Tης Ματούλας Κουστένη

ΦΩΤ. ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

Ανάμεσα στον πανούργο, ρατσιστή Ιάγο και τον συμπαθή Οθέλλο που πιστεύει στα ιδανικά και τις αξίες. Ανάμεσα στη μεταφυσική αποδιοργάνωση του Σέξπιρ και στον τρόπο που ο Βέρντι υφαίνει τα συναισθήματα. Ανάμεσα στην πρωτοτυπία και τους κύκλους που κάνουν η ζωή κι η ιστορία. Ανάμεσα στη Γαλλία και την Ελλάδα. Ο Γιάννης Κόκκος δεν δυσκολεύεται με τα διλήμματα. Ξέρει ποιον ήρωά του αγαπά και ποιον φοβάται, ποιον θέλει να αναδείξει και πού να εστιάσει, ποια στοιχεία από την παράστασή του θα θυμίζουν το σήμερα και ποια θα ανασύρουν μνήμες από το παρελθόν. Υπολογίζοντας σε μια βαθιά ψυχολογική ανάγνωση του Οθέλλου και μέσα σε ένα σκηνικό που ο ίδιος έχει «αφιερώσει» στο άσπρο και το μαύρο χρώμα για να τονίσει στον μέγιστο βαθμό το κοντράστ των συναισθημάτων, ο καταξιωμένος διεθνώς Ελληνας σκηνοθέτης και σκηνογράφος επιστρέφει στο Ηρώδειο. Την Κυριακή κάνει πρεμιέρα ο «Οθέλλος» (βασισμένος σε ποιητικό κείμενο του Αρίγκο Μπόιτο, ο οποίος εμπνεύστηκε από το σεξπιρικό κείμενο), σε δική του σκηνοθεσία, σκηνικά και κοστούμια, μουσική διεύθυνση Μύρωνα Μιχαηλίδη και με ένα καστ Ελλήνων και ξένων τραγουδιστών.

«Πριν από όλα είναι ο λόγος, όπως λένε και τα ευαγγέλια», λέει γελώντας ο Γιάννης Κόκκος. «Αρα πάνω από όλα είναι ο Σέξπιρ. Ο τρόπος που ο Βέρντι μετέφρασε μουσικά το κείμενο φανερώνει πως ήθελε να κρατήσει τα εμβαθή στοιχεία του. Σε μια όπερα υπάρχει συνήθως μια απλοποίηση της δράσης. Στην περίπτωσή μας, ωστόσο, όλα έγιναν με συγκλονιστική φροντίδα. Καθόλου δεν πρόδωσε τους ήρωες. Ο οπερατικός Οθέλλος έχει συμπυκνωμένη δράση και θέτει ουσιαστικά ερωτήματα για την εποχή μας: κρίση ταυτότητας, απομόνωση, αμφισημία της πρόσληψης του πραγματικού, την ιδέα του κακού, αποδιοργάνωση του κόσμου και ακαταμάχητο πειρασμό του χάους».

Δημήτρης Πλατανιάς, Αντονέλο Παλόμπι, Αλεξία Βουλγαρίδου

«Ο Οθέλλος είναι μαύρος, ένδοξος, δίκαιος, φωτεινός. Προέρχεται από διαφορετικό κόσμο αλλά είναι απόλυτα ενταγμένος στη νέα του πραγματικότητα που είναι μια κοινωνία πλούσια και συντηρητική. Στον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά του είναι σαφές ότι κάποτε δέχτηκε και υπερασπίστηκε τις αξίες ενός άλλου πολιτισμού, μιας άλλης θρησκείας. Κατέκτησε την εμπιστοσύνη της πόλης χάρη στην αρετή και τη δύναμή του. Είναι ευάλωτος, επειδή είναι αβέβαιος για την ταυτότητά του, για το πού ανήκει. Αυτός ο διχασμός είναι που τον κάνει εύθραυστο. Εχει ανένδοτες ηθικές αξίες και μια εικονική αντίληψη της πραγματικότητας. Εχει μια υπέροχη σύμπνοια με τη χαρισματική Δυσδαιμόνα, η οποία καθιστά κατά κάποιο φιλοσοφικό τρόπο το πλατωνικό σύμπλεγμα. Είναι φοβερή η φράση του Οθέλλου που την αποκαλεί “πολεμιστή μου” διότι καταλαβαίνει πόσες μάχες έδωσε κι εκείνη για τον έρωτά τους».

• Επιμένετε στην καταγωγή και στις αξίες που σε νεαρή ηλικία διδασκόμαστε σαν να πιστεύετε πως την αληθινή γνώση δεν μπορεί τίποτα να τη μεταλλάξει.

Ελπίζω μερικά πράγματα να παραμένουν αναλλοίωτα στη ζωή. Αν και βλέποντας τον τρόπο που ο Οθέλλος των καλών προθέσεων οδεύει προς την καταστροφή, το ξανασκέφτομαι.

• Ο Ιάγος, όμως, είναι απολύτως συνεπής.

Ακριβώς. Θέλει να καταστρέφει τα πάντα γύρω του. Ιπποκόμος του Οθέλλου, φοβερός μαριονετίστας, στενός σύντροφος στις εκστρατείες και στις μάχες. Η φράση που για μένα τα λέει όλα για τον Ιάγο και τον χαρακτηρίζει είναι το περίφημο «I am not what you think I am» που ο ίδιος παραδέχεται. Μορφή της νύχτας, γεμάτη κενό, ποθεί να τα δει όλα στάχτη. To προσωπικό του χάος είναι κι αυτό που σπέρνει παντού. Το μεγάλο ζήτημα για μένα είναι γιατί ένας άνθρωπος τόσο μεγάλης ευφυΐας σπαταλά την ενέργειά του για να ενεργοποιήσει έναν μηχανισμό καταστροφής προκειμένου να προκαλέσει την πτώση του Οθέλλου και όσων διέπονται από τη λογική.

• Εσείς έχετε δώσει απάντηση;

Νομίζω όχι. Ξέρω μόνο πως αυτό το ψυχρό βλέμμα της καταστροφής το συναντώ πια εξαιρετικά συχνά στις νοοτροπίες όλο και περισσότερων γύρω μου. Αυτοί οι ξαφνικοί, μυστήριοι πειρασμοί για την καταστροφή είναι τόσο συνήθεις πια.

• Εκκεντρική και πλούσια η κοινωνία του Οθέλλου. Μήπως παραείναι πολλές οι ομοιότητες με το σήμερα;

Απολύτως. Αν προσθέσουμε στα παραπάνω και τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τους προερχόμενους από αλλού ανθρώπους, τους διαφορετικούς, έχουμε σχεδόν το προφίλ της σημερινής κοινωνίας. Κι αυτή η απογοητευτική εξέλιξη, βλέπετε, δεν είναι μόνο ελληνική. Κοιτάξτε και στη Γαλλία τι γίνεται. Είναι μια διεθνής ιστορία που απλώς σε κάθε τόπο έχει διαφορετικό τρόπο δράσης, διαφορετικές εκφάνσεις και εν τέλει αποτελέσματα. Ομως, κατά βάθος μιλάμε για τον ίδιο επικίνδυνο συντηρητισμό. Γι’ αυτό αγαπώ τον Οθέλλο. Αφενός γιατί οι ρατσιστικές περιγραφές που ακούγονται στο έργο είναι σαν να διαβάζω τις εφημερίδες σήμερα, αφετέρου γιατί ο ίδιος ο Οθέλλος, παρότι είναι ήρωας πολεμιστής, διατηρεί ανόθευτο το ποιητικό του βλέμμα στη ζωή.

• Πρέπει να τους αγαπάτε πάντα τους ήρωές σας;

Φυσικά. Δεν μπορώ να το κάνω αλλιώς. Πρώτα πρώτα διότι όλους τους ήρωες, για να τους καταλάβεις και να τους εκφράσεις, πρέπει να τους νιώσεις από μέσα. Θέλω να μαθαίνω τα κίνητρά τους, τι εσωτερικές μάχες έχουν δώσει, ποιο το κόστος που θα κληθούν να πληρώσουν. Σε όλα τα μεγάλα έργα, πόσο μάλλον στον Σέξπιρ, υπάρχουν προσωπικότητες πολύπλοκων διαστάσεων τις οποίες καλούμαι να γνωρίσω. Αυτή είναι μια διαδικασία μαγική στο θέατρο και την όπερα.

• Παρ’ όλα αυτά, κάποιοι επιμένουν πως το λιμπρέτο έρχεται πάντα σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με τη μουσική.

Αντιλαμβάνομαι το μέγεθος του συναισθήματος που προκαλεί η μουσική αλλά δεν συμφωνώ απολύτως μαζί τους. Δεν είμαι από εκείνους που υποστηρίζουν πως ο λόγος στην όπερα είναι μόνο και μόνο για να εξυπηρετεί στοιχειωδώς την πλοκή. Σε ό,τι αφορά τον τρόπο που δουλεύω, βεβαίως κι εγώ ξεκινώ από τη μουσική και μετά με τη σύζυγό μου Αν (Μπλανκάρ) χτίζουμε δραματουργικά έναν έναν τους ρόλους.

• Ηταν συνειδητή η απόφασή σας να αφιερωθείτε στην όπερα;

Και ναι και όχι. Εγινε σταδιακά. Ούτε θέλω να σκέφτομαι ότι πέρασαν 20 χρόνια που είμαι ολοκληρωτικά αφιερωμένος στην όπερα. Μου άρεσε πολύ να φτιάχνω σκηνικά για το λυρικό θέατρο διότι με ιντρίγκαρε ο τρόπος που η εικαστική προσέγγιση δένει με τη μουσική. Στο κανονικό θέατρο η μουσική βγαίνει μέσα από τις λέξεις, μέσα από το κείμενο. Και άρα, την όλη μουσικότητα ή τη μη μουσικότητα μιας παράστασης οφείλει να τη χτίσει ο σκηνοθέτης. Στην όπερα, όπως και να είναι τον χρόνο τον ορίζει η μουσική.

…………………………………………………………………………………………………………..

«Η Ελλάδα βγαίνει με ταχύτητα στο σφυρί»

• Στον δικό σας Οθέλλο σε ποιο χρόνο τοποθετείται η δράση;

Δεν είναι πολύ συγκεκριμένο. Θα έλεγα ότι είναι μια προσέγγιση διαχρονική που έχει πολλά χαρακτηριστικά της περιόδου ανάμεσα στο τέλος του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα. Επέλεξα αυτή την περίοδο γιατί ήθελα να έχω μια αφετηρία που να μην είναι το σήμερα αλλά που να μας φέρνει ώς το σήμερα. Δεν είναι ότι θέλω να μιλήσω για τις ομοιότητες εκείνης της περιόδου με το σήμερα. Αλλωστε έχουν σχεδόν ειπωθεί όλα. Αλλά δεν μπορώ να παραβλέψω ότι δεν μαθαίνουμε από την ιστορία που κάνει τους ίδιους κύκλους. Πώς μπορούμε να μην είμαστε έστω λίγο πιο διαυγείς; Λίγο πιο προνοητικοί; Δεν είναι ίδια τα γεγονότα, αλλά είναι ίδιος ο μηχανισμός που μας φέρνει στη σημερινή Βαϊμάρη. Και ξέρετε ποιο είναι το πιο απίθανο; Οτι δεν υπάρχουν πολιτικοί με ανάστημα που να μπορέσουν να αρθρώσουν αντίλογο σε αυτά.

• Αισθάνομαι ότι αυτό αφορά περισσότερο την ελληνική πραγματικότητα.

Με καταλάβατε. Εννοώ ότι εδώ δεν υπήρχαν ποτέ οι πολιτικές δομές και οι ασφαλιστικές δικλίδες να μας προστατεύσουν. Πολιτικά αντίβαρα δεν έχουμε. Οδηγούμαστε στην επανάληψη σαν τυφλοί. Ξεπουλάμε διά νόμου τα πάντα. Η χώρα βγαίνει στο σφυρί με τέτοιες ταχύτητες που ίσως σύντομα γίνει αποδεκτό πως κι η Ακρόπολη μπορεί να γίνει ξενοδοχείο. Οταν βλέπω στο ίντερνετ σάιτ της ελληνικής κυβερνήσεως με ό,τι έχουμε προς πώληση -από ακτές μέχρι δάση-, όταν θα γίνουν μπετόν όλες οι ακτές πια, οι τουρίστες δεν θα ξαναπατήσουν το πόδι τους γιατί θα είμαστε πλέον όπως οι Ισπανοί, οι Ιταλοί και όσοι έχουν προηγηθεί. Συστήνω σύνεση. Αυτή τη σπουδαία, άγνωστή μας λέξη.

……………………………………………………………………………………………..

«Το Ηρώδειο δεν χρειάζεται αισθητικές πατερίτσες»

«Είναι αρκετά κλειστό το περιβάλλον που καλούμαι να απεικονίσω στον “Οθέλλο” κι αυτό μ’ αρέσει. Δίνω μια εγκεφαλική απόδοσή του. Κυρίως συνδέω τον χώρο που διαδραματίζονται όλα με την προσωπική εμπειρία της φυλακής μέσα στην οποία ζει ο πρωταγωνιστής. Στο χάος της σκηνογραφίας εμπλέκεται και ο Ιάγος, ο οποίος ζει στον κόσμο του παραλόγου, το οποίο σταδιακά καταλαμβάνει το πνεύμα του Οθέλλου. Βίαιη αντίθεση μορφών, οι οποίες δανείζονται θέματα από την αρχιτεκτονική του Ηρωδείου και τις αναπαράγουν άτακτα σε μαύρο και άσπρο. Σκάλες που οδηγούν στο πουθενά, προθάλαμοι που διαπερνώνται από παράλογες πόρτες, τοίχοι, καθρέφτες και σκιές θυμίζουν τα χαρακτικά του Εσερ, που καταστρέφουν κάθε αρχιτεκτονική και πνευματική λογική. Το μόνο ρεαλιστικό στοιχείο στον χώρο είναι ο φτερωτός λέοντας της Δημοκρατίας της Βενετίας. Θα έλεγα ότι πρόκειται για αρκετά εξπρεσιονιστικό σκηνικό. Στους αρχαίους χώρους, ακριβώς επειδή το θέατρο είναι πολύ ισχυρό από μόνο του και συχνά αντανακλάται στις παραστάσεις, οι σκηνογραφίες οφείλουν να είναι απλές. Δεν χρειάζονται αισθητικές πατερίτσες».

*Info: Ηρώδειο: 27, 29, 30, 31 Ιουλίου. Στις 21.00. Τη δραματουργική επιμέλεια υπογράφει η Αν Μπλανκάρ και τους φωτισμούς ο Μίχαελ Μπάουερ. Ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος διευθύνει τη Χορωδία της ΕΛΣ. Στον ρόλο του Οθέλλου θα ακούσουμε τους Αντονέλο Παλόμπι (27, 29, 31/7) και Ρέιμοντ Βέρι (30/7). Στον ρόλο του Ιάγου οι Γκεόργκε Γκαγνίτζε (27, 30/7) και Δημήτρης Πλατανιάς (29, 31/7). Στον ρόλο του Κάσσιου οι Δημήτρης Φλεμοτόμος (27, 30/7) και Γιάννης Χριστόπουλος (29, 31/7). Στον ρόλο της Δυσδαιμόνας, oι Αλεξία Βουλγαρίδου (27, 30/7) και Τσέλια Κοστέα (29, 31/7). Της Αιμιλίας: Αντιγόνη Παπούλκα (27, 30/7), Ινές Ζήκου (29, 31/7). Τιμές εισιτηρίων: 25 €, 45 €, 55 €, 60 €, 85 €, 100 €. Φοιτ. – παιδικό 15 €.