Της Παρής Σπίνου
ΦΩΤ. ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ
Το 2010, όταν ο Πέτρος Μάρκαρης ξεκινούσε την πολυδιαβασμένη τριλογία της κρίσης («Ληξιπρόθεσμα δάνεια», «Περαίωση», «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία»), αρκετοί τον ρωτούσαν: «Μα θα προλάβετε να την ολοκληρώσετε πριν τελειώσει η κρίση;». Οχι μόνο τους διέψευσε, αλλά παραδίδει και τον επίλογό της με τον προφητικό, ελπίζουμε, τίτλο «Τίτλοι τέλους» (εκδ. Γαβριηλίδη).
Αν το πρώτο βιβλίο επικεντρωνόταν στις τράπεζες, το δεύτερο στους φοροφυγάδες, το τρίτο στη γενιά του Πολυτεχνείου, το νέο μπεστ σέλερ εστιάζει στους απλούς ανθρώπους και στην επιδείνωση της ζωής τους.
Το βιβλίο ανοίγει με μια έντονη σκηνή, τον ξυλοδαρμό της κόρης του Αχιλλέα Χαρίτου, της δικηγόρου Κατερίνας, έξω από τα δικαστήρια, από χρυσαυγίτες, ενώ πάει να υπερασπιστεί Αφρικανούς μετανάστες. Ο ειδικός φρουρός απαθής κοιτάζει, ενώ γελάει και μιλάει στο κινητό του. Κι ενώ όλη η οικογένεια σπεύδει ανήσυχη στο νοσοκομείο, ο δημοφιλής αστυνομικός έχει να αντιμετωπίσει μια σειρά από δολοφονίες, φαινομενικά ασύνδετες μεταξύ τους, τις οποίες υπογράφουν «Οι Ελληνες του ’50».
Τι σχέση μπορεί να έχει η αυτοκτονία ενός Ελληνα που έρχεται από τη Γερμανία για επενδύσεις με τη δολοφονία ενός ιδιοκτήτη φροντιστηρίου; Ποιοι είναι αυτοί οι εκτελεστές, που σήμερα κοντεύουν τα ενενήντα και χρησιμοποιούν ένα παλιομοδίτικο όπλο; Πρόκειται για ξεκαθάρισμα γόνων παλιών εθνικοφρόνων; Μήπως αριστερών; Ή κάτι άλλο, απρόβλεπτο, συμβαίνει;
Με μεταφράσεις σε πολλές γλώσσες και φανατικούς αναγνώστες από την Ευρώπη μέχρι την Αμερική, ο πολυβραβευμένος Πέτρος Μάρκαρης πάντα ξέρει να εκπλήσσει, να ανατρέπει, κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον στα βιβλία του, που συνδυάζουν την αστυνομική πλοκή με τον πολιτικό προβληματισμό και την καταγραφή των κοινωνικών φαινομένων. «Συγγραφέα παρατηρητή» χαρακτηρίζει τον εαυτό του και όχι άδικα, καθώς αφουγκράζεται την εποχή του. Μαζί με τον αχώριστο ντετέκτιβ του διασχίζει πάλι τους δρόμους της αγαπημένης του Αθήνας, αλλά και τα μονοπάτια της Ιστορίας. Αποφεύγει τα κλισέ ξέροντας πως η αλήθεια δεν είναι μόνο μία και μας υπενθυμίζει ότι η κοινωνία δεν χτίζεται πάνω στο μίσος, τον φόβο και τη βία.
Πολυπράγμων, με σφαιρικές απόψεις, ο 77χρονος συγγραφέας ετοιμάζεται τώρα για περιοδεία στη Λατινική Αμερική, σε Μπουένος Αϊρες, Μοντεβιδέο και Σαντιάγο. «Αυτές θα είναι και οι διακοπές μου», λέει. Εως τότε ελπίζει να έχει τακτοποιηθεί ένα πολύ σοβαρό θέμα στο Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, στο Δ.Σ. του οποίου είναι πρόεδρος του. Και όταν επιστρέψει θα δραστηριοποιηθεί ως δημοτικός σύμβουλος του Γιώργου Καμίνη.
• «Τίτλοι τέλους», λοιπόν, για την κρίση, τουλάχιστον στο μυθιστόρημά σας;
Ως συγγραφέας, η πραγματικότητα που ζω με ενδιαφέρει πολύ. Θέλω να δω και να κατανοήσω τι συμβαίνει, πώς προέκυψε η κρίση, ποιες οι επιπτώσεις της, τι φταίει. Και με μια τεχνική που έμαθα από τον Μπρεχτ, ακόμα κι όταν συμβαίνουν τα γεγονότα, μπορώ να τα κοιτώ από απόσταση. Πάντως, με το θέμα της κρίσης δεν θα ασχοληθώ από εδώ και πέρα, ό,τι είχα να πω το είπα.
• Αυτό δεν, σημαίνει ότι θα χάσουμε και τον Χαρίτο…
Σε καμία περίπτωση!
• Πώς βλέπατε τα πράγματα στην αρχή της κρίσης και πώς τώρα;
Εξαρχής υποστήριζα ότι αυτή η κρίση θα μείνει, διότι οι ευπαθείς οικονομίες δεν αντιμετωπίζουν εύκολα τέτοια φαινόμενα. Στην αρχή υπήρχε αγανάκτηση, οργή. Σήμερα από τη μια βλέπουμε την Ελλάδα να σταθεροποιείται εξαιρετικά χαμηλά και από την άλλη παρατηρούμε μια παραίτηση του κόσμου. Ο μέσος άνθρωπος θα σας πει «Εντάξει, δεν γλιτώνουμε. Ο,τι και να κάνουμε δεν ωφελεί». Αυτό έχει ως παράπλευρη συνέπεια την απώλεια εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα. Κι ενώ ο κόσμος δεν έχει τις δυνάμεις να αντιδράσει, να κινητοποιηθεί, οδηγούμαστε σε επιμέρους επιθετικά φαινόμενα. Ακόμα και ο πολιτικός λόγος είναι λόγος της βίας.
• Οι κυβερνήσεις συνεργασίας, που προέκυψαν, εξασφαλίζουν σταθερότητα;
Εχει καταρρεύσει το σύστημα που κράτησε τη χώρα μεταπολιτευτικά, δηλαδή τα δυο μεγάλα πολυσυλλεκτικά κόμματα, τα οποία εναλλάσσονταν στην εξουσία. Επειδή επήλθε αποσύνθεση, μονοκομματικές κυβερνήσεις στην Ελλάδα δεν μπορεί να υπάρξουν. Είναι αδύνατον. Δεν είναι κακό αυτό. Το κακό είναι ότι αυτή την εμπειρία πρέπει να την περάσουμε σε περίοδο κρίσης. Σε δύσκολες περιόδους οι διενέξεις γίνονται πολλές φορές δραματικές. Πρέπει να βρεθεί μια συναίνεση, διότι οι μετωπικές συγκρούσεις δυο άκρων του συστήματος είναι πάντα καταστροφικές. Συνεπώς, δεν είναι καλό ο ενδιάμεσος χώρος να είναι άδειος ή πολιτικά ασήμαντος.
• Και η ώρα της Αριστεράς έχει έρθει;
Το ερώτημά μου είναι: Πώς θα κυβερνήσει; Τίθεται πάλι θέμα συνεργασιών, όμως εδώ προκύπτει ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα. Από τη στιγμή που τοποθετείσαι με ακραίες πολιτικές θέσεις και χρησιμοποιείς ακραίο λόγο, πώς θα βάλεις στη συνέχεια νερό στο κρασί σου; Στις ευρωεκλογές ο ΣΥΡΙΖΑ, που είναι πρώτο κόμμα, δεν επωφελήθηκε από το ποσοστό που έχασαν τα κόμματα της συγκυβέρνησης. Επίσης στις δημοτικές στις δύο μεγάλες πόλεις κέρδισαν μη κομματικοί υποψήφιοι. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ποια είναι η τάση του κόσμου, την οποία πρέπει να λάβουν υπόψη τους τα κόμματα που θέλουν να διαχειριστούν την εξουσία.
• Στο βιβλίο σας βλέπουμε τους νεοναζί να ξυλοκοπούν μετανάστες, αλλά και να συνεργάζονται με την αστυνομία. Σας ανησυχεί η διαρκής άνοδος της Χρυσής Αυγής;
Στην Ελλάδα αυτό το ακροδεξιό, φασιστοειδές μόρφωμα έχει βαθιές ρίζες. Ανδρώθηκε στην κυβέρνηση Μεταξά, στήριξε τους κατακτητές, βρήκε έδαφος στη χούντα. Στη συνέχεια, όλοι αυτοί λούφαξαν μέσα σε κόμμα εξουσίας και λειτουργούσαν πελατειακά. Οταν όμως άρχισε η αποσύνθεσή του, αυτονομήθηκαν. Τέτοια φαινόμενα πρέπει να τα αντιμετωπίζεις πολιτικά, ας μην έχουμε αυταπάτες. Εάν υπάρχουν παρανομίες, καλώς η Δικαιοσύνη επεμβαίνει, αλλά αυτό μόνο δεν αρκεί.
• Οι μετανάστες έχουν ρόλο-κλειδί στην ιστορία σας. Αλλοτε τους συναντάμε σε ρόλους θύματος και άλλοτε ως θύτες. Προκύπτει από τα βιώματά σας, καθώς ζείτε στην Κυψέλη;
Στην Αγίας Ζώνης που μένω, βλέπω πολλούς γαλλόφωνους Αφρικανούς, οι οποίοι έχουν οικογένειες, είναι ευπρεπέστατοι, αλλά αν πάω πιο πέρα θα δω άλλους να πουλούν ναρκωτικά ή να δρουν σε συμμορίες. Οι ιστορικές περιοχές της μεσοαστικής Αθήνας εγκαταλείφθηκαν από τους κατοίκους της. Οι ξένοι εγκαταστάθηκαν εκεί γιατί βρήκαν φτηνά σπίτια, υπάρχουν όμως και ιδιοκτήτες που τους στοιβάζουν κατά δεκάδες σε δωμάτια. Πολλοί είναι θύματα, γιατί έχουν εγκλωβιστεί στη χώρα μας. Τους προασπιζόμαστε και τους στηρίζουμε, δεν μπορούμε όμως να αρνηθούμε ότι υπάρχει ένα τεράστιο ευρωπαϊκό μεταναστευτικό πρόβλημα. Πρέπει να δούμε το φαινόμενο σε όλες τις διαστάσεις του και πώς αντιμετωπίζεται.
• Τι ρόλο παίζουν οι «Ελληνες του ’50» στην εξέλιξη της πλοκής; Εζησαν την Κατοχή, τον εμφύλιο, πολλοί αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν…
Είναι ο δίαυλος για να πούνε: «Μην ξεφεύγουμε, κι εμείς κάναμε λάθη, μην πάμε να τα κρύψουμε. Είμαστε όμως ένας λαός που υπέφερε πολύ. Και ώς ένα σημείο τα λάθη εξηγούνται από τα δεινά μας». Βρισκόμαστε σε μια διαρκή κρίση, πολιτική και οικονομική, από ιδρύσεως του ελληνικού κράτους. Τεράστιο πρόβλημα δημιουργήθηκε από την είσοδό μας στην ΕΟΚ. Ξαφνικά βρέθηκαν χρήματα. Θέλαμε να ζήσουμε καλύτερα, αλλά αυτό έπρεπε να το εξασφαλίσουμε με επενδύσεις, όχι με τη μοιρασιά του χρήματος. Από την άλλη μεριά η Ε.Ε. δεν είπε ότι αυτά είναι λεφτά του Ευρωπαίου φορολογούμενου και θέλουμε να δούμε πώς τα χρησιμοποιείτε. Αφησαν, λοιπόν, το πράγμα να θεριέψει. Η ευθύνη είναι συλλογική. Κι εμείς έχουμε ευθύνες, αλλά και οι Ευρωπαίοι δεν είναι αθώοι.
• Πώς θα γίνει όμως να προχωρήσουμε αλλιώς, χωρίς πελατειακό σύστημα, βόλεμα, μίζες, που περιγράφετε στα βιβλία σας;
Αυτό που επαναλαμβάνω είναι: αλλάξτε το σύστημα παιδείας τώρα. Ακούστε μια ιστορία: Πέρυσι τον Οκτώβριο με ειδοποίησε ο Ισπανός εκδότης μου ότι πήρα το βραβείο του 19ου αρχιεπισκόπου του Σαν Κλεμέντε. Λέω, «πλάκα μου κάνεις, από πότε οι καθολικοί αρχιεπίσκοποι δίνουν βραβεία;» Μου απαντάει: «Καμία σχέση, αυτό είναι ένα βραβείο που δίνουν τα λύκεια της Γαλικίας. 300 παιδιά της τελευταίας τάξης λυκείου διαβάζουν βιβλία, ενώ οι πενταμελείς μαθητικές επιτροπές τους συναντιούνται και αποφασίζουν όλες μαζί για τρία βραβεία». Εγώ πήρα του ξένου συγγραφέα. Βλέπετε, Ισπανία και Ελλάδα έχουμε και οι δύο κρίση, αλλά διαφορετικό σύστημα παιδείας. Το δικό μας χρειάζεται επειγόντως γενική αναμόρφωση.
• Τώρα, ως δημοτικός σύμβουλος, τι θα προτείνετε στον Γιώργο Καμίνη για την Αθήνα;
Εκτιμούσα ιδιαίτερα τον Καμίνη και πριν τον γνωρίσω, επειδή σε πολύ δύσκολες συνθήκες έκανε ό,τι μπορούσε για την πόλη. Δεν είναι ο δήμαρχος που θα κάνει μόνο παιδικές χαρές, θα προσφέρει και στους ανθρώπους που πεινάνε. Γι’ αυτό δέχτηκα όταν μου πρότεινε να «κατέβω» μαζί του. Υπάρχει κι ένα άλλο θέμα, ένα μέρος της επιτυχίας μου το οφείλω στην Αθήνα, επομένως είπα να της ξοφλήσω το χρέος μου. Το πιο σημαντικό είναι να μπορέσουμε να στηρίξουμε τις υποβαθμισμένες συνοικίες, να ανεβάσουμε την ποιότητα ζωής. Χρειάζεται πολιτική αντιμετώπιση, δεν αρκεί η αυτενέργεια. Πρέπει να συνεργαστούν ο δήμος με τα προγράμματα που έχει, η Εκκλησία, οι κοινωνικές υπηρεσίες του υπουργείου, όλοι μαζί. Στην κατάσταση που βρισκόμαστε, χρειάζεται μια συντονισμένη προσπάθεια και όχι ο καθένας το μπαϊράκι του.
• Καθώς ανανεώθηκε η θητεία σας στη θέση του πρόεδρου του Δ.Σ. του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, ποιες είναι οι προτεραιότητές σας;
Είναι νωρίς να σας πω, γιατί υπάρχει το ζήτημα του γεν. διευθυντή Γρηγόρη Καραντινάκη. Οσο περνάει από το χέρι μου, θα παλέψω να μη φύγει, θα προσπαθήσω να το αποτρέψω. Το Κέντρο πρέπει να συνεχίσει με μια επιτυχημένη ηγεσία. Ο Καραντινάκης έχει κάνει εξαιρετική δουλειά, ποτέ άλλοτε το ελληνικό σινεμά δεν είχε τέτοια προβολή στο εξωτερικό. Με την κρίση, ξαφνικά δημιουργήθηκε έντονο ενδιαφέρον για το τι συμβαίνει στη χώρα μας. Και η βιτρίνα αυτού του ενδιαφέροντος είναι η τέχνη και ο πολιτισμός. Ας το εκμεταλλευτούμε. Προτεραιότητα, λοιπόν, είναι η προβολή του πολιτισμού, όχι ποιος θα πάρει την καρέκλα.
…………………………………………………………………………………………………………………………………..
Εμείς κρατιόμαστε από την οικογένεια, οι Γερμανοί από τους θεσμούς
• Είστε εξαιρετικά δημοφιλής στο εξωτερικό. Θα μας πείτε το μυστικό της επιτυχίας;
Για κάθε χώρα η αφετηρία είναι διαφορετική. Οι Γερμανοί, που όταν λένε Ελλάδα εννοούν αρχαία, ξαφνικά πήραν στα χέρια τους ένα βιβλίο που μιλάει για τη σύγχρονη Αθήνα και τους ανθρώπους της μέσα στην κρίση. Η περιέργεια για τη σύγχρονη Ελλάδα κέντρισε το ενδιαφέρον στο γερμανόφωνο κοινό. Το ισπανόφωνο, πάλι, βρήκε συνεκτικό κρίκο στην οικογένεια του Χαρίτου. Οταν κάναμε συνέντευξη Τύπου για το «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία» σε μεγάλο βιβλιοπωλείο της Μαδρίτης, ένας Ισπανός δημοσιογράφος μού είπε: «Αναρωτιέμαι αν μιλάς για την Ελλάδα ή για την Ισπανία. Τα ίδια λάθη κάναμε στη μετάβαση στη δημοκρατία, τα ίδια πληρώνουμε». Οι δε Ιταλοί μού επισήμαναν: «Αυτά που γράφεις είναι πολύ ήπια για τα ιταλικά δεδομένα!»
• Πιστεύετε πως τα βιβλία σας ωθούν τους Γερμανούς να μας κατανοήσουν καλύτερα;
Βοηθάνε στο να δουν την εικόνα μας. Τους λέω: «Δείτε πως ζει η ελληνική οικογένεια και τις ικανότητες επιβίωσης που έχει, γιατί εσείς δεν είστε έτσι. Δείτε πώς η γυναίκα του Χαρίτου, αυτή η Ελληνίδα μανα, η νοικοκυρά, κρατάει την οικογένεια, αλλιώς δεν θα άντεχε η χώρα». Τους λέω ότι στον Νότο ο πυρήνας της ενότητας του έθνους είναι η οικογένεια, ενώ σε εσάς τους Γερμανούς είναι οι θεσμοί. Οι διαφορές στην Ευρώπη είναι διαφορές πολιτισμού. Και οι οικονομικές πολιτικές δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τέτοιες διαφορές. Πρέπει να κατανοήσουμε ο ένας τον πολιτισμό του άλλου.
• INFO: Κερδίστε τρία αντίτυπα του νέου βιβλίου του Π. Μάρκαρη λαμβάνοντας μέρος στον διαγωνισμό του www.efsyn.gr («Διαγωνισμοί»), από την ερχόμενη Πέμπτη έως τις 23/7.
