Της Χαράς Τζαναβάρα
Οι ψηλοί πέτρινοι τοίχοι προς την πλευρά της οδού Πειραιώς και η συρόμενη μεταλλική πόρτα λειτουργούν ως «παραλλαγή», αφού παραπέμπουν σε ένα τυπικό βιομηχανικό συγκρότημα των αρχών του 20ού αιώνα και κρατάνε μακριά από τα μάτια των περαστικών ένα χώρο που αποπνέει Βυζάντιο. Κατασκευάστηκε το 1910 για τις ανάγκες φαρμακοβιομηχανίας κινίνων και αργότερα φιλοξένησε άλλες επιχειρηματικές χρήσεις, με τελευταία τη μονάδα της «Sanitas», με το όνομα της οποίας έγινε γνωστό στο κοινό. Η παρακμή ήρθε μετά το 1960 και ακολουθούσε την πορεία των περισσότερων βιομηχανικών κουφαριών της περιοχής, που στην… καλύτερη περίπτωση έγιναν νυχτομάγαζα!
Αποτελεί ιδιοκτησία του Δημοσίου και προς το παρόν έχει ξεφύγει από τις αρπακτικές διαθέσεις του ΤΑΙΠΕΔ. Το εντόπισε η διεθνούς φήμης καλλιτέχνις Ειρήνη Παππά στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και έγινε γι' αυτήν «όνειρο ζωής» η ανάπλασή του, πολύ πριν γίνουν γνωστά τα σχέδια της τότε κυβέρνησης. Το 1996 το καθ' ύλην αρμόδιο υπουργείο ΠΕΧΩΔΕ είχε θεσπίσει ειδικά μέτρα για την προστασία της οδού Πειραιώς και την ανάδειξή της σε πολιτιστικό άξονα, με το τελευταίο να έχει παραπεμφθεί στις γνωστές ελληνικές καλένδες.
Δρόμος φορτωμένος με ιστορία 25 αιώνων, η Πειραιώς αποτελεί έργο του 5ου π.Χ. αιώνα, όταν οι άρχοντες της Αθήνας συνειδητοποίησαν τη μεγάλη αξία του λιμανιού για την πόλη και κατασκεύασαν τα Μακρά Τείχη. Ξεκινά από τον σπουδαίο -αλλά μάλλον άγνωστο- αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού και την Ιερά Οδό. Το τμήμα από την Ομόνοια ώς το Γκάζι είναι πολύ νεότερο και το επίσημο όνομά του είναι Παναγή Τσαλδάρη.
Η σημερινή οδός, μήκους 8,5 χλμ., ακολουθεί σε πολλά σημεία τα χνάρια των αρχαίων τειχών. Μαζί με τη Σταδίου ήταν οι βασικοί άξονες στα σχέδια του 1833 για την πρωτεύουσα του νεότερου ελληνικού κράτους. Η αρχική ονομασία της ήταν οδός Δράκου, αφού το 1318 ο Πειραιάς έφερε την ονομασία «Πόρτο Δράκο» και λίγα χρόνια αργότερα εμφανίζεται και ως «Πόρτο Λεόνε».
Χαρακτηριστικό σημείο της ήταν οι «Παράγκες», στο ύψος του σημερινού Δήμου Ταύρου-Μοσχάτου. Οι λιγοστοί αμαξάδες έκαναν στάση και για να συνεχίσουν την πορεία τους ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν… διόδια! Είναι η «συνταγή» που, με κάποιες παραλλαγές υπέρ των εργολάβων, εφαρμόστηκε δύο αιώνες αργότερα στην Αττική Οδό. Ο δρόμος είχε εκχωρηθεί στον Δήμο Αθηναίων. Το 1842 ο τότε δήμαρχος Ανάργυρος Πετράκης είχε τη φαεινή ιδέα να επιβάλει «τέλη διέλευσης» για να χρηματοδοτήσει τα έργα ασφαλτόστρωσης και διαμόρφωσης του δρόμου. Ο δημοσιογράφος Γ. Καιροφύλας, στο βιβλίο του «Η Αθήνα στου Οθωνα τα χρόνια» περιγράφει πως το διόδιο ήταν 10 λεπτά για τις τετράτροχες άμαξες, 5 για τις δίτροχες, ενώ είχαν «ελευθέρας» τα αμάξια της βασιλικής αυλής, των πρεσβειών και του Δημοσίου. Τα έσοδα ήταν 30.000 δραχμές τον χρόνο, αλλά ο δρόμος συνέχιζε να έχει τα χάλια του…
Το 1854 και ενώ τα σχέδια για την ευρύτερη περιοχή της σημερινής Ομόνοιας είχαν ακυρωθεί, η οδός Πειραιώς υποδέχεται το πρώτο εργοστάσιο επεξεργασίας μεταξιού. Ηταν το έναυσμα για να ακολουθήσουν κι άλλα, μετατρέποντας την περιοχή σε ελληνικό Μάντσεστερ. Συνέβαλαν σ' αυτό τα μεγάλα ακίνητα που είχαν αγοραστεί από Ελληνες της Διασποράς πριν αλλάξουν τα σχέδια για την περιοχή. Στις δύο πλευρές του άξονα τα ακίνητα άρχισαν να υποδέχονται τις πρώτες βιομηχανικές μονάδες της περιοχής, ενώ διατηρήθηκαν για πολλές δεκαετίες τα αμπέλια που υπήρχαν κυρίως στο Μοσχάτο. Βυρσοδεψεία, τουβλάδικα και ασβεστάδικα έδιναν δουλειά -κακοπληρωμένη βεβαίως- στους πολίτες που άρχισαν να εγκαταλείπουν την περιφέρεια και να έρχονται στην Αθήνα αναζητώντας καλύτερες συνθήκες ζωής. Μεγάλες βιομηχανίες άρχισαν να εμφανίζονται στις αρχές του 20ού αιώνα και πλέον προσανατολίζονται σε νέους τομείς, όπως τα χημικά και τα φάρμακα. Ως τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο κατά μήκος της οδού Πειραιώς είχαν συγκεντρωθεί οι μεγαλύτερες βιομηχανίες της εποχής. «Ελαΐς», «Χρωπεί», «Γαβριήλ», «Κεράνης», «Τσαούσογλου», «Χαλκόρ», «Ηβη», «Ελμα» είναι μερικά από τα 66 εργοστάσια που λειτουργούσαν…
Η παρακμή άρχισε στη δεκαετία του 1970 και ήταν τα πρώτα σημάδια της αποβιομηχάνισης, που έμελλε να είναι καθοριστική για τις οικονομικές κρίσεις που έζησε η χώρα, με εντονότερη αυτή που βιώνουμε από τα τέλη του 2007. Με το διάταγμα του 1996 μειώθηκαν οι συντελεστές δόμησης έως και 47%, θωρακίζοντας τα μεγάλα οικόπεδα από μελλοντικά μεγαθήρια.
Είχε προηγηθεί η Ειρήνη Παππά, που ζώντας στο εξωτερικό είχε γνωρίσει την ανάπλαση των βιομηχανικών κουφαριών και τη χρήση τους, κυρίως, ως χώρων πολιτισμού. «Ερωτεύτηκε» τις εγκαταστάσεις της «Sanitas» και πέτυχε να της εκχωρηθεί η χρήση τους ώς το 2027, με τον όρο να τις «αναστήσει» και να τις μετατρέψει σε «Σχολείο» για την αρχαία τραγωδία. Την εντυπωσίασε η εσωτερική αυλή και το πανύψηλο κυπαρίσσι που θυμίζει μοναστήρι της βυζαντινής περιόδου. Απρόσμενη είναι η παρουσία του κεντρικού νεοκλασικού κτιρίου, που δεσπόζει στο πίσω μέρος της αυλής με τον κεντρικό πύργο και τις δύο συμμετρικές προσθήκες.
Το ακίνητο, με συνολική επιφάνεια 7,5 στρεμμάτων, καταλαμβάνει ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο ανάμεσα στις οδούς Πειραιώς και Βενιζέλου, τις γραμμές του Ηλεκτρικού και τον Κηφισό. Την ανάδειξη του χώρου ανέλαβε ο αρχιτέκτων Μάνος Περράκης, που μεταξύ άλλων έχει διαμορφώσει το νέο «Υπόγειο» του Θεάτρου Τέχνης στη Φρυνίχου και το Βυζαντινό Μουσείο. Το εγχείρημα αποδείχτηκε ιδιαίτερα δαπανηρό και πολλά σχέδια έμελλε να μείνουν στα χαρτιά.
Στα κτίρια που βρίσκονται γύρω από την εσωτερική αυλή διαμορφώθηκε ένα θέατρο 500 θέσεων, που έχει ντυθεί με μαύρη πέτρα Ρόδου και διαθέτει υψηλού επιπέδου υποδομή και παρασκήνια. Διπλανοί χώροι είναι κατάλληλοι για σεμινάρια και πολιτιστικές εκδηλώσεις, ενώ δεν λείπουν οι υποδομές για τη λειτουργία μικρού χώρου εστίασης.
…………………………………………….
1 Στην οδό Πειραιώς έγινε η πρώτη οργανωμένη απόπειρα από την πλευρά της Πολιτείας να σωθούν τα εγκαταλελειμμένα βιομηχανικά κτίρια. Είκοσι χρόνια αργότερα, ο ιστορικός δρόμος δεν έχει βρει τον… δρόμο του. Σώθηκαν όμως από το «τσιμέντο» πολλά ακίνητα.
2 Ο οικισμός του Ταύρου ήταν τμήμα του Δήμου Αθηναίων ώς το 1933 και έφερε το όνομα «Νέα Σφαγεία», αφού στα όριά του λειτουργούσε από το 1919 το «Μακελείον», όπως ονομάζονταν οι υποδομές για τον σφαγιασμό των ζώων.
3 Η γειτονική περιοχή του Ελαιώνα έχει τις ρίζες της στην εποχή του Πεισίστρατου, τότε που η θεά Αθηνά δώρισε 12 ελιές. Στην εποχή του Οθωνα ήταν ένας ελαιώνας 150.000 στρεμμάτων, στον οποίο έκαναν ιππασία οι βασιλείς και η αυλή τους. Σήμερα έχουν απομείνει περίπου 9.000 στρέμματα και είναι κρανίου τόπος.
