Της Εφης Μαρίνου Φωτογραφία: Μάριος Βαλασόπουλος
Ενας μύθος που γέννησε κι άλλους μύθους στο θέατρο, τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο. Η Φαίδρα, γυναίκα του βασιλιά Θησέα, ερωτεύεται τον γιο του Ιππόλυτο, αλλά αυτός αρνείται και αποσιωπά την ανήθικη πρόταση… Εκείνη ντροπιασμένη αυτοκτονεί, προηγουμένως όμως τον ενοχοποιεί στα μάτια του πατέρα του ως βιαστή. Δύο θεές, η Αρτεμη και η Αφροδίτη, βρίσκονται αντιμέτωπες, η μία με το τόξο της και η άλλη με την ομορφιά της… Μια μάχη στην πλάτη των ανθρώπων στο έργο του Ευριπίδη «Ιππόλυτος», που σκηνοθετεί η Λυδία Κονιόρδου και παρουσιάζεται απόψε και αύριο στην Επίδαυρο.
Εκτός από τη σκηνοθέτιδα που υποδύεται τη Φαίδρα, τον ρόλο του μεγάλου θύματος σ΄αυτή τη γυναικεία αντιπαράθεση, του Ιππόλυτου, ερμηνεύει ο Νίκος Κουρής.
«Είναι έργο με τρομερό σασπένς και πολλά αντιφατικά στοιχεία», μας λέει. «H παράσταση αποτυπώνει πολλή δουλειά από όλους μας, ώστε το αποτέλεσμα να έχει μια λεπτότητα, ευγένεια, ομορφιά. Ο Ιππόλυτος είναι ένας μύστης, ένας μοναχός. Πρόσωπο πολύ φωτεινό, που ίσως φέρει στοιχεία αλαζονικά με την έννοια του φανατισμού σε κάποια πίστη, την εμμονική υπεράσπιση στην καθαρότητα, την ανάγκη να μη μολυνθεί. Αυτό τον ναρκισσισμό τον πληρώνει ακριβά. Είναι ταμένος στην αγνότητα, στην πεποίθηση ότι δεν χρειάζεται την ύλη ή τη γυναίκα ούτε καν για τεκνοποίηση. Λέει: δεν ξέρω τι είναι αυτό…».
• Πώς προσεγγίζεται ερμηνευτικά ένας ήρωας ταμένος στην παρθενία;
Προσωπικά δεν με βοήθησε ούτε ο φημολογούμενος μισογυνισμός του Ευριπίδη ούτε όσα έχω διαβάσει σχετικά, τα οποία ακούω βερεσέ. Αντιμετωπίζω τον Ιππόλυτο ως έναν ωραίο παράλογο. Σαν να εμφανιζόταν σήμερα ένας τύπος αποφασισμένος να καταργήσει το… νερό. Αρχίζει και αναπτύσσει τη θεωρία του, κι αν κάποιος δεν τον προσγειώσει ποιος ξέρει πού μπορεί να φτάσει… Ο Ιππόλυτος δεν πρέπει να γνωρίζει τον ναρκισσισμό ή την ομορφιά του. Σημασία έχει αυτά να λειτουργούν χωρίς εκείνος να τα συνειδητοποιεί. Κι έπειτα, για μένα, η αλήθεια και το ψέμα δεν υπάρχουν στη σκηνή. Αρκεί να πείθεις με όρους καλλιτεχνικούς γι’ αυτό που κάνεις. Εχω δει ανθρώπους στις πιο μεγάλες στιγμές της ζωής τους, τότε που τα πράγματα συμβαίνουν, να είναι φοβερά ψεύτικοι στην έκφρασή τους. Ενα αληθινό δράμα που το ψευτίζουν ή το χρησιμοποιούν ή το παίζουν. Δεν υπάρχει αλήθεια ή ψέμα, αλλά το γεγονός και πώς κανείς αντιδρά απέναντί του.
• Νιώσατε ποτέ την ανάγκη να εγκαταλείψετε το θέατρο;
Συνέχεια μου έρχεται η επιθυμία να τα παρατήσω. Πριν από καιρό, όταν ένας φίλος μου με έβαλε να σκεφτώ μια απάντηση στον γιο του, που θέλει να χτυπήσει τατουάζ, σκέφτηκα το αμετάκλητο των πραγμάτων. Θέλω να πω ότι η επιθυμία να σταματήσω συμβαδίζει μ’ αυτήν τού να συνεχίσω. Θέμα χαρακτήρα. Αρνούμαι να καταλάβω την ανάγκη της μονιμότητας οπουδήποτε. Βρίσκομαι χρόνια τώρα μέσα στην ανασφάλεια. Βιοποριστικά με την Ελενα (σ.σ. η γνωστή ηθοποιός και χορεύτρια Ελενα Τοπαλίδου, σύζυγός του) και το παιδί είμαστε στον αέρα. Και την ίδια στιγμή της απελπισίας, αδυνατώ να συλλάβω πώς ένας άνθρωπος μπορεί να αναζητεί τη σιγουριά σε οτιδήποτε. Θα ήταν κατάρα αν μου έλεγαν ότι θα βρίσκομαι και θα πληρώνομαι στο Εθνικό Θέατρο για τα επόμενα 20 χρόνια… Δεν ξέρω πόσο παράλογο ακούγεται, αλλά ειλικρινά η σκέψη με αρρωσταίνει. Κλονίζομαι να σκέφτομαι ότι θα είμαι για πάντα ηθοποιός, όχι επειδή δεν θα είμαι, αλλά επειδή μου αρέσει να σκέφτομαι ότι δεν θα είμαι… Δεν αφορά δηλαδή κούραση ή βαρεμάρα, αλλά στη διάθεση του υλικού που με ενεργοποιεί.
• Τάση υγιούς αμφισβήτησης;
Οταν τα πράγματα πάνε καλά, τα χαλάω για να ξαναφτιάξω. Επίσης μέσα μου είμαι πάντα ένα βήμα πριν από την απόλυτη επιτυχία. Τι εννοώ για να μην παρεξηγηθώ. Αν επιτυχία είναι να πλύνεις όλα τα πιάτα, εγώ θα αφήσω ένα άπλυτο. Δεν καπνίζω στις πρόβες, αλλά στο τέλος της μέρας θα… προσπαθήσω να κάνω ένα τσιγάρο. Πριν τον απόλυτο στόχο κάτι κρατάω. Και ναι, στην παράσταση είμαι ένα βήμα πριν από αυτό που θα μπορούσα. Λες και θέλω να «κουνήσω» κάτι σε μένα τον ίδιο.
• Πού αποδίδετε την…
Ανωμαλία;.. Νομίζω ότι κρύβει ένα ενδόμυχο φόβο. Το νιώθω ως ανικανότητα, ως κάτι κουτσό που φέρω ως άνθρωπος. Ισως κι ένα συντηρητισμό. Με τον γιο μου έχω αλλάξει πάρα πολύ. Το καταλαβαίνω, μου το λένε κιόλας. Εκανα τον εαυτό μου λίγο στην άκρη κι όχι σχηματικά. Για ανθρώπους του χώρου μας δεν είναι απλό να ξεχνώ τα θέματα της δουλειάς, την αγωνία πραγμάτωσής τους. Το υλικό μας είναι ο εαυτός μας και ό,τι γεννάει. Δουλειά ναρκισσιστική, αλλά και πολύ γενναιόδωρη. Παλιά νόμιζα ότι μόνο το βάθος έχει σημασία. Μετά άρχισα να σκέφτομαι: «ποιο βάθος;..». Ο Λευτέρης Βογιατζης με ξενέρωσε από τις νεανικές σκέψεις. Ολα συνυπάρχουν στο θέατρο. Το βάθος, η ελαφρότητα, η ωραιοπάθεια, η αγωνία της ύπαρξης.
• Είστε ένας πολύ καλός ηθοποιός κατά γενική ομολογία. Αυτό δεν ησυχάζει τους φόβους σας;
Κι όμως αγωνιώ περισσότερο από όταν ήμουν μικρότερος και πολύ αλαζόνας. Μου το έλεγαν, αλλά δεν το συνειδητοποιούσα. Η ηλικία δεν μου επέτρεπε να χειριστώ πράγματα. Τώρα είμαι περισσότερο αυστηρός, αλλά και ανασφαλής σε σχέση με το ποιος είμαι, γιατί αυξήθηκε η ευαισθησία για τη δουλειά μου. Το γούστο μου έχει καλλιεργηθεί, ώστε να μπορώ να διακρίνω τι αξίζει τον κόπο και τι όχι. Κι αυτό αποτελεί την κινητήριο δύναμη. Σημασία έχει τι μου αρέσει. Παλαιότερα αυτό που ήξερα και μου άρεσε ήταν αυτό που ήξεραν και άρεσε στους άλλους, γιατί εγώ βρισκόμουν a priori σε αδύναμη θέση. Δεν πατούσα πουθενά. Τώρα ξέρω περισσότερο και δίνω πολύ λιγότερο λογαριασμό στους άλλους. Δέχομαι τη γνώμη αλλά, στ’ αλήθεια, δεν με απασχολεί και πολύ. Κάποτε έλειπε η πίστη ότι η δουλειά αυτή αξίζει και μόνο για το πώς την κάνεις.
• Πιστεύετε ότι ισχύει η κατηγορία περί ποιοτικών και εμπορικών ηθοποιών;
Δεν υπάρχουν εμπορικοί και ποιοτικοί, αλλά εξαιρετικοί ηθοποιοί κι εδώ κι εκεί. Το πρόβλημα όλων μας είναι η ταχύτητα. Θα μπορούσαμε να κάναμε σπουδαία πράγματα αν αφιερώναμε τον χρόνο που τους αναλογεί μέσα μας και στην καθημερινότητα. Οι Ελληνες ηθοποιοί έχουν ταλέντο ως μυαλό, ψυχή, συναισθηματικό φορτίο, αλλά και ως λαός ιστορία. Κι αυτό φαίνεται όταν συναντιόμαστε με μεγάλα κείμενα. Μου έλεγε μια φίλη ότι στην Αμερική δεν μπορεί ούτε να βρίσει. Με την έννοια ότι δεν βγαίνουν οι λέξεις, δεν διοχετεύονται. Μπορεί να μιμείσαι τη βρισιά, αλλά περιορίζεσαι στο επίπεδο της μίμησης. Η μίμηση είναι απλώς κόλπο για να κουνήσεις μια άγνωστη περιοχή. Οχι για να μείνεις εκεί, επειδή έχεις την ικανότητα να μιμείσαι πειστικά. Το άλλο αφορά τον χρόνο και τόπο που πιάνει κάτι μέσα σου ώστε να σου αλλάζει την ζωή. «Δεν έχουμε μάθει να παρατηρούμε», έλεγε ο Λευτέρης ο οποίος πάντα απορούσε, ρωτούσε και ποτέ δεν έλεγε δήθεν πράγματα.
• Και στη σημερινή κοινωνική πραγματικότητα, τι απορίες μπορεί κανείς να εκφράσει για την ποιότητα της ζωής του;
Δεν υπάρχει χαρά, ομορφιά, ανάγκη καλλιέργειας, επικοινωνίας, αλληλεγγύης, δημιουργίας σε οποιοδήποτε χώρο. Δύσκολο να βρεθεί η αφορμή στοχασμού, μετακίνησης εσωτερικής, διλήμματος μήπως και βρούμε κάτι πολύτιμο πέρα από την ύλη. Γιατί αυτά είναι πολιτισμός. Με ανικανότητα και αδιαφορία τα συνδέουμε όλα με την ονομαζόμενη κρίση. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, κρίση βιώνουμε, άσχετα αν τώρα έσκασε. Πολυτελή σπίτια, δάνεια, εξοχικά, ακριβά αυτοκίνητα. Κι αν κάποτε κρατιούνταν τα προσχήματα, σήμερα που μιλάμε ακούω ανθρώπους ενήλικες, σοβαρούς, να αναζητούν -και να το ομολογούν χωρίς περιστροφές- συντρόφους με τους ίδιους όρους: «είναι φραγκάτος; τι αυτοκίνητο έχει;»… Μας είπαν ότι χρειαζόμαστε παραπάνω και βαλθήκαμε να τα αποκτήσουμε. Κάποιοι πάλι μπορεί να είναι φτωχοί και στην απ΄ έξω, αλλά ευτυχείς με τις επιλογές τους.
………………………………………………………………………………………………………………………………..
Ο Λευτέρης έβαλε μέσα μας έναν «ιό»
Ο Χορός από τον «Ιππόλυτο»
• Φαντάζομαι ότι η συνεργασία με τον Λευτέρη Βογιατζή υπήρξε καταλυτική.
Είναι προσωπικό το βίωμα, πολυσύνθετο. Ο Λευτέρης είναι ο τρόπος που υπάρχω, που αντιλαμβάνομαι το θέατρο, αλλά και τη ζωή. Μας έχει καλλιεργήσει βαθιά, μας έχει αλλάξει ριζικά. Σαν να έβαλε μέσα μας έναν «ιό». Δεν άφηνε στην τύχη τίποτα. Είχε υπομονή και επιμονή στη λεπτομέρεια μέχρι να σου χυθεί το μυαλό. Πρόβες στην «Αντιγόνη» μέχρι τις 2 το πρωί. Ιδρώτας για την αναμέτρηση με τη λέξη, ιδρώτας υπαρξιακού θάρρους, κι όχι προσωπικής λάμψης για το αν θα είμαι καλός, αν θα χάσω τα λόγια μου, τι θα πει ο κριτικός… Σε τρέλαινε βάζοντας συνεχώς εμπόδια: Αυτό τι το θέλεις; Αφού το έχεις, παράτα το και ψάξε μήπως «κουνηθεί» κάτι καινούργιο. Αυτό γινόταν συνεχώς. Μπορούσε να κάνει γεγονός ένα απλό ποτήρι καφέ. Να το περιεργάζεται αχόρταγα από όλες τις πλευρές: «Γιατί σήμερα είναι έτσι; Το καπάκι είναι αλλιώτικο… Πώς το φτιάχνουν και γιατί;». Ετσι έκανε και με τα έργα, είχε την ίδια συμπεριφορά. Για μια ατάκα κατανάλωνε ολόκληρη πρόβα. Δεν πήγαινε παρακάτω.
• Εξοντωτικό ως διαδικασία;
Αλλά ό,τι πρότεινε ήταν καθαυτό υλικό της τέχνης. Πολλοί ηθοποιοί αναγνώριζαν την αξία του, αλλά δεν διέκριναν εκείνο το αληθινά σπουδαίο που θα μπορούσαν να εισπράξουν. Ηταν ο τρόπος του που δημιουργούσε την παρεξήγηση, γιατί καθοριζόταν από τη σχέση, την επικοινωνία που είχε με τον εκάστοτε ηθοποιό. Ο Λευτέρης ήταν παρών, δοτικός, βαθύς, αλλά και αστείος, ανάλαφρος με τρόπο μοναδικά δημιουργικό. Με φοβερό χιούμορ και μια γοητεία που σε κατέπλησσε. Επασχε συνεχώς από την περιέργεια της ανακάλυψης. Τι άλλο θα μπορούσε να ευχηθεί κανείς στο θέατρο; Κινούνταν μόνιμα στην περιοχή που οι άνθρωποι συνήθως την χάνουν γιατί δεν την παρατηρούν. Ηταν δύσκολος χαρακτήρας, αλλά ποιος καλλιτέχνης δεν είναι απαιτητικός από τον εαυτό του και τους άλλους όταν πρέπει να βρει κάτι για να πάει ένα βήμα παραπέρα; Και εννοώ απλώς το προχώρημα, το μέχρι τότε άγνωστό σου, αυτό που δεν φανταζόσουν ποτέ ότι υπάρχει. Αυτό ήταν το στοίχημα με τον Λευτέρη. Να φέρεις τον εαυτό σου σε μια κατάσταση καινούργια. Να κινδυνεύεις και η ευχαρίστηση μέσα σ’ αυτή την αβεβαιότητα να είναι τεράστια… Είναι δύσκολο, αλλά το θέατρο βοηθάει, αφού έχεις την ασφάλεια ότι δεν πρόκειται για τη ζωή σου. Στην πραγματικότητα δεν διακυβεύεται τίποτα περισσότερο από τον προσωπικό σου εγωισμό. Αν είσαι εξαρτημένος σε μια ερωτική σχέση, δεν σε παίρνει να την ταρακουνήσεις πάρα πολύ. Ο καλλιτέχνης, όμως, μπορεί να κουνήσει από τη θέση του το σύμπαν. Δεν πληρώνει κανένα τίμημα, παρά μόνο να χάσει –ευτυχώς- αυτό που νομίζει ότι είναι.
• Εχετε δοκιμάσει να ταρακουνήσετε την προσωπική σας ζωή;
Ναι, κι έχει τίμημα. Αλλά αν δεν ρισκάρεις, αν δεν προκαλείς ανατροπές, τι νόημα έχει η ζωή; Δεν αποδέχομαι εύκολα αυτά που δεν με ικανοποιούν. Θα ήθελα να είμαι περισσότερο διαθέσιμος στην πρόκληση, αλλά κινδυνεύω για όσα με κρατούν ζωντανό.
*INFO: Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου. «Ιππόλυτος» Ευριπίδη. Μετάφραση: Νικολέττα Φριντζήλα. Σκηνοθεσία: Λυδία Κονιόρδου. Μουσική: Τάκης Φαραζής. Σκηνικά: Βασίλης Μαντζούκης. Κοστούμια: Ελλη Παπαγεωργακοπούλου. Κίνηση: Μαριάννα Καβαλλιεράτου. Φωτισμοί Αλέκος Αναστασίου. Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου. Ερμηνεύουν: Μάρθα Φριντζήλα, Νίκος Κουρής, Φαίδων Καστρής, Λήδα Πρωτοψάλτη, Λυδία Κονιόρδου, Θέμης Πάνου, Μιχάλης Σαράντης, Φανή Αποστολίδου. 25-26 Ιουλίου, 21.00
