Γκράχαμ ΓκρHν
«Οι θεατρίνοι»
Μυθιστόρημα. Μετάφραση: Κλαίρη Παπαμιχαήλ, Πόλις, 2014, σελ. 398
Του Χρίστου Κυθρεώτη
Ο Γκράχαμ Γκριν ανήκει σε εκείνους τους συγγραφείς που έχουν πυροδοτήσει κατά καιρούς ζωηρές συζητήσεις για τη σχέση ανάμεσα στον βίο και το έργο τους, αφού ο ίδιος έζησε μια πολυτάραχη ζωή, ταξιδεύοντας σε διάφορα μέρη του πλανήτη και ενσωματώνοντας τις σχετικές εμπειρίες στα βιβλία του. Στους «Θεατρίνους», βιβλίο που επανακυκλοφορεί φέτος στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πόλις, στην εξαιρετικής ακρίβειας μετάφραση της Κλαίρης Παπαμιχαήλ, ο Γκριν ορίζει ως σκηνικό της δράσης την Αϊτή της δεκαετίας του 1950.
Οπως ο ίδιος τονίζει, παρ' όλο που ο αφηγητής αλλά και όλοι οι κύριοι χαρακτήρες του μυθιστορήματος δεν αντιστοιχούν σε υπαρκτά πρόσωπα, η ίδια η Αϊτή και ο δικτάτοράς της, ο δόκτωρ Ντιβαλιέ ή «Παπα-Ντοκ», «δεν είναι επινοημένοι», ούτε η πραγματικότητά τους έχει παρουσιαστεί πιο σκοτεινή για τις ανάγκες της δράσης, καθώς εξάλλου θα ήταν «αδύνατον να βαθύνει αυτή η νύχτα». Μάλιστα, ο συγγραφέας σκιαγράφησε τόσο ζοφερά την Αϊτή και το καθεστώς εκείνης της περιόδου, ώστε προκάλεσε την αντίδραση του δικτάτορα, που χρηματοδότησε ένα επίσημο φυλλάδιο, στο οποίο ο πεζογράφος στηλιτευόταν μεταξύ άλλων ως ψεύτης, ανισόρροπος και σαδιστής. Στην πραγματικότητα, ο Γκριν, τοποθετώντας και σε αυτό του το βιβλίο τα ιστορούμενα σε μια σπαρασσόμενη περιοχή, όπως είναι εν προκειμένω η Αϊτή εκείνης της περιόδου, καταφέρνει να αποδώσει πιστά την εικόνα των συγκρούσεων που εκτυλίχθηκαν στην πίσω όψη του Ψυχρού Πολέμου.
Ο αφηγητής και κεντρικός ήρωας του βιβλίου είναι ο Μπράουν, ένα όνομα τόσο απρόσωπο ώστε δύσκολα μπορεί να πιστέψει κανείς ότι είναι αληθινό, όπως επισημαίνει ο ίδιος τόσο για τον εαυτό του όσο και για τους υπόλοιπους κεντρικούς ήρωες του μυθιστορήματος – τον Τζόουνς, και τους κύριο και κυρία Σμιθ. Οι τέσσερίς τους γνωρίζονται εν πλω προς την Αϊτή, στο ολλανδικό πλοίο «Μήδεια» όπου τοποθετείται και η έναρξη της δράσης. Ο Μπράουν επιστρέφει εκεί μετά από ένα επαγγελματικό ταξίδι στην πατρίδα του, τις ΗΠΑ, όπου προσπάθησε χωρίς επιτυχία να πουλήσει την παρακμάζουσα λόγω του δικτατορικού καθεστώτος ξενοδοχειακή επιχείρησή του στην Αϊτή, ενώ οι Σμιθ κατευθύνονται προς το Πορτ-ο-Πρενς με το φιλόδοξο και αφελές σχέδιο να ιδρύσουν ένα κέντρο προώθησης της χορτοφαγίας σε μια χώρα όπου το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού δεν έχει, έτσι κι αλλιώς, τη δυνατότητα να αγοράσει κρέας. Ο ιδεαλισμός και η ατελέσφορη αισιοδοξία των Σμιθ λειτουργούν με τρόπο που υπογραμμίζει και δικαιώνει τον μοιρολατρικό κυνισμό που διαπνέει τους υπόλοιπους χαρακτήρες του βιβλίου, και κυρίως βέβαια τον Μπράουν. Ο πιο μυστηριώδης από τους επιβάτες τού «Μήδεια» είναι ο Τζόουνς, που αυτοσυστήνεται ως ταγματάρχης και για τον οποίο οι συνεπιβάτες του έχουν μόνο κάποιες ασαφείς και αναξιόπιστες πληροφορίες για μάχες στις οποίες είχε κάποτε πάρει μέρος.
Μέσα σε αυτό το σκηνικό, ο αφηγητής παρακολουθεί τα τεκταινόμενα και την αλληλεπίδραση ανάμεσα στους υπόλοιπους ήρωες από σαφή απόσταση, ενώ με τον ίδιο πικρό σαρκασμό σχολιάζει και όσα συμβαίνουν στην Αϊτή, μέχρι που αναγκάζεται τελικά να εμπλακεί σε κάποιου είδους δράση όταν με την επιστροφή του εκεί βρίσκει στην πισίνα του ξενοδοχείου του το πτώμα του υπουργού Πρόνοιας.
Οπως έχει επισημανθεί, στα βιβλία του Γράχαμ Γκριν οι καταστάσεις έχουν την τάση να εξελίσσονται με τέτοιο τρόπο ώστε στο τέλος όλοι αναγκάζονται να διαλέξουν πλευρά. Επειδή όμως στο γενικότερο πλαίσιο των «Θεατρίνων», αλλά και του έργου του Γκριν, η απουσία νοήματος ή κάποιου αντικειμενικά υπέρτερου σκοπού κατέχει κεντρική θέση, και αυτή ακόμα η χειρονομία, η ένταξη δηλαδή σε μία πλευρά, σε μία παράταξη ή σε ένα στρατόπεδο, γίνεται με την επίγνωση ότι δεν πρόκειται παρά για ακόμα μία πράξη ενός «δράματος» ή μιας «κωμωδίας». Ακόμα και η επανάσταση στην οποία οδηγεί τους Αϊτινούς φίλους του ο Τζόουνς αποτελεί μέρος του ρόλου του, όπως και ο προδιαγραφόμενος θάνατός του. Ενας από τους δευτερεύοντες χαρακτήρες του βιβλίου λέει κάποια στιγμή στον Μπράουν πως στην Αϊτή όλοι είναι θεατρίνοι, είναι όμως σαφές πως ο πεζογράφος δεν θα περιόριζε τη συγκεκριμένη ετυμηγορία μόνο στους κατοίκους της Αϊτής.
