Κείμενο – φωτογραφίες: Φιλήμων Καραμήτσος

Στα χωριά που ακμάζουν ακόμη, τις ιστορίες δεν τις λένε μόνο οι άνθρωποι, τις λέει κυρίως ο τόπος. Οι πλατείες, τα κτίρια, οι δρόμοι και τα μονοπάτια, η φύση.

Οι Μελισσουργοί, σκαρφαλωμένοι 1.000 μέτρα ψηλά, στα Τζουμέρκα της Ηπείρου, είναι γεμάτοι από ιστορίες. Οι κάτοικοι λείπουν πια. Στην Αρτα, στο Αγρίνιο, οι πιο πολλοί στην Αθήνα, όπως οι περισσότεροι Ηπειρώτες της αποδημίας, σκέφτονται το χωριό τους, μιλάνε και γράφουν γι’ αυτό, το κρατάνε μέσα τους και κοιτάνε πώς να κρατήσουν και τη φωνή του ζωντανή.

Κάθε χρόνο, το καλοκαίρι, παίρνουν τον ανάποδο δρόμο της εσωτερικής μετανάστευσης και γυρνάνε κατά χιλιάδες στο χωριό, με αποκορύφωμα το ονομαστό πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου. Από τους περίπου 50 κατοίκους τον χειμώνα, το καλοκαίρι γίνονται δύο χιλιάδες και περισσότεροι. Κι όλοι τους κουβαλάνε μαζί τους τις μνήμες τους, αλλά και τις προσδοκίες τους. Κι αφήνουν τα σημάδια τους ξανά και ξανά σε έναν τόπο που σε συγκλονίζει μόλις τον αντικρίζεις, σε αυτά τα μοναδικά βουνά της Πίνδου που μοιάζουν να βγαίνουν μαζί με τους κατοίκους του μέσα από ένα αρχέγονο άπειρο.

Το μουσείο

Για ένα «λεύτερο στο φρόνημα ανταρτοχώρι των Τζουμέρκων» κάνει λόγο ο Γιώργος Γρ. Παπάς σε ένα τεύχος του περιοδικού «Μελισσουργοί», του περιοδικού των Μελισσουργιωτών της Αθήνας.

Και δεν μπορεί να είναι τυχαίο τελικά ότι οι Μελισσουργιώτες επέλεξαν τον Αύγουστο πέρυσι να εγκαινιάσουν ένα νέο μουσείο, το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης και Λαογραφικής Ιστορίας Μελισσουργών.

Σε ένα οίκημα που παραχωρήθηκε από γενναιόκαρδους συγχωριανούς γι’ αυτό τον σκοπό, δίπλα στην πλακόστρωτη πλατεία που είναι κι αυτή αφιερωμένη στην Εθνική Αντίσταση, το νέο μουσείο συμπυκνώνει ακριβώς τις προσδοκίες του χωριού για τη ζώσα μνήμη αυτής της ανυπότακτης στάσης που έδειξαν οι κάτοικοί του, σε όλους τους κατακτητές που πέρασαν από εκεί. Μας άνοιξε την πόρτα του μουσείου ένα Σάββατο πρωί, τέλος Ιουνίου, ο Βασίλης Ρίζος, εκπαιδευτικός και αντιδήμαρχος του Δήμου Κεντρικών Τζουμέρκων.

Μας περιέγραψε τις πολυετείς προσπάθειες για να υλοποιηθεί η ιδέα του μουσείου και τα σχέδια για την αξιοποίησή του.

Τα εκθέματα δεν είναι πολλά ακόμα, είναι όμως ενδεικτικά και σε αυτά θα προστεθούν και νέα. Σε τέσσερις μικρές αίθουσες, αφιερωμένες στην Εθνική Αντίσταση, τον ποιμενικό βίο, τη λαογραφική ιστορία και την καθημερινή ζωή, συλλέγονται σιγά σιγά τεκμήρια μιας ζωής που η μνήμη της δεν έχει χαθεί ακόμα.

Οι φωτογραφίες από την Αντίσταση δεσμεύουν το μάτι. Οι Μελισσουργιώτες αντιστασιακοί, αλλά και ο Βελουχιώτης με τον Ζέρβα για να θυμίζουν τη μεγάλη περιπέτεια της δεκαετίας του ’40 κι όσα ακολούθησαν. Σε μία φωτογραφία, ο «Γεροδήμος», ο Βασίλης Μπανιάς, καπετάνιος, πατέρας του Γιάννη Μπανιά, του αριστερού βουλευτή που έφυγε πριν από δύο χρόνια από τη ζωή και πάντα μνημόνευε την καταγωγή του από τους Μελισσουργούς. Ο Ντίνος Δημόπουλος, ο ονομαστός σκηνοθέτης, καταγόμενος κι αυτός από το χωριό από τη μεριά της μητέρας του.

Για το χωριό δεν υπάρχουν «επώνυμοι» και «ανώνυμοι» ήρωες, αφού όλοι είναι δικά του παιδιά. Και οι ιστορίες λειτουργούν ακόμα. Οι μάχες κατά των Γερμανών και των Ιταλών, ο ΕΛΑΣ, ο ΕΔΕΣ, η κοινή εμφάνιση Βελουχιώτη – Ζέρβα στην πλατεία του χωριού τον Αύγουστο του ’43, οι συγκρούσεις μεταξύ τους που ακολούθησαν, το Σύμφωνο της Πλάκας, μία ανάσα μακρύτερα στο ονομαστό γεφύρι του Αράχθου, ο Γ. Κοτζιούλας από τη γειτονική Πλατανούσα και το Θέατρο του Βουνού, η χαρά της απελευθέρωσης, ο Αρης που ίσως να έκανε και την τελευταία του ομιλία στο χωριό λίγο πριν φύγει, τα δεινά του Εμφυλίου και της εξορίας, οι άνθρωποι του χωριού που σκοτώθηκαν σε όλες τις μάχες της μεγάλης δεκαετίας.

Κι από πίσω, ο απόηχος της ανυπακοής στους Τούρκους, οι Κλέφτες στα βουνά, ο βίος των ορεσίβιων Ηπειρωτών που έμαθαν να ζουν και να προκόβουν μέσα σε αυτό το μοναδικό δίπολο ενός πανέμορφου, αλλά μαζί και πολύ δύσκολου τόπου.

Ο Γιάννης Μπανιάς

Η μνήμη του βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ και σημαντικής μορφής του ελληνικού ανανεωτικού κομμουνιστικού κινήματος, που κατάγεται από το χωριό, είναι διαρκής στους Μελισσουργούς. Στο περιοδικό «Μελισσουργοί» είναι δεκάδες οι αναφορές στη ζωή του από όσους τον γνώρισαν, με μνήμες από την κοινή ζωή, στον Πειραιά που μεγάλωσε, στον Ολυμπιακό, στο φοιτητικό και νεολαιίστικο κίνημα, στη μεγάλη περιπέτεια της Αριστεράς μετά το ’50, στη μνήμη της Αντίστασης, στην αγάπη για το χωριό βέβαια.

Αλλωστε, όσοι ήξεραν τον Γιάννη Μπανιά, ξέρουν κι ότι γνώριζε πώς να ενώνει τους ανθρώπους, πόσο νοιαζόταν για τις ζωές τους. Ενα χρόνο μετά τον θάνατό του, τον Μάρτιο του 2013, διοργανώθηκε στην Αρτα, στον «Σκουφά», μεγάλη εκδήλωση μνήμης για τον Γιάννη Μπανιά, παρουσία όλων των τοπικών αρχών

Ενα τμήμα του μουσείου των Μελισσουργών θα είναι αφιερωμένο στο έργο του και τη διαδρομή του.

Οι Μελισσουργοί βρίσκονται σε μία άκρη της Ηπείρου. Για να φτάσεις στο χωριό, πρέπει να ταξιδέψεις πρώτα στην Αρτα ή τα Γιάννενα. Και για να επιστρέψεις πρέπει να γυρίσεις προς τα πίσω πάλι. Οι Μελισσουργοί δεν είναι όμως ένα απομονωμένο χωριό. Είναι ενεργό όσο επιμένουν οι κάτοικοί του, αναζητά αναπτυξιακή διέξοδο στον τουρισμό αποτελώντας μοναδικό προορισμό όλες τις εποχές του χρόνου, έχει ακόμα μεγάλες δυνατότητες ανάπτυξης της κτηνοτροφίας και της πρωτογενούς παραγωγής.

Και μ’ ένα τσίπουρο στην πλατεία, είναι έτοιμο να πει πολλές ακόμα ιστορίες σε όσους το επισκεφθούν.

……………………………………………………………………

 Το περιοδικό της Αδελφότητας

Αν υπάρχει κάτι που συμπυκνώνει τη δυναμική του χωριού και των ανθρώπων του είναι το περιοδικό «Μελισσουργοί» που εκδίδει η Αδελφότητα των Μελισσουργιωτών της Αθήνας «Ο Αγιος Νικόλαος». Η Αδελφότητα ιδρύθηκε το 1951, έχει περίπου 400 εγγεγραμμένα μέλη και εκδίδει το περιοδικό από το 1993, κάθε τρίμηνο, με χίλιους αποδέκτες και συνδρομητές, στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Καλαίσθητη έκδοση, με πολλές φωτογραφίες του χωριού, πάντα μία χαρακτηριστική στο εξώφυλλο και πολλές μέσα από την καθημερινή ζωή του παρελθόντος, δεν περιορίζεται μόνο στις αναφορές στη ζωή των κατοίκων και των αποδήμων, αλλά ανοίγει θέματα, ψάχνει την ιστορία, δίνει χώρο στον διάλογο, μάχεται για την ανάπτυξη του χωριού.

Η Αδελφότητα, τον Αύγουστο του 1983, τοποθέτησε στο «αλώνι» της Παναγιάς, τον μπρούτζινο γλυπτό αντάρτη, έργο του Γιαννιώτη γλύπτη Γ. Χουλιαρά, τιμώντας έτσι την πρωτοπόρα συμμετοχή και τις θυσίες των Μελισσουργιωτών στην αντίσταση, με ένα από τα πρώτα αντίστοιχα μνημεία σε όλη την επικράτεια.

Και το περιοδικό συνεχίζει να αναζητά την ταυτότητα των Μελισσουργών, έχοντας σίγουρα πολλά να διηγηθεί ακόμα.

Οπως μας λέει ο πρόεδρος της Αδελφότητας Γιώργος Κ. Μαστρογιάννης, το περιοδικό θα συνεχίσει να αναδεικνύει τα τοπικά προβλήματα που έχουν γίνει πιο σύνθετα μετά τον «Καλλικράτη», θα επιμείνει όμως και στα ζητήματα πολιτιστικής ταυτότητας.