ΑΠΟΣΤΟΛΗ στη ΒΕΝΕΤΙΑ Της Χαράς Τζαναβάρα
Αρκετούς «άσους» περιλαμβάνει η πρόταση του Ρεμ Κούλχαας για τη 14η Μπιενάλε της Βενετίας, της ανά διετία κορυφαίας γιορτής της αρχιτεκτονικής σε παγκόσμια κλίμακα. Ο επιμελητής της φετινής διοργάνωσης δεν αρκέστηκε απλά στον γενικό τίτλο «Fundamentals», αλλά επικεντρώθηκε στα «ουσιώδη» και παρουσίασε τη φιλοσοφική του προσέγγιση στο μοντέρνο κίνημα της τελευταίας εκατονταετίας, κυρίως μέσα από τα δύο βασικά περίπτερα.
Ρηξικέλευθη και η επιλογή του να επιβάλει την εξέλιξη του μοντερνισμού ως κοινή θεματολογία στα εθνικά περίπτερα, που αυξήθηκαν κατά 10 φθάνοντας τα 65, ενώ επιτυχημένη ήταν η απόφασή του να διπλασιάσει τον χρόνο της αρχιτεκτονικής Μπιενάλε, που πλέον θα έχει εξάμηνη διάρκεια, όπως και της τέχνης. Δική του είναι και η ιδέα να οργανώνονται σεμινάρια από αρχιτεκτονικές ομάδες ή σχολές, καθώς και η διάχυση των αρχιτεκτονικών παρουσιάσεων σε όλο το κέντρο της Βενετίας.
«Είναι μια Μπιενάλε για την Αρχιτεκτονική και όχι για τους αρχιτέκτονες», είχε προαναγγείλει ο Ρεμ Κούλχαας και είναι γεγονός ότι απουσιάζουν οι υπερβολικές αναφορές σε σταρ των τελευταίων διοργανώσεων. Ο ίδιος όμως ήταν ο αναμφισβήτητος πρωταγωνιστής, είτε ξεναγούσε φοιτητές και κινείτο μέσα στο πρωτοφανές πλήθος, είτε υποδεχόταν τον υπουργό Πολιτισμού της Ιταλίας και τους επώνυμους επισκέπτες.
Το πρώτο εύσημο γι’ αυτό το στοίχημα της ανανέωσης ήρθε στην εναρκτήρια συνέντευξη Τύπου στο κατάμεστο Theatro Piccolo, διά στόματος του Πάολο Μπαράτα. «Η αρχιτεκτονική συναγωνίζεται επάξια την Μπιενάλε της Τέχνης», του είπε με νόημα ο πρόεδρος της διεθνούς έκθεσης, η οποία από το 2004 ιδιωτικοποιήθηκε και διευθύνεται από ίδρυμα, έχει ελάχιστη κρατική επιχορήγηση και έχει επενδύσει όλες τις ελπίδες για την ενίσχυση των οικονομικών της στα έσοδα από τους επισκέπτες και τους χορηγούς. Και δεν ήταν φιλοφρόνηση, αφού η προηγούμενη Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής συγκέντρωσε 150.000 επισκέπτες, έναντι 175.000 της περυσινής διοργάνωσης για την τέχνη, ενώ φέτος μόνο στο πρώτο διήμερο πέρασαν από τους χώρους της πάνω από 35.000 άτομα.
Στο κεντρικό περίπτερο των «Giardini», που αποτελούν την αρχική κοιτίδα των Μπιενάλε, ο Κούλχαας ξεδίπλωσε μια εκπληκτική δουλειά, προϊόν διετούς έρευνας με τη συμμετοχή 24μελούς ομάδας μεταπτυχιακών σπουδαστών του Χάρβαρντ, με τα 15 «Elements» της αρχιτεκτονικής. Η διαφορά φάνηκε από την είσοδο, καθώς η πρόσοψη του κτιρίου βάφτηκε στα άσπρα για να χωρέσει το μανιφέστο της αρχιτεκτονικής, στο οποίο δίνει έμφαση στη συνύπαρξη του παλιού με το νέο. Με ιστορικές αναφορές και υποδειγματικά «ζουμαρίσματα» σε κτίρια που κατασκευάστηκαν από το 1914 ώς τις ημέρες μας, στην ουσία επαναδιατύπωσε τον ορισμό της πρόσοψης, της πόρτας, του παράθυρου, της οροφής, της σκάλας και άλλων δέκα βασικών στοιχείων της οικοδομής.
Για τους… άπιστους, χωροθέτησε εύστοχα το Dom-ino, το περίφημο «γιαπί» που είχε σχεδιάσει πριν από έναν αιώνα ο κορυφαίος Le Corbusier που, μαζί με τον ελαφρώς απόντα από την Μπιενάλε Mies van der Rohe, είναι οι θεμελιωτές του αρχιτεκτονικού μοντερνισμού στην περίοδο του μεσοπολέμου. Το ξύλινο ομοίωμα λίγο πριν από την είσοδο του κεντρικού περιπτέρου ήταν προϊόν εργασίας ομάδας φοιτητών της ΑΑ, της περίφημης αρχιτεκτονικής σχολής του Λονδίνου. Λίγα μέτρα πιο ανατολικά βρίσκεται το ξύλινο περίπτερο της Φινλανδίας, έργο του 1938 του Alvar Aalto, από τους κορυφαίους του μοντέρνου κινήματος στην αρχιτεκτονική. Στη φετινή διοργάνωση προστέθηκε μια ξύλινη κατασκευή με μορφή καλύβας.
Ο Κούλχας έδωσε «τα ρέστα του» στο κεντρικό περίπτερο, στο Αρσενάλι, τον άλλο χώρο των Μπιενάλε, για τον οποίο έσπευσε να ξεκαθαρίσει πως τον θεωρεί πιο κατάλληλο για να φιλοξενεί εκδηλώσεις που αφορούν την αρχιτεκτονική. Σε ένα μεγάλο χώρο, δίπλα στην κεντρική είσοδο, στέγασε την «Monditalia», ένα πανόραμα της συνολικής κουλτούρας της Ιταλίας. Προβολές από τον ασπρόμαυρο ιταλικό κινηματογράφο, μουσική, χορός, θέατρο σε σωστές δόσεις και με «εμφυτεύματα» αρχιτεκτονικής δημιούργησαν ένα ενιαίο σύνολο, που έκλεψε τις εντυπώσεις των επισκεπτών. Το εγχείρημα υλοποιήθηκε με τη δουλειά πολυμελούς ομάδας Ιταλών δημιουργών, με τον Ολλανδό αρχιτέκτονα να επιβλέπει κάθε λεπτομέρεια.
Η απόφαση να οριστεί για πρώτη φορά κοινό θέμα για τα εθνικά περίπτερα απέδωσε στον βαθμό που οι επιμελητές τους «πήραν το μήνυμα» και κυριολεκτικώς το απογείωσαν, δίνοντας σάρκα και οστά στον γενικό τίτλο «Absording Modernity 1914-2014». Χαρακτηριστική η περίπτωση του «OffiseUS», της πολυεθνικής αρχιτεκτονικής ομάδας που δραστηριοποιείται σε πάνω από 20 χώρες και επιλέχθηκε με διαγωνισμό για να εκπροσωπήσει τις ΗΠΑ. Το περίπτερο στα Giardini «ντύθηκε» με ράφια που παραπέμπουν σε αρχιτεκτονικό γραφείο, πάνω στα οποία είχαν παρατεθεί μικρή τόμοι με την αναλυτική «ταυτότητα» επιλεγμένων κτιρίων που κατασκευάστηκαν από το 1914 με βάση τις αρχές του μοντερνισμού. Ανάμεσά δύο ελληνικές παρουσίες: το νέο μουσείο της Ακρόπολης και η αμερικανική πρεσβεία, που συγκαταλέγεται στα ξεχωριστά δημιουργήματα του Γκρόπιους.
Ανάλογη ιδέα είχε η ομάδα του Μπαχρέιν. Στο λιτό περίπτερο που έφτιαξαν στο Αρσενάλι κυριαρχούσε μια κυκλική βιβλιοθήκη, στην οποία υπάρχει ο ίδιος τόμος με το πανόραμα των σύγχρονων κτιρίων της δυναμικής αραβικής χώρας, που μοιράζονται στους επισκέπτες. Λίγο πιο κάτω είναι το βραβευμένο με τον Αργυρό Λέοντα περίπτερο της Χιλής, στο οποίο έχει στηθεί ένα κανονικό σπίτι της μαρτυρικής χώρας.
Μια υποδειγματικά ανακαινισμένη πτέρυγα στο Αρσενάλι, στην οποία δεσπόζει η μεταλλική κατασκευή με την κυλιόμενη σκάλα, χώρεσε τις δέκα νέες συμμετοχές. Ανάμεσά τους η Τουρκία με στιλιστικά άψογο αλλά… παραπλανητικό περίπτερο με διαμορφώσεις δημόσιων χώρων, όπου θριαμβεύει η αρχιτεκτονική αλλά απουσιάζουν η κοινωνία, οι διαδηλωτές και η αστυνομική βία. Στον ίδιο χώρο συγκινητική ήταν η παρουσία της επίσης πρωτοεμφανιζόμενης Νότιας Αφρικής, με φωτογραφίες από τις παράγκες του Σοβέτο.
Στις ξεχωριστές παρουσίες περιλαμβάνονται το περίπτερο του Ισραήλ, που έστησε μια κατασκευή για να δείξει ότι μπορεί να χτιστούν «παλάτια στην άμμο», των βορείων ευρωπαϊκών χωρών (Σουηδία, Νορβηγία και Φινλανδία) που παραχώρησαν τον ιδιαίτερα εντυπωσιακό χώρο που διαθέτουν για να παρουσιάσουν τα έργα κοινωνικής βοήθειας προς την Τανζανία, τη Ζάμπια και τη Μοζαμβίκη.
………………………………………………………………………………………………………………………………
Δίχασε η ελληνική συμμετοχή
Το ελληνικό περίπτερο κατάφερε να φέρει δίπλα δίπλα τη παλιά γενιά των αρχιτεκτόνων,
με τα εμβληματικά «XENIA και το νέο αίμα, με τις φουτουριστικές μακέτες.
Ολοι παραδέχονται ότι ο ταλαντούχος Γιάννης Αίσωπος, που επιλέχθηκε κυριολεκτικά «στο παρά πέντε» για τη θέση του εθνικού επιτρόπου, είχε μόλις τρεις μήνες για την προετοιμασία και, το σπουδαιότερο, ελάχιστα κονδύλια. Ετσι τα αντικρουόμενα σχόλια για το εθνικό μας περίπτερο περιορίστηκαν σε ιδιωτικές συζητήσεις.
Τα τελευταία χρόνια, που συμπίπτουν με την οικονομική κρίση, η διοργάνωση της Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής πέρασε από το υπουργείο Πολιτισμού στο υπουργείο Περιβάλλοντος και φέτος θα έμενε… ορφανή, αν δεν υπήρχε η οικονομική συμβολή του υπουργείου Τουρισμού. Είναι ενδεικτικό της αντιμετώπισης ότι το αρμόδιο υπουργείο -άγνωστο για ποιους λόγους- έστειλε στην αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος διοργάνωση την προϊσταμένη των οικονομικών υπηρεσιών του!
Η προσφυγή σε χορηγούς ήταν αναγκαία, αλλά κάποιοι το είδαν ως ευκαιρία για να προβληθούν. Η υπερπροβολή των αόριστων σχεδίων για το παλιό αεροδρόμιο Ελληνικού έβγαζε μάτι ότι έγινε προς χάριν της χορηγίας της Lamda Development. Αρνητικά σχόλια διατυπώθηκαν και για την επιλογή του πανό στην πρόσοψη του ελληνικού περιπτέρου, κατασκευή του 1934 που ακολουθεί τον τότε κυρίαρχο βυζαντινό ρυθμό.
Επί της ουσίας, ήταν σωστή η επιλογή των τουριστικών μονάδων για την ιστορική αναδρομή στην υιοθέτηση των αρχών του μοντέρνου κινήματος στην αρχιτεκτονική. Τα υποδειγματικά «Ξενία» του μεσοπόλεμου με προεξάρχοντα τον Αρη Κωνσταντινίδη, η αναβίωση εγκαταλειμμένων οικισμών σε Μάνη, Σαντορίνη, Ζαγόρια και Πήλιο στα μεταπολιτευτικά χρόνια, αλλά και τα νεότερα ξενοδοχειακά συγκροτήματα με την υπογραφή σημαντικών δημιουργών, όπως των Σουζάνας και Δημήτρη Αντωνακάκη, Νίκου Βαλσαμάκη, Παύλου Μυλωνά και άλλων, συνδέθηκαν με μακέτες για την «επόμενη ημέρα» της τουριστικής ανάπτυξης, που εκπόνησαν Ελληνες και ξένοι αρχιτέκτονες, δένοντας το «ελληνικό» με το «παγκόσμιο».
Το πιο σημαντικό στοιχείο της ελληνικής παρουσίας είναι η ειδική έκδοση, ένα είδος αφήγησης για την παραγωγή τουριστικών συγκροτημάτων στη χώρα μας από το 1914 ώς σήμερα, με τη γραφίδα σημαντικών μελετητών της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, όπως οι Δ. Φιλιππίδης, Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ, Δ. Φατούρος, Μάρω Αδάμη-Καρδαμίτση και Βασίλης Κολώνας.
Απρόσμενη γεύση από Ελλάδα είχε και η μεγάλη έκθεση στο παλάτι Μπέμπο, διπλά στη γέφυρα στο Ριάλτο. Συμμετέχουν πάνω από εκατό αρχιτέκτονες από όλο τον κόσμο, μεταξύ των οποίων και ο Νόρμαν Φόστερ, που σχεδιάζει το master plan για το Ελληνικό. Στον δεύτερο όροφο ο Βασίλης Μπασκόζος και η Δαρεία Τσαγκαράκη («ΜΟΒ Αρχιτέκτονες») επέλεξαν τρία βραβευμένα έργα τους να προσδιορίσουν τα αρχιτεκτονικά όρια.
*Info: μέχρι 23 Νοεμβρίου.
