο στα γραπτά του, γιατί το μυαλό του ήταν δομημένο ακριβώς μ’ αυτόν τον τρόπο. Πώς να τον κατανοήσουν οι άνθρωποι; Αφήστε που περιγραφές του έχουμε μόνο από τους ανθρώπους που τον αντιπάθησαν. Ισως βέβαια τον αγαπάω πολύ και θέλω να εξαλείψω τα όσα αρνητικά του».
• Τι έχει να κερδίσει ο σημερινός αναγνώστης από τα δύο αυτά βιβλία;
«Σκέψου το: όλα τα μεγάλα, κλασικά έργα τελικά κατέληξαν σαν παιδικά μυθιστορήματα. Ο Γκιούλιβερ δεν γράφτηκε για παιδιά, ειρωνεύεται φρικτά τη δομή της κοινωνίας τότε. Το ίδιο και ο Ροβινσών Κρούσος και ο Δον Κιχώτης. Και ο Τσόσερ, απλές ιστορίες έγραψε. Αυτή είναι η μεγαλοσύνη τους. Ενώ δεν είναι παιδικά βιβλία, μιλούν στα παιδιά ως μεγαλουργήματα… Θα το πω τούτο: μόνο οι κλασικοί θα μας σώσουν σήμερα. Η εντιμότητα και η δικαιοσύνη που αποπνέουν. Και η δικαιοσύνη δεν μετριέται μέσα στις αίθουσες του δικαστηρίου. Φαίνεται από το καλημέρα που θα πει κάποιος, μέχρι το καληνύχτα του. Η απληστία είναι μητέρα πολλών παθών και λαθών και αυτό από όλους τους κλασικούς στηλιτεύεται. Ειδικά σήμερα, το ζούμε στο πετσί μας».
Info: Από τις εκδόσεις Μελάνι κυκλοφορούν τα βιβλία του «Ιστορίες του Καντέρμπερι» και «Τζόναθαν Σουίφτ – Βίος και Πολιτεία». Και από τις εκδόσεις Στιγμή: «Ο άνθρωπος με το σιδηρούν προσωπείον» (2001) και «Τζόναθαν Σουίφτ (Επιλογή από το έργο του)» (2004).
