Του Γρηγόρη Ιωαννίδη

Εκτορας Λυγίζος, Στεφανία Γουλιώτη

Τέτοιο πράμα δεν έχει ξανασυμβεί τα τελευταία χρόνια στην Επίδαυρο. Σε απόλυτη συνεργασία, φαίνεται, οι νέοι σκηνοθέτες έχουν βαλθεί να μετατοπίσουν την Αργολίδα από τη θέση της. Τόσο ταλέντο, άποψη, δουλειά και κυρίως, τόσο θάρρος έχουμε χρόνια να δούμε. Κι αν τέλος πάντων με τον Καραντζά διαπιστώναμε πάνω-κάτω τα ίδια στην «Ελένη» του Ευριπίδη, εδώ, με τον Εκτορα Λυγίζο και τον «Προμηθέα», τι πια να πούμε…

Εχουν ανοίξει μου φαίνεται οι κάνουλες και τρέχει ελεύθερο πνεύμα. Πριν μπω κιόλας στο θέμα, διαπιστώνω τα εξής: Πιστεύαμε κάποτε πως ο Χορός αποτελεί το οιονεί πρόβλημα του κάθε ανεβάσματος, πως η γενική τάση ήθελε να επικρατήσει το επεισόδιο σε βάρος του χορικού. Και να που συμβαίνει το αντίθετο! Είναι ο Χορός που τρώει τους πρωταγωνιστές.

Το αρχαίο θέατρο τροφοδοτεί την πλατιά συζήτηση, στελεχώνει ομάδες, εκμαιεύει μέσω της διεργασίας του μια κοινή συζήτηση με τον πυρήνα του. Και προκύπτει έτσι μια ομαδική κατάθεση, ένα ρήγμα στην ατομικότητα του ήρωα, μια συλλογική δράση και, αν θέλετε, ένας ιδεαλισμός καθαρός σαν το νεράκι. Σαν την Ελένη, ο Προμηθέας του Λυγίζου είναι περισσότερο ιδέα παρά άτομο και ήρωας. Είναι ζήτημα κοινό η ερμηνεία του.

Και από την άλλη, ποιος μίλησε πάλι για αυθαιρεσία και αλαζονεία απέναντι στην «παράδοση»; Κάθε άλλο. Αυτό που βλέπω εγώ είναι η επιτομή κάθε σεμνότητας και κάθε σεβασμού στο εγχείρημα. Αυτό που στην ουσία απομακρύνεται δεν είναι η «παράδοση των μεγάλων ερμηνευτών ή προσεγγίσεων», αλλά η μάκα που άφησε πάνω στον Προμηθέα η χρόνια χρήση. Κανένας, για να είμαστε σαφείς, δεν συγκρίνει την παράσταση αυτήν με τις παλιότερες. Ο Προμηθέας του Λυγίζου τρέχει σε ένα άλλο αισθητικό σύμπαν, σε άλλη διάσταση από τον παραδοσιακό, τον μυθικό Προμηθέα των περασμένων δεκαετιών. Αυτό που κάνει ο Λυγίζος είναι ιδιοφυές και παράτολμο, σαν να κλέβει τη φωτιά από τον Δία: στερεί από το έργο το πιο δυνατό όπλο, τον πρωταγωνιστή του.

Ο Προμηθέας υπήρξε κάποτε παράσταση του ενός και του λέοντος. Ηταν η καταξίωση κάθε πρωταγωνιστή, η αναμέτρησή του με ένα θηρίο. Και όπως συμβαίνει πάντα σε κάθε ανάλογο πρωταγωνισμό, γύρω από αυτήν τη μία και μεγάλη μυθική φίρμα, τριγυρνούσαν πλήθος παραγεμίσματα, κάτι άλλες απίθανες για εμάς θεότητες -όπως «Ωκεανίδες» ή «Ιώ»- που δόξαζαν στη δική τους ομαδικότητα την έπαρση του Ενός.

Πού τώρα όλα αυτά, τα παλιά και δεδομένα; Αυτός ο Ενας, ο μεγάλος Προμηθέας, δεν υπάρχει στην παράσταση, κι αν το καλοσκεφτούμε δεν υπάρχει ούτε καν ένας πρωταγωνιστής ούτε καν κάποιος κεντρικός ρόλος. Η μια φωνή αντικαθίσταται με δύο (του ίδιου του σκηνοθέτη και της Στεφανίας Γουλιώτη), η μία μορφή έχει το σιαμαίο αντίβαρό της. Ο Προμηθέας ο παλιός έστεκε δεμένος στον βράχο του. Αυτός μιλά με τα δεσμά ενός εσωτερικού διλήμματος.

Και έτσι αντί να συμπιέζεται, απλώνει. Για πρώτη φορά οι φλύαρες θεότητες ακούγονται, γίνονται σεβαστές από σκηνοθεσία και μετάφραση (και τι μετάφραση, του Παναγιώτη Μουλά), διεκδικούν και επιβάλουν την παρουσία τους. Για πρώτη φορά ο Προμηθέας παίζεται από άκρη σε άκρη, ολόκληρος και διαυγής, η αφήγηση μιας παλιάς, παράξενης ιστορίας που κανείς δεν κατέχει ακριβώς και ωστόσο όλοι θέλουμε να ακούσουμε από την αρχή.

Ψέματα όμως είπα πως δεν υπάρχει πρωταγωνιστής. Υπάρχει. Είναι αυτό το ξαπλωμένο στην επιφάνεια της σκηνής, βουβό και αινιγματικό είδωλο. Ο αληθινός Προμηθέας είναι το τοτέμ στη μέση της ορχήστρας, που επισκέπτονται για να γνωρίσουν κάτι ανήσυχα παιδιά, σαν καλοζωισμένα προσκοπάκια, με όπλο την τιμιότητα, το παιχνίδισμα με τους θεσμούς (το να τιμάς τον Προμηθέα μπορεί να είναι επικίνδυνο), τη σεβαστική τους αφέλεια. Καλούν και ξανακαλούν το όνομά του: «Προμηθέα, Προμηθέα, Προμηθέα…». Είναι μια ξεχασμένη εορτή αυτό που κάνουν, απολειφάδι μιας παλιάς τελετής που ξεκινάει χωρίς προδιαγραφές μεγαλείου.

Αληθινά τι σκέψη! Μας απελευθερώνει τουλάχιστον από την υποκρισία μας. Αναρωτιέμαι αν υπάρχει ανάμεσά μας κάποιος λογικός που να πιστεύει στις Ωκεανίδες. Που να συμπάσχει με την Ιώ. Που να προσφεύγει αληθινά στον… Προμηθέα. Αυτά τα παιδιά μάς μαθαίνουν πώς να βλέπουμε τον αυτοκράτορα σαν γυμνό και το παραμύθι του σαν αλήθεια. Το ζητούμενο δεν είναι να ανεβάσουμε τον Προμηθέα, αλλά να τον εντάξουμε στα δικά μας συμφραζόμενα. Αυτό που τελικά προτείνει η παράσταση είναι μια δική μας, γνήσια, κατακτημένη, πολύτιμη έννοια του ήρωα. Τα παιδιά στην ορχήστρα καλούν κρυφά έναν δικό τους, ενταφιασμένο ήρωα.

Αυτός ο ηρωισμός δεν χρειάζεται φύλο, δεν χρειάζεται «μέγεθος», δεν χρειάζεται στόμφο, δεν χρειάζεται καν σοβαρότητα. Δεν χρειάζεται καν αυτό: αυτο-επιβεβαίωση. Είναι ένας ηρωισμός σπάνιος και ανθρώπινος που φτάνει σε εμάς, μας διατρέχει, εκπολιτίζει, διδάσκει, μας καθιστά υπόλογους.

Επαναλαμβάνω: Αυτά δεν τα λέει ο Προμηθέας. Αυτά τα λέμε εμείς μιλώντας εξ ονόματος και άνευ αδείας του. Αυτός στέκει αμίλητος και ακίνητος, στους αιώνες. Στο μυαλό μου ερχόταν καθ’ όλη την παράσταση μια περίεργη ανάμνηση: η εικόνα του Ιησού από την παράσταση του Καστελούτσι. Την θυμάστε; Πίσω ο Χριστός το ίδιο σιωπηλός να απαντά. Και μπροστά ο άνθρωπος σιωπηλός να αναρωτιέται. Ο Προμηθέας της σκηνογραφίας της Κλειώς Μπομπότη (που ελπίζω να μείνει στην ιστορία της Επιδαύρου) είναι μια Σφίγγα όπου παίζουν πάνω του παιδιά. Και τι μας απαντά λέτε; Πως δεν υπήρξε Προμηθέας, Ωκεανίδες, ούτε δα Δίας. Ολα τούτα τα ανθρώπινα, άνθρωποι τα ‘καναν.

Θα τραβήξω κι άλλο την υπομονή σας για να πω και πάλι ότι η παράσταση είναι σημείο της τρομερής δουλειάς που κάνουν οι καλλιτέχνες στο θέμα της τεχνικής. Αψογη συνεκφώνηση, κίνηση, συντονισμός. Και πίστη, πίστη, πίστη στο αποτέλεσμα. Ας μειώσουν μόνο κάποια στιγμή την υπερβολική τάση τους για ιλαρότητα και θα δούμε στο μέλλον θαύματα. Από την ομάδα, πάλι και πάντα: Δήμητρα Βλαγκοπούλου, Τζίνα Θλιβέρη, Αννα Μάσχα, Θάνος Τοκάκης, Μιχάλης Κίμωνας και Γαλήνη Χατζηπασχάλη.